Kapitulo 3​—Pannakailasat Agturong ti Baro a Daga

Kasano Kabayag Pay ti Agdama a Sistema?

1. Maipapan kadagiti karkari ti Biblia, aniat’ insaludsod ti adu kadatayo?

Natural laeng a kayat a maammuan no kasano kabayag pay agingga iti pannakatungpal dagiti paspasamak a silalawag a nadeskribir idiay Biblia ken agtungpalto inton Armagedon. Kaanonto ti pannakadadael ti agdama a dakes a sistema? Sibibiagtayto aya a makakita iti daga a nagbalinto a lugar a sadiay ti pangtagiragsakan dagiti managayat iti kinalinteg iti naan-anay a talna ken talged?

2. (a) Ania nga umas-asping a saludsod ti inyimtuod dagiti apostol ni Jesus? (b) Ammotay kadi nga eksakto no kaano iti panagpatingga ti agdama a dakes a sistema? (c) Ngem ania dagiti makatulong unay nga impormasion ti impaay ni Jesus?

² Ni Jesu-Kristo ti nangted kadagiti nakaskasdaaw a detalye a mangsungbat kadagidiay a salsaludsod. Impaayna dayta idi nga insaludsod dagiti apostolna: “Anianto ti pagilasinan iti kaaddam ken iti panungpalan toy sistema dagiti bambanag?” No maipapan iti aktual a pannakadadael iti agdama a dakes a sistema, silalawag a kinuna ni Jesus: “Ngem ti maipapan iti dayta nga aldaw ken oras, awan ti makaammo no kaanonto uray pay dagiti anghel ti langit wenno uray pay toy Anak, no di laeng ti Ama.” (Mateo 24:3, 36) Ngem insalaysayna iti kalalainganna a detalye ti kaputotan a makakitanto “ti panungpalan [Griego: syn·teʹlei·a] toy agdama a sistema dagiti bambanag,” ti periodo ti panawen nga agturongto iti “panungpalan [Griego: teʹlos].” Basaenyo a mismo dayta iti Bibliayo idiay Mateo 24:3–25:46, kasta met iti katupagna a salaysay idiay Marcos 13:4-37 ken Lucas 21:7-36.

3. Kasanotayo nga ammo a ti sungbat ni Jesus ket saanna laeng a salsalaysayen dagiti pasamak ti umuna a siglo?

³ Bayat iti panangbasbasayo kadagitoy a salaysay, mailasinyonto nga, iti pasetna laeng, salsalaysayen ni Jesus dagiti pasamak a mangiturongto ken mangiraman iti pannakadadael ti Jerusalem ken ti templona idi 70 K.P. Nabatad nga adda iti panunotna iti maysa pay a banag nga ad-adayo ti magtenganna. Apay? Agsipud ta idiay Mateo 24:21 sarsaritaenna ti “dakkel a rigat a nanipud idi punganay ti lubong agingga ita, awan pay kasta a napasamak, ket awanto metten iti uray kaano.” Aw-awagan dayta ti dakdakkel pay ngem iti pannakadadael ti maysa a siudad ken dagiti tattao a nakemmeg iti dayta. Ket idiay Lucas 21:31 dagiti pasamak a naisalaysay ti naikuna nga itudtudoda iti iyaay ti nabayagen nga ur-urayen a “pagarian ti Dios.” Ket ania ti naindaklan a “pagilasinan” a kinuna ni Jesus a masapul a siputan?

