LAZARO
[nalabit manipud Gr. a porma ti Heb. a nagan nga Eleazar, kaipapananna “Ti Dios Timmulong”].
1. Ti kabsat da Marta ken Maria; ti panagungarna ket maysa kadagiti naisangsangayan a milagro nga inaramid ni Jesu-Kristo. (Jn 11:1, 2) Adda nauneg a panagayat ni Jesus iti daytoy a pamilia nga agnanaed idiay Betania, “agarup tallo a kilometro” manipud Jerusalem iti dalan nga agpa-Jerico. (Jn 11:5, 18, Rbi8 ftn) Sinangailida ni Jesus iti pagtaenganda, nalabit masansan.—Lu 10:38-42.
Idi naaddan ni Lazaro iti nakaro a sakit, impaibaga ti dua a kabsatna daytoy a banag ken Jesus, nga adda iti ballasiw ti Karayan Jordan. Awan duadua a ninamnamada nga isu agasan ni Jesus. (Jn 11:3, 21, 32) Nupay kasta, imbes a dagus a mapan idiay Betania, wenno agasanna ni Lazaro manipud iti adayo, kas iti kaso ti adipen a lalaki ti maysa nga opisial ti buyot (Mt 8:5-13), nagtalinaed ni Jesus iti ayanna iti dua pay nga aldaw. Apaman a nakagteng iti aglawlaw ti Betania, simmabet kenkuana ni Marta ket kalpasanna ni Maria. Nauyos idin ti biag ni Lazaro ket uppat nga aldaw a natayen.—Jn 11:6, 17, 20, 30-32.
Idi nakisao ken Marta, inaramat ni Jesus dayta a gundaway a mangipaganetget iti panagungar. (Jn 11:23-27) Din agbayag, mangipaay ni Jesus iti kanayonan a kaipapanan ti sasaona. Apaman a nakagteng iti tanem wenno rukib a nakaitabonan ni Lazaro, imbilin ni Kristo a maikkat ti bato a naikalub iti ruangan dayta. Kalpasanna, iti panagkararagna iti nailangitan nga Amana, imparangarang ni Jesus a ti maysa a rason a maar-aramid dagitoy a pasamak ket “tapno patienda [ti siiimatang a bunggoy] koma nga imbaonnak.” (Jn 11:38-42) Idin ni Jesus inawaganna ti natayen a ni Lazaro tapno rummuar iti tanem, ket rimmuar, nga awan duadua a nagmalmalangaan ken nagrag-oan dagiti siiimatang.—Jn 11:43, 44.
Gapu iti daytoy a milagro, natignay ti adu a maaddaan iti pammati ken Jesus, ngem dayta met ti namkuatan dagiti panguluen a papadi ken Fariseo iti panangisikatda iti biag ni Jesus. Ad-adda pay a nagpungtot ti panguluen a papadi idi dimteng ti dakkel a bunggoy dagiti Judio tapno kitaenda saan laeng a ni Jesus no di pay ket ti napagungar a ni Lazaro. Gapu ken Lazaro, adu a Judio ti naaddaan iti pammati ken Jesus, ket ngarud nagnunumuan ti panguluen a papadi a papatayenda met ni Lazaro. (Jn 11:45-53; 12:1-11) Nupay kasta, awan dakamaten ti Biblia a naitungpal dagitoy a relihioso a kabusor ti dakes a gakatda ken Lazaro.
Sumagmamano a kritiko ti Biblia ti nangatakar iti salaysay ni Juan maipapan iti panagungar ni Lazaro. Gapu daytoy iti saan a pannakaisalaysay ti pasamak iti dadduma pay nga Ebanghelio. Ngem no usigen ti umuna a tallo nga Ebanghelio, makita nga uray dagiti nangisurat kadagita saanda nga imbinsabinsa ti tunggal aramid ni Jesus. Kas pagarigan, ni Lucas laeng ti nangipadamag iti pannakapagungar ti anak a lalaki ti balo a babai idiay Nain. (Lu 7:11-15) Kadawyan a saanen nga inulit ni Juan dagiti detalye nga inlanad ti dadduma. Ti panagungar ni Lazaro ket maysa a nakadkadlaw a pagarigan iti daytoy.
Daytoy a milagro ti panagungar ni Lazaro ket nagserbi kas napateg a paset ti ministerio ni Jesus, tapno maipakita ti pannakabalin ti Anak ti Dios ken tapno maparayray ti pammati kenkuana ken iti panagungar. (Jn 11:4, 41, 42) Nalawag a napasamak dayta sakbay unay ti rugi ti tawen 33 K.P. Awan ipaay ti Kasuratan nga impormasion maipapan kadagiti kasasaad, lugar, wenno tiempo ti ipapatay ni Lazaro idi agangay kalpasan ti panagungarna.—Kitaenyo ti PANAGUNGAR (Dagiti panagungar sakbay a naipaay ti subbot).
