ISAAC

[Katawa].

Ti kakaisuna nga anak ni Abraham babaen ken Sara nga asawana. No kasta, maysa a napateg a silpo iti linia ti kapuonan nga agturong ken Kristo. (1Cr 1:28, 34; Mt 1:1, 2; Lu 3:34) Napusot ni Isaac idi agarup 5 ti tawenna, kayariganna a naidatonen kas sakripisio idi nalabit agedad iti 25, nangasawa idi agedad iti 40, nangputot iti singin a lallaki idi agedad iti 60, ken natay iti edad a 180.​—Ge 21:2-8; 22:2; 25:20, 26; 35:28.

Naisalsalumina unay dagiti kasasaad iti pannakayanak ni Isaac. Lakay ken baket unayen ni amana ken inana, ket ni inana nabayagen a simmardeng nga agkadawyan. (Ge 18:11) Isu nga idi imbaga ti Dios ken ni Abraham a mangipasngay ni Sara iti anak a lalaki, kinatawaan ni Abraham dayta nga inanama, a kinunana: “Ti aya lalaki a sangagasut ti tawenna maaddaanto iti maipasngay nga anak, ket ni aya Sara, wen, ti aya babai a siam a pulo ti tawenna agpasngayto?” (Ge 17:17) Idi naammuanna no anianto ti mapasamak, nagkatawa met ni Sara. (Kitaenyo ti KATAWA.) Kalpasanna, naipasngay ti ubing “iti naituding a tiempo” iti simmaganad a tawen, a nangpaneknek nga awan ti aniaman a “karkarna unay ken Jehova.” (Ge 18:9-15) Idin inyebkas ni Sara: “Ti Dios nangisagana iti panagkatawa kaniak,” nga innayonna, “isuamin a makangngeg iti dayta katawaandakto.” Ket ngarud, kas iti kinuna ni Jehova, mayanatup a ti ubing napanaganan iti Isaac, a kaipapananna ti “Katawa.”​—Ge 21:1-7; 17:19.

Yantangay nagtaud iti sangakabbalayan ni Abraham ken agtawid kadagiti kari, mayanatup a nakugit ni Isaac iti maikawalo nga aldaw.​—Ge 17:9-14, 19; 21:4; Ara 7:8; Ga 4:28.

Mano ti tawen ni Isaac idi napusot?

Idi aldaw a pannakapusot ni Isaac, nangisagana ni Abraham iti dakkel a padaya. Nalawag nga iti dayta nga okasion, napaliiw ni Sara a ni Ismael ‘sutsutilenna’ ni Isaac nga ub-ubing a kabsatna iti ama. (Ge 21:8, 9) Ti dadduma a patarus (JB, Mo, RS) kunaenda a ni Ismael “nakiay-ayam” laeng ken Isaac, kayatna a sawen, no an-anagen, panagay-ayam ti ubing. Nupay kasta, ti Hebreo a sao a tsa·chaqʹ adda met anagna a mangrurod. Gapuna, no agparang daytoy met laeng a sao iti dadduma pay a teksto (Ge 19:14; 39:14, 17), dagitoy a patarus usarenda ti “panangrabrabak” wenno “panangang-angaw” ken “pananginsulto.”

Ti dadduma a Targum, kasta met ti Syriac a Peshitta, kunaenda a ti sasao ni Ismael iti Genesis 21:9 adda anagna a “pananguyaw.” Maipapan iti tsa·chaqʹ, kuna ti Commentary ni Cook: “Iti daytoy a teksto, nalabit ti kaipapananna ket, kas pannakaawat ti kaaduan, ‘mangrabrabak a panagkatawa.’ No kasano a nagkatawa ni Abraham gapu iti rag-o maipuon ken Isaac, ket ni Sara nagkatawa nga addaan panagpangpangadua, kasta met nga ita nagkatawa ni Ismael buyogen ti pananguyaw, ken nalabit buyogen ti pagannayasan a mangidadanes ken mangikuspil.” Iti panangikeddeng iti dayta a banag, ti napaltiingan nga apostol a ni Pablo silalawag nga ipakitana a ti panangtrato ni Ismael ken ni Isaac ket panangparigat, panangidadanes, saan ket a kasla panagay-ayam laeng ti ubbing. (Ga 4:29) Maibatay iti panangipetteng ni Sara, iti sumaganad a bersikulo (Ge 21:10), a “ti anak daytoy nga adipen a babai saanto a makipagtawid iti anakko, ken Isaac,” adda dagiti komentarista a mangibaga a ni Ismael (14 a tawen nga in-inauna ngem ni Isaac) nalabit riniri ken rinurodna ni Isaac mainaig iti panagtawid.

