Dagiti Adalen iti Naipaltiing a Kasuratan ken Pakasaritaanda

Adalen Numero 6​—Ti Nakristianuan a Griego a Teksto ti Nasantuan a Kasuratan

Pannakakopia ti teksto ti Griego a Kasuratan; pannakayallatiwna iti Griego ken dadduma pay a lenguahe agingga ita; no mapiar ti moderno a tekstona.

1. Kasano a nayusuat ti programa ti Nakristianuan nga edukasion?

DAGITI nagkauna a Kristiano sangalubonganda nga edukador ken manangipablaak iti naisurat a ‘sao ni Jehova.’ Impapusoda ti saon Jesus idi nagpangato: “Umawatkayto ti pannakabalin inton umay kadakayo ti nasantuan nga espiritu, ket dakayto dagiti saksik sadi Jerusalem ken iti isuamin a Judea ken Samaria ken agingga iti ungto ti daga.” (Isa. 40:8; Ara. 1:8) Kas impadton Jesus, inawat dagiti immuna a 120 a disipulo ti nasantuan nga espiritu, buyogen ti nasiglat a puersana. Naangay dayta idi aldaw ti Pentecostes 33 K.P. Iti dayta met la nga aldaw, inyusuat ni Pedro ti kabbaro nga edukasional a programa babaen ti naan-anay a panangaskasabana, a nagbanag iti nagadu a nangabrasa a naimpusuan iti mensahe ket agarup 3,000 pay ti nainayon iti kappasdek a kongregasion Kristiano.​—Ara. 2:14-42.

2. Ania a naimbag a damag ti nairakurak idin, ket aniat’ iparangarang daytoy a trabahot’ panangaskasaba?

² Idi natignayda iti wagas a dipay napaspasaran ti aniaman a grupo iti unos ti historia, inasikaso dagitoy a disipulo ni Jesu-Kristo ti programa a panangisuro nga idi agangay nalapunos ti amin a suli daydi nagkauna a lubong. (Col. 1:23) Wen, dagitoy a debosionado a saksi ni Jehova sigagagarda a nagnagna, iti binalaybalay, inilin-ili, ken nasnasion, nga inrakurakda ti “naimbag a damag dagiti naimbag a banag.” (Roma 10:15) Daytoy a naimbag a damag ket maipapan iti subbot ni Kristo, ti namnamat’ panagungar, ken ti naikari a Pagarian ti Dios. (1 Cor. 15:1-3, 20-22, 50; Sant. 2:5) Awan pay pulos kasta a naidatag iti sangatauan a pannakaikaskasaba dagiti banag a di pay nakita. Nagbalin dayta a “nabatad a pannakaiparang dagiti kinapudno nupay dipay nakita,” pannakaiparangarang ti pammati, kadagidiay adu a nangakseptar ken Jehova kas Soberano nga Apoda a naibatay iti daton ni Jesus.​—Heb. 11:1; Ara. 4:24; 1 Tim. 1:14-17.

3. Aniat’ kababalin dagidi Kristiano a ministro idi immuna a siglo K.P.?

³ Dagidi a Kristiano a ministro, lallaki ken babbai, isuda dagiti nalawlawagan a ministrot’ Dios. Kabaelandat’ agbasa ken agsurat. Naedukaranda iti Nasantuan a Kasuratan. Naimpormaranda kadagiti sangalubongan a pasamak. Biaheroda. Kasda la dudon a dida pinalubosan nga adda mangtuben iti yaabanteda a mangisaknap iti naimbag a damag. (Ara. 2:7-11, 41; Joel 2:7-11, 25) Iti daydi immuna a siglo ti Kadawyan a Panawen, nakitakunaynayda kadagiti tattao a kas met lat’ ar-aramiden dagiti adu itoy moderno a panawen.

4. Gapu iti paltiing ken panangidalan ni Jehova, ania dagiti naisurat idi rugrugi ti kongregasion Kristiano?

⁴ Bilang progresibo a mangaskasaba iti “sao ti biag,” dagidi nagkauna a Kristiano talaga nga inaramatda ti aniaman a lukot ti Biblia a naiggamanda. (Fil. 2:15, 16; 2 Tim. 4:13) Uppat kadakuada, da Mateo, Marcos, Lucas, ken Juan, dagiti pinaltiingan ni Jehova tapno isuratda “ti naimbag a damag maipapan ken Jesu-Kristo.” (Mar. 1:1; Mat. 1:1) Dadduma kadakuada, kas kada Pedro, Pablo, Juan, Santiago, ken Judas, nagputarda kadagiti surat babaen iti paltiing. (2 Ped. 3:15, 16) Dadduma kadakuadat’ nagbalin a para kopia kadagitoy naipaltiing a komunikasion, sada impasa-pasa dagita tapno mausar dagiti umad-adu a kongregasion. (Col. 4:16) Sa, “dagiti apostol ken panglakayen sadi Jerusalem” nagipaulogda kadagiti doktrinal a desision kas indirihir ti espiritut’ Dios, sada inrekord dagitoy tapno mausar kalpasanna. Daytoy sentral a manarawidwid a bagi nangipatulod met kadagiti surat a naglaon kadagiti instruksion kadagiti agaadayo a kongregasion. (Ara. 5:29-32; 15:2, 6, 22-29; 16:4) Tapno makadanon dagitoy a surat, masapul nga adda bukodda nga urnos ti koreo.