Awan sasao iti Biblia wenno aniaman a rason a panggapuan a manginaig iti historikal a Lazaro iti agpalpalama iti ilustrasion ni Jesus maipapan iti nabaknang a tao ken ni Lazaro.
2. Ti nagan a nayawag iti agpalpalama iti ilustrasion ni Jesus a gagangay a pagaammo kas pangngarig maipapan iti nabaknang a tao ken ni Lazaro. (Lu 16:19-31) Iti Latin a Vulgate, ti pangiladawan a sao (adjective) a dives, a masansan a kamali a maus-usar kas personal a nagan ti nabaknang a tao, ket naipatarus a “nabaknang.” Nupay kasta, idi un-unana kadawyan kadagiti Judio ti nagan a Lazaro, kas paneknekan dagiti kitikit kadagiti nagkauna a panteon.
Iti pangngarig, ti napnuan derder nga agpalpalama a ni Lazaro ket naikabil iti ruangan ti nabaknang a tao. Tinarigagayanna ti mataraonan kadagiti banag a matnag manipud iti nalabon a lamisaan ti nabaknang a tao. Dimteng ti tiempo a natay ni Lazaro ket impan dagiti anghel iti saklot ni Abraham (idi nagkauna a tiempo, daytoy ti puesto ti maysa a tao no agsadag iti sango ti kaduana nga agtugtugaw iti maysa a sopa bayat ti pannangan). Naaddaan ni Abraham iti pannakisarita iti nabaknang a tao, a natay met, naitabon, ken adda idiay Hades, nga adda nga agtutuok sadiay. “Maysa a dakkel a yuyeng” a saan a maballasiw ti namagsina iti nabaknang a tao manipud kada Abraham ken Lazaro. Saan a napatgan ti kiddaw ti nabaknang a tao, a ni Abraham ibaonna ni Lazaro iti lima a kakabsatna tapno “ipaayanna ida iti naan-anay a pangsaksi,” tapno saanda met koma a mapasaran ti sagsagabaenna. Daytoy ket gapu ta adda kadakuadan ni “Moises ken dagiti Mammadto,” ket no saanda a situtulok a dumngeg kadagita, “saandanto met a maguyugoy no adda maysa a bumangon manipud kadagiti natay.”—Kitaenyo dagiti PANGNGARIG.
Ti kadi ilustrasion ni Jesus maipapan iti nabaknang a tao ken ni Lazaro ket inadawna iti patpatien dagiti rabbi mainaig kadagiti natay?
Iti sumagmamano a kaso, dagiti mangisursuro ken mangad-adal iti panagkakanaig ti nadumaduma a relihion insingasingda a nagadaw ni Jesu-Kristo iti kadaanan a kapanunotan ken sursuro dagiti rabbi maipapan iti lubong dagiti natay idi insalaysayna daytoy nga ilustrasion. Kastoy ti kunaen ni Josephus maipapan iti agdama idi a panangmatmat dagiti Fariseo iti daytoy a banag: “Patienda nga adda pannakabalin dagiti kararua nga agtultuloy nga agbiag kalpasan ti ipapatay ket adda dagiti gunggona ken dusa iti uneg ti daga agpaay kadagidiay nagbiag a nasingpet wenno nadangkes: agnanayon a pannakaibalud ti bingay dagiti dakes a kararua, idinto ta umawat dagiti naimbag a kararua iti nalaklaka a panagturong iti baro a biag.” (Jewish Antiquities, XVIII, 14 [i, 3]) Nupay kasta, naan-anay a linaksid ni Jesus dagiti ulbod a sursuro, agraman ti sursuro dagiti Fariseo. (Mt 23) Gapuna, agsisimparat iti biangna no ti ilustrasionna maipapan iti nabaknang a tao ken ni Lazaro ket ibasarna kadagiti ulbod a kapanunotan dagiti rabbi maipapan iti lubong dagiti natay. Ngarud, ti pampanunoten idi ni Jesus isu ti kaitungpalan ti ilustrasion, ket intunosna dagiti detalye ti ilustrasion iti mismo a kaitungpalanda imbes nga iti aniaman a di nainkasuratan a sursuro.
Ti konteksto ken ti linabag ti estoria silalawag nga ipakitada a maysa dayta a pangngarig, saan a pudpudno a pasamak. Saan a naidayaw ditoy ti kinakurapay, ken saan met a nakondenar ti kinabaknang. Imbes ketdi, silalawag a natukoy ti kababalin, dagiti gunggona, ken ti napagsinnukat a naespirituan a kasasaad dagidiay inrepresentar ni Lazaro ken ti nabaknang a tao. Imbes a maisalsalaysay laeng ti kinakurapay ken ti panagikut iti kinabaknang, adda naun-uneg a kaipapanan ken panggep ti ilustrasion no ibatay iti kinapudno a ti kakabsat ti nabaknang a tao linaksidda ni Moises ken dagiti mammadto.