Imbaga ni Jehova ken Abraham a maparigat ti bin-ina iti 400 a tawen kas ganggannaet nga agnanaed. Nagpatingga dayta a pammarigat idi naispal ti Israel manipud Egipto idi 1513 K.K.P. (Ge 15:13; Ara 7:6) Ti uppat a gasut a tawen sakbay dayta ti nangtanda iti 1913 K.K.P. kas ti panangrugi dayta a panangparigat. Gapuna, daytoy met ti mangipasdek iti 1913 kas tawen a pannakapusot ni Isaac, yantangay no tiempo ti pagsasaritaan, dagiti dua a pasamak​—ti pannakapusotna ken ti saan a nasayaat a panangtrato kenkuana ni Ismael​—agkanaigda unay iti daytoy a salaysay. Kaipapanan daytoy nga agarup lima ti tawen ni Isaac idi napusot, yantangay nayanak idi 1918 K.K.P. Ti pannakayanakna ti nangtanda met iti panangrugi ti 450 a tawen a nadakamat idiay Aramid 13:17-20, a dayta a periodo nagpatingga idi agarup 1467 K.K.P. idi nagleppas ti kampania ni Josue idiay Canaan ket ti daga naibunong iti nadumaduma a tribu.

Kadagitoy nga aldaw, nakaad-adun a babbai kadagiti pagilian ti Laud saandan a kayat a pasusuen dagiti maladagada, wenno innem agingga iti siam a bulan laeng a pasusuenda ida. Gapuna, ti lima-tawen a periodo mabalin a kasla di mailadawan ti kapautna. Ngem kinuna ni Dr. D. B. Jelliffe nga iti adu a paset ti lubong, mapusot laeng dagiti ubbing no maysa ket kagudua wenno dua ti tawendan, ket idiay Arabia, kaugalian a ti ina pasusuenna ti maladagana iti aniaman a kapaut manipud 13 agingga iti 32 a bulan. No maibatay iti tay-ak ti medisina, kadawyanna a ti panagpasuso, wenno panagpagatas, mabalin nga agtultuloy agingga a ti sumaruno a panagsikog ket sumagmamano a bulan a nangrugin.​—Infant Nutrition in the Subtropics and Tropics, Geneva, 1968, p. 38.

Idiay Europa idi Edad Media, ti kalalainganna nga edad ti mapusot ket dua a tawen, ket idi tiempo dagiti Macabeo (umuna ken maikadua a siglo K.K.P.) tallo a tawen a pasusuen dagiti babbai ti annakda. (2 Macabeo 7:27) Uppat a ribu a tawen ti napalabasen, idi a saan nga agap-apura ti panagbiag dagiti tattao, ken awan dagiti agdama-aldaw a pakakumikoman wenno saan a kasapulan nga iyan-anay ti bambanag iti immababa a panagbiag ti tao, nalaka a matarusan no apay a nabalinan ni Sara a pasusuen ni Isaac iti lima a tawen. Malaksid iti dayta, maymaysana laeng nga anak ni Sara kalpasan ti adu a tawen a kinalupes.

Sitatallugod a Maisakripisio. Kalpasan a napusot ni Isaac, awanen ti nadakamat maipapan iti kinaubingna. Ti sumaruno a pakapaliiwantayo kenkuana ket idi kinuna ti Dios ken amana nga Abraham: “Pangngaasim, alaem ti anakmo, ti kakaisuna nga anakmo nga ay-ayatem unay, ni Isaac, ket agdaliasatka nga agturong iti daga ti Moria ket sadiay idatonmo kas daton a mapuoran.” (Ge 22:1, 2) Kalpasan ti tallo nga aldaw a panagdaliasat, dimtengda iti disso a pinili ti Dios. Inawit ni Isaac dagiti kayo; ni amana, ti apuy ken ti pagparti nga imuko. “Ngem sadino ti ayan ti karnero a maipaay iti daton a mapuoran?” ti insaludsod ni Isaac. Ti sungbat ket, “Ti Dios ipaayannanto ti bagina iti karnero.”​—Ge 22:3-8, 14.