5. (a) Ania ti codex? (b) Kasanot’ kasaknap ti panangusar dagiti Kristiano iti codex, ket ania dagiti bentahena?

⁵ Tapno napardas ti pannakaiwaras dagiti Kasuratan, ket kumbiniente a pagadawan, inrugi dagiti Kristiano nga usaren ti codex a manuskrito imbes a dagiti lukot. Ti codex umarngi iti moderno a libro, a dagiti bulongna nalaka a lukiben no basaen, imbes a lukot a masapul pay a bistraden. Maysa pay, gapu iti codex mabalin a daiten dagiti kanonikal a surat tapno agtitiponda, ngem no lukot kapilitan nga agsisina kada lukot. Dagidi nagkauna a Kristiano isudat’ payunir iti pannakausar ti codex. Nalabit isudat’ nangimbento iti dayta. Idinto ta dagiti di Kristiano a mannurat nabuntogda a nangadaptar iti codex, kaaduan a Nakristianuan a manuskrito idi maikadua ken maikatlo a siglo ket codex ti pormada.a

6. (a) Kaano a naangay ti periodot’ klasikal a Griego, aniat’ sinaklawna, ket kaano a timmanor ti Koine, wenno komon a Griego? (b) Kasano a sapasap a nausar ti Koine ket kasanot’ kalawa ti nagsaknapanna?

⁶ Ti Pagsasao a Koine (Komon a Griego). Ti masasao a klasikal a periodo ti Griego a lenguahe naglatak idi maikasiam a siglo K.K.P. inggat’ maikapat a siglo K.K.P. Periodo daytoy dagiti dialekto nga Attic ken Ionic. Daytoy ti tiempo, nangruna idi maikalima ken maikapat a siglo K.K.P, a nagraira dagiti adu a Griego a dramatista, dumadaniw, orador, historiador, pilosopo, ken sientista, a nagdinamag kadagita da Homer, Herodotus, Socrates, Plato, ken dadduma pay. Ti periodo a sinaklaw ti maikapat a siglo K.K.P. inggat’ maikanem a siglo K.P. isut’ panawen a naawagan Koine, wenno komon a Griego. Timmanor nga ad-adda daytoy gaput’ pannakigubgubat ni Alejandro a Dakkel, a ti armadana ad-adda a buklen dagiti soldado a naggapu iti amin a parte ti Grecia. Nagduduma a Griego a dialektot’ pagsasaoda, ket idi nagtitipon dagitoy, timmanor ti komon a dialekto, ti Koine, ket sapasap nga isut’ nausar. Idi naparmek ni Alejandro ti Egipto, ken ti Asia inggat’ India, naisaknap ti Koine kadagiti adu nga ili, agingga a nagbalin nga internasional a lenguahe ket nagtalinaed a kasta iti adu a siglo. Ti Griego a bokabulario ti Septuagint isu daydi agdama a Koine ti Alexandria, Egipto, idi maikatlo ken maikadua a siglo K.K.P.

7. (a) Kasano a pinasingkedan ti Biblia ti usar ti Koine idi tiempon Jesus ken dagiti apostolna? (b) Apay a ti Koine maikanatad unay a pangiyallatiw iti Saot’ Dios?

⁷ Idi tiempo ni Jesus ken dagiti apostolna, Koine ti internasional a lenguahe iti pagturayan ti Roma. Pasingkedan ti Biblia daytoy. Idi nailansa ni Jesus idiay kayo, nesesita nga ikitikitda iti uluananna, saan la a Hebreo, a lenguahe dagiti Judio, no di pay ket Latin, ti opisial a lenguahe ti pagilian, ken Griego, a maus-usar iti intero a Jerusalem a kas met sadi Roma, Alexandria, wenno iti mismo nga Atenas. (Juan 19:19, 20; Ara. 6:1) Ipakitat’ Aramid 9:29 nga inkaskasaban Pablo ti naimbag a damag sadi Jerusalem kadagiti Judio a Griego ti lenguaheda. Idi a tiempo, ti Koine ket pagsasao a nabileg, nabiag, ken nabaknang ti itatanorna​—lenguahe a sidadaan ken maikombiene unay iti natan-ok a panggep ni Jehova a mangiyallatiw iti nadibinuan a Sao.