TI NAPAGTITIPON A PAGILASINAN

4. Ania “ti pagilasinan” nga inted ni Jesus?

⁴ Isu ti nangipadto kadagiti gubat, bisin, dagiti nasaknap a saksakit, dadakkel a ginggined, ken iti awanan-ayat nga espiritu bayat ti tiempo iti lumanlanlan a kinadakes, ngem awan maymaysa kadagitoy nga agbukbukod “ti pagilasinan.” Amin dagiti ramramitna a naipadto ti masapul a matungpalda iti panagbiag iti maysa a kaputotan tapno naan-anay iti ladawan. Ti adda met a nairaman, isunto ti “danag dagiti nasnasion, a dida ammo ti ruaranda . . . bayat a dagiti tattao agkapuydanto gapu iti buteng” gapu kadagiti mapaspasamak idiay langit sadi ngato ken kadagiti baybay iti aglawlawda. (Lucas 21:10, 11, 25-32; Mateo 24:12; idiligyo iti 2 Timoteo 3:1-5.) Maigiddiat iti daytoy, ngem kas paset iti pagilasinan, impadto ni Jesus ti sangalubongan a panangikaskasaba ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios agpapan pay iti internasional a pannakaidadanes dagiti pasurotna. (Marcos 13:9-13) Dayta kadi napagtitipon a pannakaisalaysay ti apagpag-isu a maibagay iti panawen a pagbibiagantayo?

5. Aniat’ mamagbalin kadagitoy a pasamak nga ad-adda pay ngem panangulit-ulit laeng ti historia?

⁵ Mabalin a manglais dagiti manangumsi, a kunkunada nga adda idi metten dagiti gubgubat, bisin, ginggined, ken dadduma pay, a maulit-ulit iti natauan a historia. Ngem dagita a paspasamak ti maaddaanda iti espesial a pategna no agparangda amin a sangsangkamaysa, a saan laeng nga iti sumagmamano a naiputputong a lugar, no di ket iti sangalubongan a rukodna iti nawatiwat a panawen a mangrugi iti tawen a nabayagen iti pannakaipadtona.

6, 7. Ania a paspasamak ken kasasaad iti maika-20 a siglo ti piho a makatupag iti dayta nagtitipon a pagilasinan? (No sumungbat, usarenyo ti Bibliayo ket ipakita dagiti paset ti padto ni Jesus a salsalaysayenyo.)

⁶ Usigenyo dagitoy a kinapudno: Ti gubat a bimtak idi 1914 ti addaan iti kasta a rukod a daytat’ nagbalin a pagaammo kas ti umuna a gubat sangalubongan, ket nanipud idin ti talna pulos a saanen a nagsubli ditoy daga. Kalpasan iti Gubat Sangalubongan I immay ti maysa kadagiti naindaklan a panagbisin a napasaran pay laeng ti sangatauan, ket uray pay agingga ita agarup 40 milion a tattao kada tawen ti matmatay gapu iti kinakirang ti taraon. Ti trangkaso Espãnol ti 1918 ti nangkettel kadagiti biag iti rukodna a di pay pulos naartapan iti historia ti sakit, ken agpapan pay kadagiti sientipiko a panagsirarak, pinulpullo a milion dagiti tattao iti nasaplit ita iti kanser, sakit ti puso, ti nakaap-aprang a saksakit benereal, ti malaria, snail fever, ken panagbulsek. Ti kinasansan dagiti dadakkel a ginggined ti ngimmato met iti agarup 20 daras ngem iti promediona bayat dagiti dua ribo a tawtawen sakbay ti 1914. Ti buteng ken danag iti sangalubongan a rukodna ti nangsaplit kadagiti tattao iti amin nga edad. Dadduma kadagiti rason isuda dagiti kinagulo iti ekonomiko, dagiti naranggas a krimen ken ti pammutbuteng iti pannakaikisap iti maysa a gubat nuklear gapu kadagiti ig-igam a mabalin aggapu kadagiti submarino ken agpababa manipud kadagiti langit​—bambanag a saan a mabalin a posible sakbay iti maika-20 a siglo.

