Kasano Kabagas ti Karkararagyo?

“Immawagak iti amin a pusok. Sungbatannak kadi, O Jehova.”​—SALMO 119:145.

1, 2. (a) Ania a pangngarig ni Jesus ti nangtaming iti kararag? (b) Ania a konklusion ti naadaw ni Jesus manipud kadagiti dua a karkararag, ket aniat’ rebbeng nga ipakita daytoy kadatayo?

ANIA a kita ti karkararag ti denggen ti Namarsua, ni Jehova a Dios? Ti pangngarig nga insalaysay ni Jesu-Kristo ipamatmatna ti maysa kadagiti pamunganayan a kondision tapno ti Dios sungbatanna dagiti kararag. Nasao ni Jesus a dua a tattao ti agkarkararag idiay templo iti Jerusalem. Maysa ti mapagraraeman unay a Pariseo, ti maysa isut’ mauy-uyaw nga agsingsingir ti buis. Nagkararag ti Pariseo: “O Dios, agyamanak kenka ta saanak a kas kadagiti sabali a tao, . . . ket saanak a kas itoy agsingsingir ti buis. Agayunarak iti mamindua iti maysa a lawas, itedko ti apagkapullo ti amin a kupkupikopak.” Ngem ti nanumo nga agsingsingir ti buis “ket dandanogenna ti barukongna, a kunkunana, ‘O Dios, mangngaasika kaniak a managbasol.’”​—Lucas 18:9-13.

² Iti panagkomentona kadagiti dua nga agkarkararag, kuna ni Jesus: “Kunak kadakayo, Daytoy a tao [ti agsingsingir ti buis] nagawid iti balayna a napakawan nga immun-una ngem daydi maysa [ti Pariseo]; ta uray siasino nga agpasindayaw maipababanto, ket ti agpakumbaba maitan-okto.” (Lucas 18:14) Nalawag, impakita ni Jesus a ti laeng panagkararag iti nainlangitan nga Ama ket saan nga umdas. No kasano ti panagkararagtayo​—ti kababalin ti panunottayo​—napateg met.

3. (a) Mangted kadagiti sumagmamano a pamunganayan a pagalagadan maipapan iti kararag. (b) Ania dagiti porma a mabalin nga alaen ti kararag?

³ Ngarud ti kararag ket maysa a nasudi, nadagsen, serioso a pribilehio, ket amin dagiti napakaammuan a Kristiano pagaammoda dagiti pamunganayan a pagalagadan a mangituray iti dayta. Dagiti karkararag ti masapul a maiturongda iti daydiay maymaysa a pudno a Dios, ni Jehova. Masapul a maiyebkasda iti nagan ti Anakna, ni Jesu-Kristo. Tapno makaay-ayo, masapul a maidatagda a buyogen iti pammati. Wen, “masapul a ti umadani iti Dios patienna koma nga adda.” Mainayon pay, ti karkararag ti maysa ti rebbeng a maitunos iti pagayatan ti Dios. (Hebreo 11:6; Salmo 65:2; Mateo 17:20; Juan 14:6, 14; 1 Juan 5:14) Ket manipud kadagiti Nainkasuratan a pangarigan, maammuantayo a dagiti kararag ti mabalin nga addaan langa a panagdayaw, panagdawat, ken araraw.​—Lucas 10:21; Efeso 5:20; Filipos 4:6; Hebreo 5:7.

Dagiti Pangarigan dagiti Nabagas a Karkararag

4. (a) Ania a pangarigan dagiti nabagas a kararag ti impaay da Moises ken Josue? (b) Ania nga ulidan ti inted da David ken Ari Ezekias? (c) Ania a komon a kababalin ti adda iti sumagmamano kadagitoy a kararag?