TI GRIEGO A TEKSTO KEN TI PANNAKAYALLATIWNA

8. Apay nga usigentayo ti pundo dagiti manuskrito ti Griego a Kasuratan?

⁸ Iti kakkalpas nga adalen, naammuantayo nga intalimeng ni Jehova dagiti danum ti kinapudno iti pundo a buklen dagiti naisurat a dokumento​—ti naipaltiing a Hebreo a Kasuratan. Ngem, daydiay ngay Kasuratan a dagiti apostol ken dadduma a disipulon Jesu-Kristo ti nagsurat? Naannad met la kadit’ pannakaitalimengda para kadatayo? Kastat’ makita no usigentay ti nawadwad a pundo dagiti Griego a manuskrito a naitalimeng, agraman dadduma a lenguahe. Kas nailawlawagen, 27 a librot’ mangbukel itoy a seksion ti katalogo ti Biblia. Amirisenyo ti nausar a pannakayallatiw ti teksto dagitoy 27 a libro, a mangipakita ti pannakaitalimeng ti orihinal a Griego a teksto ingga ita.

9. (a) Aniat’ lenguahe nga inusar ti Nakristianuan a Kasuratan? (b) Aniat’ nakaidumaan ti Mateo?

⁹ Ti Ubbog dagiti Griego a Manuskrito. Ti 27 a kanonikal a librot’ Nakristianuan a Griego a Kasuratan naisuratda iti komon a Griego idi a tiempo. Ngem, ti libro ni Mateo agparang a damo a naisurat iti Biblikal a Hebreo, tapno usaren dagiti Judio. Daytat’ kinuna ni Jerome a nangipatarus iti Biblia idi maikapat a siglo, sa kalpasanna naipatarus iti Griego.b Nalabit ni met la Mateo ti nangipatarus​—ta dati nga empleado ti Romano a gobierno, agsingsingir ti buis, ket sigurado a kabisadonat’ Hebreo, Latin, ken Griego.​—Mar. 2:14-17.

10. Kasano a dimmanon kadatayo dagiti kasuratan ti Biblia?

¹⁰ Dagiti dadduma a Kristiano a mannurat iti Biblia, a da Marcos, Lucas, Juan, Pablo, Pedro, Santiago, ken Judas, Koine amin ti panangisuratda iti dokumentoda, ti komon, nabiag a lenguahe a natarusan dagiti Kristiano ken kaaduan nga umili idi immuna a siglo. Ti naudi nga orihinal a dokumento isut’ insurat ni Juan idi agarup 98 K.P. Sigun iti pannakaammotayo, awan kadagitoy 27 nga orihinal a manuskrito iti Koine ti dimmanon iti kaaldawantayo. Ngem, manipud iti daytoy orihinal nga ubbog, nagayus kadatayo ti kopkopia dagidi orihinal, kopkopia dagiti kopia, ken pampamilia dagiti kopia, ket naaddaantay ti pundo dagiti manuskrito ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan.

11. (a) Aniadat’ ik-ikutantay ita a pundo dagiti manuskrito? (b) Kasano a maidilig dagitoy kadagiti klasikal a libro no iti kinawadwad ken iti edadda?

¹¹ Pundo ti Nasurok 13,000 a Manuskrito. Addaantay ita ti nawadwad a pundo dagiti manuskritot’ intero a 27 kanonikal a libro. Dadduma kadagitoy ti naglaon ti nawadwad a paset ti Kasuratan; dagiti dadduma pirsay laeng. Sigun iti pattapattada, adda nasurok 5,000 a manuskrito ti orihinal a Griego. Sa, adda nasurok 8,000 a manuskrito kadagiti nadumaduma a lenguahe​—agdagup amin ti 13,000 a manuskrito. Gapu ta agpetsada iti maika-2 a siglo K.P. inggat’ maika-16 a siglo K.P., tumulongda amin a mangsierto ti napudno, orihinal a teksto. Ti kalakayan kadagitoy a manuskrito isut’ papiro a pirsay ti Ebanghelio ni Juan sadi John Rylands Library ti Manchester, Inglatera, a naawagan iti numero a P⁵², a ti petsana ket immuna a kagudua ti maikadua a siglo, nalabit ag-125 K.P.c No kasta, nakopia daytoy iti agarup kakapat ti siglo kalpasan a naisurat ti orihinal. Idinto ta no siertuentay ti teksto dagiti kaaduan a klasikal nga autor, mammano lat’ nabati a manuskritoda, ken sumagmamano lat’ nakopia iti las-ud ti siglo a pannakaisurat ti orihinal, maapresiartayo no ania a nagbaknang nga ebidensia ti adda kadatayo tapno masiertotayo ti autoritatibo a teksto ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan.