Idi nakagtengda iti disso, nangbangonda iti altar ket inurnosda dagiti kayo iti rabaw dayta. Kalpasanna, napungo ti ima ken saka ni Isaac ket isu naiparabaw iti kayo. Idi intag-ay ni Abraham ti imuko, ti anghel ni Jehova inggawidna ti imana. Saan a biddut ti pannakaisaad ti pammati ni Abraham; nangipaay ni Jehova iti kalakian a karnero, a sadiay adda a naipanget iti kasamekan ti bantay, a mabalin nga idaton kas daton a mapuoran a maisukat ken maisandi ken Isaac. (Ge 22:9-14) Gapuna, pinampanunot ni Abraham “nga isu [ni Isaac] kabaelan ti Dios nga ibangon uray pay manipud kadagiti natay,” iti kasta pudno nga inawatna ni Isaac “iti mangiladawan a pamay-an” manipud kadagiti natay.​—Heb 11:17-19.

Daytoy a dramatiko a pasamak pinaneknekanna ti pammati ken kinatulnog saan laeng a ni Abraham no di ket kasta met ni Isaac nga anakna. Sigun iti Judio a tradision, nga inrekord ni Josephus, ni Isaac ket agtawen iti 25 iti daydi a tiempo. Aniaman ti kasasaad, nataengan idin ken umdasen ti pigsana a mangawit iti adu a kayo ken mangisang-at kadagita iti bantay. No pinilina koma ti agrebelde kadagiti bilin ni Jehova, nabalinanna koma a sarkedan ti 125 ti tawenna nga amana idi tiempon ti panangpungona kenkuana. (Jewish Antiquities, I, 227 [xiii, 2]) Imbes ketdi, nagpasakup ni Isaac ket binay-anna ti amana a mangidaton kenkuana kas sakripisio maitunos iti pagayatan ti Dios. Gapu iti daytoy a parangarang ti pammati ni Abraham, inulit ken pinalawa ngarud ni Jehova ti tulagna ken Abraham, a dayta a tulag inyallatiw ti Dios ken ni Isaac kalpasan ti ipapatay ti ama ni Isaac.​—Ge 22:15-18; 26:1-5; Ro 9:7; San 2:21.

Napatpateg pay, maysa a naindaklan ken naimpadtuan a ladawan ti maidemdemostra sadiay, a mangiparparangarang no kasano nga iti naikeddeng a tiempo sitatallugod nga idatag ni Kristo Jesus, ti Dakdakkel nga Isaac, ti natauan a biagna kas Kordero ti Dios maipaay a pakaisalakanan ti sangatauan.​—Jn 1:29, 36; 3:16.

Panagasawa ken Pamilia. Kalpasan ti ipapatay ti ina ni Isaac, inkeddeng ti amana a tiempon a mangasawa ti anakna. Nupay kasta, determinado ni Abraham a saan a mangasawa ni Isaac iti pagano a Canaanita. Gapuna, iti sidong ti urnos dagiti patriarka, imbaon ni Abraham ti talkenna nga adipen ti sangakabbalayan a mapan kadagiti kabagianna idiay Mesopotamia tapno pumili iti babai a Semitiko ti namunganayanna ken agdaydayaw met iti Dios ni Abraham a ni Jehova.​—Ge 24:1-9.

Agballigi la ketdi ti mision, ta manipud pay laeng iti rugrugi, addan kadagiti ima ni Jehova ti intero a panagpili. Kas nagbanaganna, ni Rebecca a kasinsin ni Isaac ti pinili ti Dios, ket sitatallugod met a nangpanaw kadagiti kabagian ken pamiliana tapno kumuyog iti sangkakuyogan a bunggoy nga agsubli iti daga ti Negeb a pagnanaedan idi ni Isaac. Ti salaysay dakamatenna ti damo a panagkita dagiti dua, ket kunaenna: “Kalpasan dayta isu inserrek ni Isaac iti tolda ni Sara nga inana. Iti kasta innalana ni Rebecca ket nagbalin nga asawana; ket nagayat kenkuana, ket ni Isaac nakasarak iti liwliwa kalpasan ti ipupusay ni inana.” (Ge 24:10-67) Agtawenen ni Isaac iti 40 idi napasamak ti panagasawa, idi 1878 K.K.P.​—Ge 25:20.