⁴ No naipasango kadagiti nadagsen a parikut, no kasapulan dagiti serioso a pangngeddeng, no makaaramid kadagiti nakaro a panagbiddut, wenno dagiti biagtayo agpegpeggad, dagiti karkararagtayo ti nangnangruna a maaddaan ti kinapasnek ken agbalin a nabagas. Agsipud ta dagiti Israelitas immalsada kalpasan ti pannakangngegda iti negatibo a padamag dagiti sangapulo a di matalek nga espia, ni Jehova kinunana ken ni Moises a dagiti tattao maikarida a matalipupos. Iti napasnek ken nabagas a kararag, ni Moises nagpakpakaasi ken ni Jehova a dina koma alaen daytoy a panagtignay gapu ta ti naganna ti nairaman. (Numeros 14:11-19) Idi ti Israel naabak idiay Ai gapu iti kinaagum ni Acan, inyebkas ni Josue ti nabara unay a panagpakpakaasi gaput’ nagan ni Jehova. (Josue 7:6-9) Adu kadagiti salmo ni David ti addaan porma dagiti napasnek a karkararag, a ti nangnangruna a naisangsangayan a pangarigan isu ti Salmo 51. Ti kararag ni Ari Ezekias idi rauten ni Asiriano nga Ari Sennakerib ti Juda ti maysa pay a nagsayaat a pangarigan iti nabagas a kararag, ket ditoy manen nairaman ti nagan ni Jehova.​—Isaias 37:14-20.

5. Addaantayo kadagiti ania a dadduma pay a pangarigan dagiti nabagas a karkararag nga inyebkas dagiti sumagmamano nga ad-adipen ni Jehova?

⁵ Ti libro dagiti Un-unnoy ti mabalin a maikuna a maysa nga atiddog, napasnek a kararag ni Jeremias a maipaay iti ilina, ta maulit-ulit a ni Jehova ti madakdakamat sadiay. (Un-unnoy 1:20; 2:20; 3:40-45, 55-66; 5:1-22) Da Esdras ken Daniel nangipaayda met kadagiti nabagas ken napasnek a karkararag a maipaay iti il-ilida, nga impudnoda dagiti bidbiddut ti nasionda ken ti panagpakpakaasida a maipaay iti pammakawan. (Esdras 9:5-15; Daniel 9:4-19) Ket makasiguradotayo a ti kararag nga inyebkas ni Jonas bayat nga adda idiay tian ti dakkel nga ikan ti napasnek ken nabagas.​—Jonas 2:1-9.

6. (a) Ni Jesus inikkannatayo kadagiti ania a pangarigan ti nabagas a karkararag? (b) Ania a pamunganayan a banag ti kasapulan tapno mapagbalin a nabagas ti karkararagtayo?

⁶ Sakbay ti panangpilina iti 12 nga apostolesna, nangbusbos ni Jesus iti agpatpatnag a panagkarkararag tapno maaramid ti pagayatan ni Amana iti panagpilina. (Lucas 6:12-16) Adda met ti nabagas a kararag ni Jesus idi rabii ti pannakailibakna, kas nailanad idiay Juan kapitulo 17. Amin dagitoy a karkararag makaay-ayo a pammaneknek iti nagsayaat a pannakirelasion ken ni Jehova a Dios a tinagiragsak dagidiay nangiyebkas kadakuada. Awan duadua, daytoy ti rebbeng a kangrunaan a banag iti karkararagtayo no kayattayo nga agbalinda a nabagas. Ket kasapulan nga agbalinda a napasnek ken nabagas no kayattayo nga agbalinda a “nabileg” ken ni Jehova a Dios.​—Santiago 5:16, The Jerusalem Bible.

Dagiti Pagkurkurangan Gapu iti Natauan a Kinaimperpekto

7. Ania a salsaludsod ti mabalintay nga iyimtuod iti bagbagitayo maipapan iti karkararagtayo?

⁷ Kas adda a nakitan, iti sidong dagiti makaparigat a kasasaad dagiti karkararagtayo agbalinda a nangnangruna a nakapaspasnek ken nabagas. Ngem komusta met dagiti inaldaw-aldaw a karkararagtayo? Mangtedda aya ti pammaneknek iti nabara, nasinged a pannakirelasion a patientayo nga adda kadatayo ken iti nainlangitan nga Amatayo, ni Jehova a Dios? Nagsayaat ti pannakaibagana a : “Ti kararag ti masapul nga addaan kaipapananna kadatayo no kayattayo a daytat’ adda kaipapananna met iti Dios.” Ipapaayantayo aya a talaga dagiti karkararagtayo ti panagpanunot a rebbengda ken siguraduen a dagitat’ agtataud iti piguratibo a pusotayo?