⁷ Iti tengnga amin dagitoy isu iti naisangsangayan a sangalubongan a pannakaiwaragawag iti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios, kas impadto ni Jesus. Iti nasursurok ngem 200 a dagdaga ken purpuro iti baybay, mangipapaay dagiti Saksi ni Jehova ti ginasgasut a milion nga oras ti kada tawen, nga awan bayadna, a mangtulong kadagiti tattao iti amin a kita ti panagbiag tapno maawatanda ti kaipapanan dagitoy a paspasamak iti lubong iti lawag iti Sao ti Dios. Sipapasnek dagiti Saksi itudtudoda dagiti tattao iti dalan nga agturong ti pannakailasat iti “dakkel a rigat” nga agbalinto kas dagiti iturayan ti Pagarian ti Dios. Ket ar-aramiden daytoy dagiti Saksi agpapan iti kinapudno a, kas kinuna ti maysa a padamag idiay Canada, “a nalabit agibturda iti ad-adu a pannakaidadanes gapu iti basbassit a basol ngem iti aniaman kadagiti dadduma a narelihiusuan a grupo ditoy lubong.”

8. Ania a periodo ti panawen ti nairaman met iti daytoy a padto?

⁸ Masapul met a laglagipentayo a, kas paset iti padtona, intudo ni Jesus iti panagpatingga ti maysa nga espesipiko a periodo ti panawen, a kunkunana: “Ket ti Jerusalem ibaddekto dagiti nasnasion, agingga iti pannakatungpal ti naituding a panawen dagiti nasiones.” (Lucas 21:24) Nagpatinggan aya dagidiay a “naituding a panawen”?

“TI NAITUDING A PANAWEN DAGITI NACIONES”

9. (a) Ania ti “Jerusalem” a “maibaddebaddek” dagiti nasnasion? (b) Kaanot’ panangrugi ti ‘panangibaddebaddek’?

⁹ Tapno maapresiar ti sungbat, masapul nga intay matarusan a mismo ti pateg ti Jerusalem. Ti siudad agraman ti naarian a pagtaenganna idiay Bantay Sion ti masasao kas “ti ili ti naindaklan nga Ari . . . ti siudad ni Jehova.” (Salmo 48:2, 8; Mateo 5:34, 35) Dagiti ar-ari iti naarian a balay ni David ti makuna nga agtugtugawda “iti trono ni Jehova.” Gapuna ti Jerusalem isu idi ti makita a simbolo a watwatwaten ni Jehova ti kinaturayna iti daga. (1 Cronicas 29:23) Gapuna idi a pinalubosan ti Dios dagiti buybuyot ti Babilonia a dadaelen ti Jerusalem, a kinayawanda ti arina ken binaybay-anda a nalangalang ti daga, ibadbaddekda ti Pagarian ti Dios kas mawatwatwat babaen iti naarian a kapuonan ni Ari David. Idi a napasamak dayta, idi 607 K.K.P., daytat’ nangmarka ti pangrugian “ti naituding a panawen dagiti [Gentil] a nasiones.” Nanipud idin kaanoman saanen a nagturay ti asinoman a kaputotan ni David kas ari idiay Jerusalem.

10. (a) Aniat’ kaipapapan iti panagpatingga ti ‘pannakaibaddebaddek’? (b) Manipud ania a “Jerusalem” ti pagturayan ngarud ni Jesus, ken apay?

¹⁰ Ngarud, ania ti kaipapanan ti panungpalan dayta a ‘pannakaibaddebaddek ti Jerusalem’? A ni Jehova intronona manen ti ari a pinilina, a kapuonan ni David, nga isu itan ti mangwatwat ti kinaturay, saan laeng a kadagiti Judio, no di ket kadagiti ar-aramid ti intero a sangatauan. Dayta a maysa isu ni Apo Jesu-Kristo. (Lucas 1:30-33) Ngem manipud sadino ti pagturayanna? Dayta kadi ti manipud naindagaan a siudad ti Jerusalem? Nalawag ti panangikuna ni Jesus a dagiti pribilehio maipapan iti Pagarian ti Dios ket maipanaw manipud iti nailasagan nga Israel. (Mateo 21:43; kitaenyo met ti 23:37, 38.) Manipud iti dayta, dagiti managdaydayaw ti pudno a Dios kumitada “iti Jerusalem sadi ngato,” ti nailangitan nga organisasion ti Dios dagiti nasungdo nga espiritu a parparsua, kas ti inanada. (Galacia 4:26) Iti daytanto a nailangitan a Jerusalem ti pakaitronoan ni Jesus, tapno watwatenna ti panagturay ditoy daga. (Salmo 110:1, 2) Dayta ti mapagtengto iti panungpalan ti “naituding a panawen dagiti nasiones.” Kaanonto dayta?