Manipud iti pakasaritaan ni Isaac, maammuantayo a nagtultuloy a lupes ni Rebecca iti 20 a tawen. Daytoy ti nangted ken Isaac iti gundaway a mangipakita no isu, kas ken amana, ket mamati iti kari ni Jehova a bendisionanna dagiti amin a pamilia iti daga babaen iti maysa a bin-i a di pay nayanak, ket pudno nga inaramidna daytoy babaen ti agtultuloy a panagpakaasina ken Jehova nga isu maaddaan iti anak. (Ge 25:19-21) Kas iti mismo a kasasaadna, naiparangarang manen a dumteng ti naikari a bin-i, saan a babaen iti gagangay a taray dagiti pasamak, no di ket babaen laeng iti pannakabalin ni Jehova a bumallaet. (Jos 24:3, 4) Kamaudiananna, idi 1858 K.K.P., idi agtawen ni Isaac iti 60, naipaayan iti napamindua a bendision​—naaddaan iti annak a singin, da Esau ken Jacob.​—Ge 25:22-26.

Gapu iti bisin, impan ni Isaac ti pamiliana idiay Gerar iti teritoria dagiti Filisteo, yantangay imbaga kenkuana ti Dios a saan a sumalog idiay Egipto. Iti daytoy a gundaway, pinasingkedan ni Jehova ti panggepna a mangipatungpal iti Abrahamiko a kari babaen ken Isaac, nga inulitna dagiti sagudayenna: “Paaduekto ti bin-im kas kadagiti bituen ti langlangit ket itdekto iti bin-im amin dagitoy a daga; ket babaen ti bin-im amin a nasnasion ti daga pudno unay a bendisionandanto ti bagbagida.”​—Ge 26:1-6; Sal 105:8, 9.

Iti daytoy saan unay a mannakigayyem a pagilian dagiti Filisteo, nagaramat ni Isaac iti estratehia, kas ken amana nga Abraham, babaen ti panangibagana a ti asawana ket kabsatna. Kalpasan ti sumagmamano a tiempo, ti pamendision ni Jehova ken ni Isaac ti nakaigapuan ti panagimon dagiti Filisteo, iti kasta kasapulan idi nga umakar, umuna idiay naapres a ginget ti Gerar, ket kalpasanna idiay Beer-seba, iti ungto ti natikag a rehion ti Negeb. Bayat ti kaaddana ditoy, dagiti sigud a naulpit a Filisteo immayda ken Isaac tapno agkiddawda iti “maysa a sapata ti pagrebbengan,” wenno tulagan ti pannakikappia, ta kas iti nabigbigda, “Sika ita ti bendito ni Jehova.” Iti daytoy a lugar, nakasarak dagiti tattaona iti danum ket ni Isaac inawaganna dayta iti Siba. “Dayta ti makagapu a ti nagan ti siudad ket Beer-seba, [a kaipapananna ti “Bubon ti Sapata; wenno, Bubon ti Pito”], agingga itoy nga aldaw.”​—Ge 26:7-33; kitaenyo ti BEER-SEBA.

Ni Isaac kankanayon a pagay-ayatna ni Esau, agsipud ta kaay-ayona iti ruar, maysa a mangnganup ken tao ti tay-ak, ken kaipapananna ti aanupen iti ngiwat ni Isaac. (Ge 25:28) Gapuna, yantangay kumapuyen ti panagkitana ken mariknanan a saanen nga agbayag ti biagna, nagsagana ni Isaac tapno itedna ken Esau ti pamendision iti inauna. (Ge 27:1-4) Saan nga ibaga ti rekord no pagaammona a ni Esau inlakona ken kabsatna a Jacob ti kalinteganna iti pannakayanak ken no saanna a malagip ti nadibinuan a bilin, a naited sakbay ti pannakayanak dagiti dua nga ubbing, a “ti laklakay agserbinto iti ub-ubing.” (Ge 25:23, 29-34) Aniaman ti kasasaad, nalagip ni Jehova, ken kasta met ni Rebecca, a sidadaras a nangyurnos iti bambanag tapno ni Jacob ti umawat iti bendision. Idi naammuan ni Isaac ti taktika a nausar tapno maibanag daytoy, saannan a kayat a balbaliwan ti nabatad a pagayatan ni Jehova maipapan iti daytoy a banag. Impadto met ni Isaac a ni Esau ken dagiti kaputotanna agnaeddanto iti adayo kadagiti nadam-eg a talon, agbiagdanto babaen iti kampilan, ken kamaudiananna tukkolendanto nga ikkaten kadagiti lengngesda ti sangol ti panagserbi ken Jacob.​—Ge 27:5-40; Ro 9:10-13; kitaenyo ti ESAU.