12. Aniat’ material a nakaisuratan dagidi immuna a manuskrito?

¹² Dagiti Manuskrito a Papiro. Kas kadagidi nagkauna a kopia ti Septuagint, dagidi immuna a manuskritot Nakristianuan a Griego a Kasuratan naisuratdat’ papiro, ket nagtultuloy a kastoy ti nausar kadagiti manuskritot’ Biblia ingga idi maikapat a siglo K.P. Nabatad a dagidi mannurat iti Biblia papiro met ti inusarda no agsuratda kadagiti kongregasion Kristiano.

13. Aniat’ nadiskobreda a napateg a papiro ti nailatak idi 1931?

¹³ Adu a papiro a kasuratan ti nabirukanda sadi probinsia ti Faiyūm, Egipto. Idi arinunos ti maika-19 a siglo, adu a Biblikal a papiro ti natakkuatanda. Maysa a kapatgan kadagiti amin a natakkuatanda a manuskrito iti moderno nga aldaw isut’ inlatakda idi 1931. Naglaon daytoy iti paset ti 11 a codex, a naglaon ti paspaset ti 8 a nagduduma a librot’ naipaltiing a Hebreo a Kasuratan ken 15 a libro ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan, a Griegoda amin. Naisurat dagitoy a papiro nanipud maikadua a siglo inggat’ maikapat a siglo ti Kadawyan a Panawen. Kaaduan kadagiti Nakristianuan a Griego a Kasuratan daytoy a diskobreda ket naidulin iti Chester Beatty Collections ket nailistada kas P⁴⁵, P⁴⁶, ken P⁴⁷, ta ti simbolo a “P” kaipapanannat’ “Papiro.”

14, 15. (a) Aniat’ dadduma a karkarna a papiro a manuskrito ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan ti nailista iti panid 313? (b) Itudoyo no kasano nga inusar ti New World Translation dagitoy a manuskrito. (c) Aniat’ pasingkedan dagidi nagkauna a papiro a codex?

¹⁴ Sabali pay a karkarna a koleksion dagiti papiro ti naipablaak sadi Ginebra, Switzerland, idi 1956 inggat’ 1961. Naawagandat’ Bodmer Papyri, ket inramanda ti nagkauna a teksto ti dua nga Ebanghelio (P⁶⁶ ken P⁷⁵) idi maikatlo a siglo K.P. Ti tsart a kakuyog ti immun-una nga adalen ilistanat’ dadduma a karkarna a kadaanan a papiro ti Biblia iti Hebreo ken Nakristianuan a Griego a Kasuratan. Sigun iti maudi a binnatog, insitar ti New World Translation of the Holy Scriptures dagiti bersikulo a ti pannakaipatarusda ket suportaran dagitoy a manuskrito, sa nailanad daytoy iti footnote dagita a bersikulo.

¹⁵ Idi madiskobre dagitoy a papiro pinaneknekanda a ti katalogot’ Biblia nasapa a nakompleto. Adda dua a codex ti Chester Beatty Papyri​—ti maysa pinagsusugponna ti paset dagiti uppat nga Ebanghelio ken ti Aramid (P⁴⁵) ket ti maikadua pinagtitiponnat’ 9 kadagiti 14 a surat ni Pablo (P⁴⁶)​—a paneknekanda a ti naipaltiing a Nakristianuan a Griego a Kasuratan naummong a dagus idi natayen dagiti apostol. Gapu ta nawadwad a panawen ti mabusbos tapno agwaras dagitoy a codex agingga a dimmanondat’ Egipto, masinunuo a dagitoy a Kasuratan pinagtitiponda ida, iti kasapaan, idi maikadua a siglo sigun iti kadawyan a pormada. Gapuna, idi arinunosen ti maikadua a siglo, awan duadua a sinerraandan ti katalogo ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan, ket nakompleton ti katalogo ti intero a Biblia.

16. (a) Ania dagiti uncial a manuskrito ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan nga adda pay laeng agingga ita? (b) Kasanot’ kawadwad ti panangusar ti New World Translation kadagiti uncial a manuskrito, ken apay?