11, ken tsart (panid 22). (a) Kasano ti pannakakalkular iti panagpatingga ti “naituding a pampanawen”? (b) Gapuna, aniat’ nangrugi idi nagpatinggan dagidiay a “naituding a pampanawen”? (c) Kasanot’ panangmatmat dagiti historiador iti 1914? (Kitaenyo ti panid 23.)

¹¹ Pinulpullo a tawtawen a nasapsapa iti dayta pagaammon a daytoy ket umay inton 1914 iti panungpalan ti kangrunaan a kaitungpalan ti “pito a pampanawen” iti Daniel 4:10-17.a Ngem ti naan-anay a kaitungpalan ti pategna ti nagin-inut nga immay bayat dagiti tawtawen a simmaruno. Agtultuloy a nakita dagiti estudiante ti Biblia a maibukbuksilan iti imatang ti matmatada dagiti detalye iti nagtitipon a pagilasinan a kinuna ni Jesus a mangipamatmat iti nailangitan a kaaddana iti pannakabalin ti Pagarian. Nagbalin a nalawag a, ti kinapudnona, simrekdan iti “panungpalan toy sistema dagiti bambanag,” a nangrugin a nagturay ni Kristo kas Ari idi 1914 ket ti panungpalan daytoy dakes a lubong ti umayen iti las-ud ti kaputotan a nakakita ti pangrugian dagitoy a bambanag.

KASANO KASIGURO DAGITI PANANGINANAMAYO?

12. Ania a di umiso a pananginanama ti mamagbalin iti daytoy a konklusion a narigat nga akseptaren dagiti dadduma? (Mateo 24:26, 27; Juan 14:3, 19)

¹² Dadduma kadagiti makaammo kadagitoy a kinapudno kas kaitungpalan ti padto ni Jesus narigatda nga akseptaren ti konklusion nga isut’ pangitudtuduan dagitoy. Apay? Agsipud ta mangnamnamada iti sabali. Maisursuro kadakuada a ti maikadua nga iyaay ni Kristo ket makita ket daytanto ti mangibunga iti reprep a pannakakumberte ti sangatauan. Idi umuna a siglo addaan met ti pananginanama dagiti Judio a di natungpal. Ninamnamada a ti iyaay ti Mesias ket buyogento ti pannakaipakita ti pannakabalin a mangwayawaya kadakuada manipud Roma. Iti panangpetpetda kadagiti di umiso a pananginanamada, linaksidda ti mismo nga Anak ti Dios. Anian a di nainsiriban ti panangulit iti dayta a biddut inton kaadda ni Kristo iti pannakabalin ti Pagarian! Anian a nasaysayaat ti panangkita no ania a mismo ti ibagbaga dagiti Kasuratan!

13. Ania a paspasamak ti inaig ti Biblia mismo iti kaadda ni Kristo?

¹³ Ipakpakita ti Biblia nga iti tengnga dagiti kabkabusornanto a mangrugi nga agturay ni Kristo. (Salmo 110:1, 2) Ibaga dayta ti pannakaitapuak ni Satanas ken dagiti demoniona manipud langit iti kaparanget ti daga kalpasan ti pannakaited iti pannakabalin ti Pagarian ken Kristo; gapuna addanto iti panawen iti limmanlan a rigat ditoy daga. (Apocalipsis 12:7-12) Bayat iti dayta a tiempo addanto met ti nabara a pannakaisaknap ti panangikaskasaba ti mensahe ti Pagarian, tapno maikkan gundaway dagiti tattao nga agtignay nga agturong iti pannakaispal. (Mateo 24:14; Apocalipsis 12:17) Ngem agbunganto aya daytoy iti sangalubongan a pannakumberte? Iti kasupadina, ipakpakita ti Biblia a daytanto ti mapasarunoan ti pannakadadael a di pay naartapan iti natauan a historia. Nupay dagiti tattao didanto makita ti naipadayag a Jesu-Kristo kadagiti pisikal a matada, amin dagidiay saanda a situtulok nangakseptar ti kinapudno maipapan ti naarian a kaadda ni Kristo ket mapilitandanto a “makakita” nga isu, kas naipadto, ti mangyeg ti pannakadadael kadakuada.​—Apocalipsis 1:7; Mateo 24:30; idiligyo iti 1 Timoteo 6:15, 16; Juan 14:19.