Kalpasanna, ni Isaac imbaonna ni Jacob idiay Padan-aram tapno masigurado a saan a mangasawa iti Canaanita, kas iti inaramid ni kabsatna nga Esau a nagluksawan dagiti nagannakna. Idi nagsubli ni Jacob adu a tawen kalpasanna, agnanaed idin ni Isaac idiay Kiriat-arba, kayatna a sawen, Hebron, iti katurturodan. Ditoy ti nakatayan ni Isaac iti edad a 180, “lakay ken napneken iti al-aldaw,” idi 1738 K.K.P., ti tawen sakbay a napagbalin ni apokona a Jose a primero ministro iti Egipto. Naitabon ni Isaac iti rukib ti Macpela a nakaitabonan dagiti nagannakna ken ti asawana, ken nakaitabonan ni Jacob nga anakna idi agangay.​—Ge 26:34, 35; 27:46; 28:1-5; 35:27-29; 49:29-32.

Kaipapanan ti Dadduma a Panangtukoy ken Isaac. Iti intero a Biblia, namin-adu a nadakamat ni Isaac iti pamiliar a sasao nga “Abraham, Isaac ken Jacob.” No dadduma, ti punto a matuktukoy ket mainaig ken Jehova kas ti Dios a nagdaydayawan ken nagserbian dagitoy a patriarka. (Ex 3:6, 16; 4:5; Mt 22:32; Ara 3:13) Iti dadduma a kaso, ti pannakitulag ni Jehova kadakuada ti matuktukoy. (Ex 2:24; De 29:13; 2Ar 13:23) Inusar met ni Jesus daytoy a sasao kas pangyilustrar. (Mt 8:11) Iti naminsan, ti patriarka nga inapo a ni Isaac nadakamat iti maysa a Hebreo a paralelismo a sadiay isu ket karaman kadagiti kaputotanna, ti nasion ti Israel.​—Am 7:9, 16.

Kas bin-i ni Abraham, ni Isaac inladawanna ni Kristo, a babaen kenkuana dumteng dagiti agnanayon a bendision. Kas adda a naisurat: “Ita dagiti kari naisaoda ken Abraham ken iti bin-ina. Kunana, saan a: ‘Ken kadagiti bin-i,’ a kasla agsao iti adu a kasta, no di ket kasla agsao iti maymaysa: ‘Ken iti bin-im,’ nga isu ni Kristo.” Ken no palawaen, inladawan met ni Isaac dagidiay a ‘kukua ni Kristo,’ isuda a ‘pudno a bin-i ni Abraham, dagiti agtawid mainaig iti maysa a kari.’ (Ga 3:16, 29) Kanayonanna pay, dagiti dua nga ubbing, da Isaac ken Ismael, agraman dagiti innada, “agpaayda a kas mangiladawan a drama.” No kasano a ti natural nga Israel (kas ken Ismael) “ket iti kinapudnona nayanak a kas iti lasag,” dagitoy a mangbukel iti naespirituan nga Israel “ket annak nga adda pakainaiganna iti kari a kas ken Isaac idi.”​—Ga 4:21-31.

Naibilang met ni Isaac kadagiti “kastoy kadakkel nga ulep dagiti saksi a mangliklikmut kadatayo,” ta maysa met kadagidiay ‘mangur-uray iti siudad nga addaan kadagiti pudpudno a pamuon, a ti nangibangon ken nangaramid iti dayta a siudad isu ti Dios.’​—Heb 12:1; 11:9, 10, 13-16, 20.