¹⁶ Dagiti Manuskrito a Vellum ken Lalat. Kas naammuantayon iti immun-una nga adalen, ti nalaglagda a vellum, pino a klase ti lalat a naggapu iti kudil ti urbon a baka, karnero, wenno kalding, sinuktanda ti papiro a pangisuratan kadagiti manuskrito idi maikapat a siglo K.P. Adda pay ingga ita dagiti nakapatpateg a manuskritot’ Biblia a vellum ti nakairekordanda. Nasalaysaytayon dagiti manuskrito a vellum ken lalat iti Hebreo a Kasuratan. Ti tsart iti 314 ilistana dagiti karkarna a manuskrito a vellum ken lalat para iti Nakristianuan a Griego ken Hebreo a Kasuratan. Dagidiay naglaon iti Griego a Kasuratan interamente a kapital a letra ti pannakaisuratda ket naawaganda kas uncial. Inreport ti New Bible Dictionary ti 274 nga uncial a manuskrito ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan, ket agpetsadat’ maikapat a siglo K.P. inggat’ maika-10 a siglo K.P. Sa adda pay ti nasurok 5,000 a cursive, wenno minuscule a manuskrito, nga agsisilpo ti pannakaisuratna.d Dagitoy, a vellum met ti nausar, naisuratda idi maikasiam a siglo K.P. ingga a naimbentoda ti panagimprenta. Gapu ta nasapsapada a naisurat ken sapasap nga awan erradoda, ad-adda nga uncial a manuskritot’ inusar ti New World Bible Translation Committee idi impatarusda ti Griego a teksto. Nadakamat daytoy ti tsart a “Dadduma a Nalatak a Manuskrito a Vellum ken Lalat.”

TIEMPO A PANANGANAG KEN PANANGGUGOR ITI TEKSTO

17. (a) Ania a dua a pasamak ti nangitagad iti ad-adda a panangadalda iti Griego a tekstot’ Biblia? (b) Ania a gapuanan ti naglatakan ni Erasmo? (c) Kasanoda a putaren ti nayimprenta a kompleto a teksto?

¹⁷ Teksto ni Erasmo. Bayat dagiti naunday a siglo ti Edad Media, idi a Latin ti nangdominar a lenguahe ket ti Lumaud nga Europa diniktaran ti Iglesia Katolika Romana, kimmapsut ti scholarship ken panagadal. Ngem, idi naimbentoda ti panagimprenta babaen iti makina idi maika-15 a siglo ken ti Repormasion idi rugrugi ti maika-16 a siglo, nagrairat’ kinawayawaya, ket nariing ti panaginteresda iti Griego a lenguahe. Kabayatan daytoy nasapa a pannakapabaro ti panagadal, a pinartuat ni Desiderio Erasmo a nalatak nga eskolar nga Olandes ti immuna nga edisionna ti kompleto a Griego a teksto ti “Baro a Tulag.” (Mapartuat ti kasta a naiyimprenta a kompleto a teksto babaen iti naannad a panagdidilig ti sumagmamano a manuskrito ket usaren dagiti sao a sapasap nga anamonganda kas orihinal, a masansan a mailista iti baba ti naggigiddiatan ti pannakaisao dagiti manuskrito.) Naiyimprenta ti immuna nga edision idiay Basel, Switzerland, idi 1516, maysa a tawen sakbay a nangrugi ti Repormasion idiay Alemania. Adut’ errado daydi immuna nga edision, ngem napartuat ti naparang-ay a teksto kadagiti simmaruno nga edision idi 1519, 1522, 1527, ken 1535. Mammano la a nagsisilpot’ pannakaisuratna a manuskrito ti adda idi ken Erasmo tapno mapagdidiligna ken maisaganana ti kompleto a teksto.

18. Aniat’ nagapuanan ti teksto ni Erasmo, ket asinodat’ ad-adda a nangusar iti dayta?

¹⁸ Ti nagugoran a Griego a teksto ni Erasmo isut’ nagibasaranda kadagiti nasaysayaat a patarus kadagiti sumagmamano a lenguahe ti Lumaud nga Europa. Daytoy ti gapu a nakaparnuayda kadagiti bersion a mas superior ngem dagidi dati nga impatarusda manipud Latin a Vulgate. Ti immuna a nagusar iti teksto ni Erasmo isun Martin Luther ti Alemania, a kinompletona ti Aleman a patarus ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan idi 1522. Nupay sinarangetna ti nakaro a pannakaidadanes, insarunon William Tyndale ti Inglatera ti Ingles a patarusna manipud teksto ni Erasmo, a tinurposna daytoy bayat a naidistiero iti kontinente ti Europa idi 1525. Ni Antonio Brucioli ti Italia impatarusna iti Italiano ti teksto ni Erasmo idi 1530. Gapu ta addan ti Griego a teksto ni Erasmo, nangrugin ti panawen a pananganag iti teksto (textual criticism). Metodo daytoy a panangbukel ken panangisubli ti orihinal a tekstot’ Biblia.