14, 15. Apay a ti panaglabas dagiti tawtawen nanipud 1914 ti di mangted ti rason a pagduaduaan nga addatayon kadagiti “maudi nga al-aldaw”?

¹⁴ Ngem itan ti panaglabas ti 70 a tawtawen nanipud 1914 ipamatmatna kadi a mabalin adda panagduadua maipapan no pudno met laengen nga addatayon kadagiti “maudi nga al-aldaw” nanipud iti dayta a tawen ken no iti iyaay ni Kristo kas manangikisap ket asidegen? Nikaanoman! Maipapan kadagidiay makakita iti kaitungpalan “ti pagilasinan” manipud iti pangrugianna, mangrugi idi 1914, kuna ni Jesus: “Pudno kunak kadakayo a dinto lumbes daytoy a kaputotan agingga iti maaramid amin dagitoy a banag.” (Marcos 13:30) Dagiti kamkameng dayta a kaputotan ti addada pay ditoy, numan pay sipapardas a bumasbassiten ti bilangda.

¹⁵ Agpayso kas ipamatmat dagiti estadistika a ti promedio a kapaut iti panagbiag ti sangalubongan ket itan 60 años laengen, ngem minilmilion a tattao ti agbibiag a lumabas iti dayta nga edad. Sigun kadagiti adda nga estadistika, idi 1980 ngangngani 250,000,000 kadagidiay agbibiag idi 1914 ti adda a sibibiagda pay. Dayta a kaputotan ket saan pay a nagpukaw wenno naglabas. Nupay kasta, makapainteres, a kadagidiay naiyanak idi 1900 wenno nasapsapa pay, ti bilang nga impablaak ti Naciones Unidas ipamatmatna a ti laeng napattapatta a 35,316,000 ti adda pay a sibibiag idi 1980. Gapuna ti bilangda ti bimmababa daras bayat a magtengan dagiti tattao ti maikapitopuloda ken maikawalopuloda. No mausig a kadua amin dagiti detalye ti naimpadtuan a pagilasinan ni Jesus, sipipigsa nga ipamatmat dagitoy a kinapudno a ti panungpalan ti asidegen.​—Lucas 21:28.

16. Gapuna, aniat’ rebbeng a kababalintayo koma?

¹⁶ Ita ket saan nga isu ti tiempo a panagbalin nga aleng-aleng. Daytat’ tiempo ti panagtignay a sigaganat! Kas imbalakad ni Jesus kadagiti adalanna: “Gapuna addakay met koma a sisasagana, ta inton oras a dikay ipagpagarup, toy Anak ti tao [ni Jesu-Kristo] umayto.”​—Mateo 24:44.

[Dagiti Footnote]

No Kasano a Matmatan dagiti Historiador ti 1914

Agpaay kadagiti naimbag a rason, ti gubat a nangrugi idi 1914 ti maaw-awagan ti Naindaklan a Gubat ken Gubat Sangalubongan I. Awan pay gubat a makadadael unay ti nangdadangadanganda sakbay dayta. Dagiti gubat nanipud idin ti nangitultuloy laeng ti nangrugin iti 1914. Usigenyo dagitoy a komento maipapan kadagiti epekto dayta nakalaglagip a tawen:

● “Saan laeng a sinuktan ti gubat ti mapa ti Europa ken nangirugi kadagiti rebolusion a nangdadael kadagiti tallo nga imperio, ngem dagiti direkta ken saan a direkta nga epektona ti limbes ngem iti dayta iti ngangngani isuamin a tay-ak. Kalpasan ti gubat agpadpada a pinadpadas dagiti politiko ken kadagiti dadduma a pabannayaten wenno pasardengen ti ebolusion ken isubli dagiti bambanag a ‘normal’ manen, iti daydiay lubong nga adda idi sakbay ti 1914. Ngem dayta ti imposible. Ti ginggined nga isut’ nakaranggas unay ken nakabaybayag unay a gapu itoy ti daan a lubong ti naikkaten manipud pundasionna. Awan pulos asinoman a makaibangon iti dayta kas iti kasasaadna sakbayna, babaen kadagiti sosial a sistemana, ti lubongna a napnoan kadagiti idea ken kadagiti moral a prinsipiona.​—Världshistoria​—Folkens liv och Kultur (Stockholm; 1958), Tomo VII, panid 421, 422.

● “Kagudua a siglo ti napalabasen, kaskasdi a ti marka nga imbati ti didigra ti Naindaklan a Gubat iti bagi ken kararua dagiti nasnasion ti saan pay a kimmupas . . . Ti pisikal ken moral a kinasaknap daytoy a rigat ti kasta unay nga awanen ti nabati a kas met laeng iti dati. Ti interamente a kagimongan: dagiti sistema ti gobierno, dagiti nasional a pagbeddengan, linlinteg, buybuyot, ti relasion dagiti estado, kasta met dagiti ideolohia, biag ti pamilia, kinabaknang, saad, personal a relasion​—isuamin ti nagbalbaliw manipud toktok agingga iti baba. . . . Napukaw ti sangatauan ti kinatimbengna, a pulos a didan naipasubli dayta agingga iti daytoy nga aldaw.”​—Heneral Charles de Gaulle, nga agsasao idi 1968 (Le Monde, Nobiembre 12, 1968).

● “Nanipud pay 1914, isuamin a sipupuot iti pagannayasan ti lubong ti mariribukanda unay iti kasla naipagasat ken naisigno a panagmartsa nga agturong iti dakdakkel a didigra. Adu a serioso a tattao ti mariknada nga awanen ti maaramidan a mangatipa iti pannakatnag agturong iti pannakadadael. Makitkitada iti natauan a rasa, kas ti banuar iti maysa a trahedia a Griego, nga iturturong dagiti makapungtot a didiosen ken saanen nga isu ti apo ti gasatda.”​—Bertrand Russell, New York Times Magazine, Setiembre 27, 1953.

● “No tumaliaw manipud iti natan-ok a lugar iti agdama nalawag a makitkitatayo itatta ti ibebettak ti Gubat Sangalubongan I a nangiserrek iti maikaduapulo siglo a ‘Panawen ti Riribuk’​—kadagiti nabagas a termino ti British a historiador a ni Arnold Toynbee​—a manipud iti dayta ti sibilisasiontayo ti nikaanoman saan pay a rimkuas. Direkta man wenno saan a direkta amin dagiti gulo iti napalabas a kagudua siglo ti namunganayda idi 1914.”​—The Fall of the Dynasties: The Collapse of the Old Order (New York; 1963), ni Edmond Taylor, panid 16.

Ngem ania dagiti makagapu kadagita a nangriribuk ti lubong a paspasamak?

Ti laeng Biblia ti makaited ti makapnek a pannakailawlawag.

[Tsart iti panid 22]

1914​—Tawen a Tinandaan ti Kronolohia ti Biblia ken Paspasamak ti Lubong

Kronolohia

→ Panungpalan ti “pito a pampanawen”: 1914 K.P.

Nangrugi dagiti maudi nga al-aldaw (2 Timoteo 3:1-5)

Paspasamak a Naipadto a Mangtanda kadagiti Maudi nga Al-aldaw

Ti agdama a dakes a lubong dadaelento ti Dios sakbay ti ilalabas ti kaputotan a nakakita iti 1914 (Mateo 24:3-34; Lucas 21:7-32)