19. Aniat’ historia ti pannakabingay ti Biblia kadagiti kapitulo ken bersikulo, ket aniat’ naitulong daytoy?

¹⁹ Nabingbingay kadagiti Kapitulo ken Bersikulo. Ni Robert Estienne, wenno Estefano, isut’ prominente nga agim-imprenta ken editor idi maika-16 a siglo sadi Paris. Gapu ta editor, naamirisna ti pagimbagan ti sistema dagiti kapitulo ken bersikulo tapno nalaka ti agbiruk, isu nga inyusuatna daytoy a sistema iti Griego-Latin a Baro a Tulag idi 1551. Dagidi Masoretes ti damo a nangbingay kadagiti bersikulo ti Hebreo a Kasuratan, ngem ti Pranses a Biblia ni Estefano idi 1553 ti immuna a nangipaay ti agdama a pannakabingay ti kompleto a Biblia. Sinurotda daytoy kadagiti simmaruno nga Ingles a Biblia ket naparnuay dagiti konkordansiat’ Biblia kas iti gapuanan ni Alexander Cruden idi 1737 ken ti dua a kompleto a konkordansia ti Authorized Version of the English Bible​—ti inaramid ni Robert Young, a damo a naipablaak sadi Edinburgh idi 1873, ken ti gapuanan ni James Strong, a naimaldit sadi Nueva York idi 1894.

20. Ania ti Textus Receptus, ket isut’ nakaibasaran ti ania?

²⁰ Textus Receptus. Nangiruar met ni Estefano ti sumagmamano nga edision ti Griego a “Baro a Tulag.” Ad-adda a naibasar dagitoy iti teksto ni Erasmo, agraman panangkorehir a mayalubog iti Complutensian Polyglott ti 1522 ken 15 a barbaro a nagsisilpot’ suratna a manuskrito ti kallabes a tawtawen. Ti maikatlo nga edision ti Griego a teksto ni Stephanus idi 1550 bale isut’ nagbalin a Textus Receptus (Latin ti “inawat a teksto”) a nakaibasaran ti dadduma a maika-16 a siglo nga Ingles a bersion ken ti King James Version ti 1611.

21. Ania dagiti nagugoran a teksto a naparnuay nanipud maika-18 a siglo, ket kasanoda nga inusar dagita?

²¹ Nagugoran a Griego a Teksto. Idi kuan, dagiti Griego nga eskolar namataudda kadagiti ad-adda a nagugoran a teksto. Ti karkarna isut’ pinartuat ni J. J. Griesbach, a nagsukimat kadagiti ginasut a Griego a manuskrito nga addan idi arinunos ti maika-18 a siglo. Ti kasayaatan nga edision ti intero a Griego a teksto ni Griesbach naipablaak idi 1796-1806. Ti kompleto a tekstona isut’ nakaibasaran ti Ingles a patarus ni Sharpe idi 1840 ket isut’ Griego a teksto a nayimprenta iti The Emphatic Diaglott, a damo a kompleto a nayimprenta idi 1864. Dagiti dadduma nga ekselente a teksto pinartuat da Konstantin von Tischendorf (1872) ken ni Hermann von Soden (1910), a daytoy naud-udi isut’ nangibasaran ni Moffatt ti Ingles a bersion idi 1913.

22. (a) Ania a Griego a teksto ti inakseptar dagiti adu? (b) Ania dagiti Ingles a patarus a naibasar iti dayta?

²² Teksto Da Westcott ken Hort. Ti Griego a kompleto a teksto nga inakseptar dagiti adu isut’ pinarnuay dagiti eskolar ti Cambridge University a da B. F. Westcott ken F. J. A. Hort, idi 1881. Ti Griego a teksto da Westcott ken Hort isut’ kinonsulta ti British Revision Committee, a nagmiembruan da Westcott ken Hort, idi rinebisarda ti “Baro a Tulag” idi 1881. Daytoy a kompleto a teksto isut’ ad-adda nga inusar ti New World Translation idi impatarusda ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan. Daytoy met ti nakaibasaran dagiti sumaganad nga Ingles a patarus: The Emphasised Bible, ti American Standard Version, An American Translation (Smith-Goodspeed), ken ti Revised Standard Version.e Daytoy naudi a bersion inusarna pay ti teksto ni Nestle.

23. Aniada pay a dadduma a teksto ti inusar ti New World Translation?

²³ Inusar pay ti New World Bible Translation Committee ti Griego a teksto ni Nestle (ti maika-18 nga edision, 1948) kas pangidiligan. Inusar pay ti komite dagiti teksto da eskolar a José M. Bover (1943) a Katoliko a Jesuita ken ni Augustinus Merk (1948). Nakonsulta pay ti teksto ti United Bible Societies ti 1975 ken ti teksto ti Nestle-Aland ti 1979 tapno mapabaro dagiti footnote ti 1984 Reference Edition.f

24. Aniada a kadaanan a bersion ti inaramat pay ti New World Translation? Aniat’ sumagmamano nga ehemplo?

²⁴ Dagiti Kadaanan a Bersion Manipud Griego. Malaksid kadagiti Griego a manuskrito, adda pay met ita dagiti mabalin nga adalen a manuskrito dagiti patarus iti sabali a lenguahe ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan. Adda nasurok 50 a manuskrito (wenno pirsay) ti Daan a Latin a bersion ken rinibo a manuskrito ti Latin a Vulgate ni Jerome. Inusar ti New World Bible Translation Committee dagitoy, agraman dagiti Coptic, Armenian, ken Syriac a bersion.g

25. Aniat’ naisangsangayan a paginteresantay kadagiti Hebreo a lenguahe a bersion nga inusar ti New World Translation?

²⁵ Nanipud maika-14 a siglo, naparnuay dagiti Griego a Kasuratan a naipatarus iti Hebreo a lenguahe. Makapainteres daytoy ta adu kadakuada ti nangisublin iti nadibinuan a nagan iti Nakristianuan a Kasuratan. Tinukoy ti New World Translation dagitoy a Hebreo a bersion babaen ti simbolo a “J” a napakuyogan ti bassit a numero. Kadagiti detalye, kitaenyo ti pakpakauna ti New World Translation of the Holy Scriptures​—With References, pinanid 9-10, ken apendise 1D, “The Divine Name in the Christian Greek Scriptures.”

PANAGDUDUMAT’ TEKSTO KEN KAIPAPANANDA

26. Kasano a rimsuat’ panaggigiddiat dagiti teksto ken pampamilia dagiti manuskrito?

²⁶ Kadagiti nasurok 13,000 a manuskrito ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan, adda nagdudumaan ti tekstoda. Ti 5,000 la a manuskritot’ Griego a lenguahe nagadut’ kasta a panaggigiddiat. Ammotayo a basta kinopiada dagiti orihinal a manuskrito adda bukod a naisalsalumina nga errado dagiti eskriba. Idi impatulodda dagitoy a nagkauna a manuskrito nga usaren ti maysa a lugar, naulit dagita nga errado basta kinopiada dayta ket nagbalin a paset dagiti manuskrito dita a lugar. Kastoy ti wagas nga itatanor ti pampamilia dagiti agkakaarngi a manuskrito. Ditay ket koma ngarud aya a madanagan kadagitoy errado dagiti eskriba? Dina kadi kaipapanan a di natarnaw ti pannakayallatiw ti teksto? Nikaanoman!

27. Aniat’ manamnamatayo no iti kinatarnaw ti Griego a teksto?

²⁷ Insurat ni F. J. A. Hort, a timmulong iti panakapartuat ti teskto da Westcott ken Hort: “Kaaduan kadagiti sao nga adda iti Baro a Tulag makapasada manipud amin a pananganag ti kritisismo, gapu ta awan panaggigiddiatda, ta nakopia latta dagita. . . No maiwalin . . . dagiti mapagdidilig a babassit a punto, dagidiay sao a kunatayo a pagduaduaan ket narigat pay a sangaribo a kapaset ti intero a Baro a Tulag.”h

28, 29. (a) Aniat’ matingitingtayo no iti nagugoran a Griego a teksto? (b) Aniat’ mapagpannurayan a pammaneknek iti daytoy?

²⁸ Panangtingiting ti Nayallatiw a Teksto. Ania, ngarud, ti matingitingtayo no iti kinatarnaw ti teksto ken no dayta ket autentiko, kalpasan dagiti adu a siglo a pannakayallatiwna? Saan laeng a rinibo dagiti manuskrito a mapagdidinnilig no di ket gapu iti pannakadiskobreda kadagiti nadadaan a manuskritot’ Biblia kadagiti kallabes a sumagmamano a dekada insublina ti Griego a teksto iti agarup 125 K.P., sumagmamano la a dekada kalpasan a natay ni apostol Juan idi agarup 100 K.P. Dagitoy nga ebidensia ti manuskrito ipanamnamada unay nga addaantay iti mapiar a Griego a teksto a nagugoranen ti pormana. Anagenyo ti makuna ti dati a direktor ken librarian ti British Museum, ni Sir Frederic Kenyon:

²⁹ “Ti nagbaetan ngarud dagiti petsa ti orihinal a pannakaputarda ken dagiti kadadaanan nga ik-ikutantay a manuskrito ket bassit unay a bale awan kuentana, ket naiwaksin ti aniaman a panagduadua a dagiti Kasuratan ket dimmanon kadatayo a kas iti orihinal a pannakaisuratda. Mabalintayon a kunaen a napasingkedan met laengen ti autentisidad ken ti sapasap a kinatarnaw dagiti librot’ Baro a Tulag. Ti sapasap a kinatarnaw, nupay kasta, ket maysa a banag, ti kinasierto dagiti detalye sabali met a banag.”i

30. Kasanotay a mamati a ti New World Translation masiertona a ti matalek a “sao ni Jehova” ti maala dagiti agbasa?

³⁰ No maipapan iti nakunana a “kinasierto dagiti detalye,” ti inadaw ti parapo 27 a sao ni Dr. Hort sungbatanna daytoy. Trabaho dagidiay mananggugor iti teksto a mangkorehir kadagiti detalye, ket nawadwad ti naaramidanda iti daytoy. Gapuna, ti nagugoran a Griego a teksto da Westcott ken Hort sapasap nga akseptarenda kas napalalot’ kinaekselentena. Ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan a seksion ti New World Translation, yantangay naibasar itoy ekselente a Griego a teksto, mayawatna ti matalek a “sao ni Jehova” kadagiti mangbasa itoy, ta nakaskasdaaw ti pannakaitalimengna kadatayo sigun kadagiti Griego a pundo dagiti manuskrito.​—1 Ped. 1:24, 25.

31. (a) Aniat’ pinasingkedan dagiti moderno a nadiskobreda no iti teksto ti Griego a Kasuratan? (b) Kasano nga ipasimudaag ti tsart iti panid 309 ti kangrunaan a gubuayan ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan a seksion ti New World Translation, ket ania dagiti sumagmamano a segundario a gubuayan a nausar?

³¹ Makapainteres pay dagiti komento ni Sir Frederic Kenyon sigun iti librona nga Our Bible and the Ancient Manuscripts, 1962, iti panid 249: “Mapnektay koman a makadamag a ti sapasap nga autentisidad ti teksto ti Baro a Tulag karkarna a sinuportaran dagiti moderno a diskobre ta inwaksidat’ dakkel a tiempo a nagbaetan dagidi orihinal a surat ken dagiti agdama a manuskritotayo, ket ti panaggigiddiat ti pannakaisaoda, nupay paginteresantay dagita, dida apektaran dagiti pundamental a doktrina ti Nakristianuan a pammati.” Kas agparang iti panid 309 iti tsart a, “Dagiti Gubuayan ti Teksto ti New World Translation​—Ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan,” nausar amin a nainaig a dokumento tapno apaghusto ti pannakaipatarus ti Ingles a teksto. Dagiti napateg a footnote suportaranda dagitoy matalek a pannakayulogda. Inusar ti New World Bible Translation Committee dagiti kasayaatan a resulta ti panagsirarak iti Biblia a napatanor iti adu a siglo tapno maparnuay daytoy nagsayaat a patarus. Anian a panagtalektay ita a ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan, kas mabasbasatay ita, talaga a linaonda “ti padron dagiti makapakaradkad a sao” a kas insurat dagidi napaltiingan a disipulo ni Jesu-Kristo. Salimetmetantay koma dagitoy napateg a sao buyogen iti pammati ken ayat!​—2 Tim. 1:13.

32. Apay a nawatiwat ti nausar a pannakasalaysay dagiti manuskrito ken teksto ti Nasantuan a Kasuratan, a buyogen ti ania a makapnek a resulta?

³² Naipamaysa daytoy nga adalen ken ti kalleppas iti pannakasalaysay dagiti manuskrito ken teksto ti Nasantuan a Kasuratan. Apay a napalalot’ kawatiwat ti pannakawanasda? Panggepna nga ipakita nga awan duadua a dagiti teksto ti Hebreo ken Griego a Kasuratan isuda met laeng dagidi autentiko, orihinal a teksto nga impaltiing ni Jehova nga inrekord dagidi matalek a lallaki idi ugma. Napaltiingan dagidi nga orihinal a surat. Dagidi para kopia, uray kasanot’ kalaingda, saanda a napaltiingan. (Sal. 45:1; 2 Ped. 1:20, 21; 3:16) Isu a nesesita a kinutkottayo ti nawadwad a pundo dagiti manuskrito tapno mailasin a sibabatad ken awan duadua dagiti nasin-aw a danum ti kinapudno a mayalubog iti orihinal a pimsuak iti Dakkel nga Ubbog, a ni Jehova. Agyamantay unay ken Jehova gapu iti nakaskasdaaw a sagut nga isu ti Saona, ti naipaltiing a Biblia, ken ti makapabang-ar a mensahet’ Pagarian nga agburayok kadagiti panidna!

[Footnotes]