8. Dagiti kararagtayo ti mabalin nga addaan kadagiti ania a pagkurangan gapu iti natauan a kinaimperpekto?

⁸ Naglaka a palubosan a dagiti karkararagtayo ket kumapuyda kadagitoy a bambanag. Gapu kadagiti natawidtay nga imperpekto a pagannayasan, ti puspusotayo ti nalaka a mangallilaw kadatayo, a takawanna ti karkararagtayo kadagiti kualidad a rebbeng nga adda kadakuada. (Jeremias 17:9) Malaksid no, kadagiti kaaduan a kaso, agsardeng ken agpanunottayo sakbay nga agkararagtayo, mabalin a makitatayo a ti pagannayasan ti karkararagtayo agbalinen a mekanikal, makauma, nakaugalian wenno rutina. Wenno agbalinda payen a maulit-ulit, a mangipalagip iti kinuna ni Jesus maipapan iti di umiso a ‘panagkarkararag dagiti tattao iti nasnasion.’ (Mateo 6:7, 8) Wenno dagiti karkararagtayo ti mabalin a maipapan laeng kadagiti pangkaaduan imbes a kadagiti espisipiko a bambanag wenno tattao.

9. Ania pay dagiti dadduma a silo a mabalin a rumsua maipapan iti karkararagtayo, ket awan duadua aniat’ maysa a rason kadagitoy a silo?

⁹ No maminsan mabalin a ti pagannayasantayo isut’ aggarasugas iti karkararagtayo. Ngem maikari unay ti adda a naikuna: “No okupadokayo unay nga agkararag, pudno nga okupadokay unay.” Ditay koma kayat nga isaulado dagiti sumagmamano a sasao ket ulit-uliten latta idan tunggal agkararagtayo; ket saan koma a nesesita para iti maysa a saksi ni Jehova a basaen ti kararagna, kas kadagiti asamblea. Awan duadua nga amin dagitoy a palab-og wenno silo ket tumaudda, iti pasetna, manipud iti kinapudno a ditay makitkita a pisikal ni Jehova a Dios, Daydiay pagkarkararagantayo. Nupay kasta, ditay mabalin a namnamaen nga isut’ maay-ayo kadagita a karkararag wenno datayo ti magunggonaan iti panangiyebkas kadakuada.

Panangparmek kadagiti Pagbiddutan

10. (a) Ania a kababalin ti mangipamatmat ti kinakurang iti panangapresiar iti pateg ti kararag? (b) Ania a Nainkasuratan a pasamak ti naibaga?

¹⁰ Mabalintay ti makapagannad kadagiti nadakamaten a silo no maapresiartayo ti pateg dagiti inaldaw-aldaw a karkararagtayo ken addaantay ti naimbag a pannakirelasion iti nainlangitan nga Amatayo. Umuna, ti kasta a panangipateg tulongannatayo a mangsaluad iti panaggarasugas iti karkararagtayo a kasla kasapulan ti intay pannakagteng kadagiti napatpateg pay a bambanag. Awanen ti napatpateg pay ngem iti pannakisasao iti Soberano iti Uniberso, ni Jehova a Dios. Pudno, mabalin nga addada met dagiti okasion a limitado ti tiempo. Kas pangarigan, idi sinaludsodan ni Ari Artaxerxes ni Nehemias a para-iyawat ti kopana, “Ania ti dawatem?” ni Nehemias ‘dagus a nagkararag iti Dios kadagiti langlangit.’ (Nehemias 2:4) Yantangay mangin-inanama ti ari iti dagdagus a sungbat, ni Nehemias ti saanen a makapagpalpallailang iti mabayag iti dayta a kararag. Ngem makasiguradotayo a daytat’ nabagas ken nagtaud iti pusona agsipud ta dagdagus a sinungbatan ni Jehova dayta. (Nehemias 2:5, 6) Malaksid kadagita a natakkon nga okasion, nupay kasta, rebbengna nga iwayaantay ti tiempo dagiti kararagtayo ken bay-an nga aguray dagiti dadduma a bambanag. No dagiti kararagtayo maaramidda a sigagarasugas, ditayo apresiaren a naan-anay ti pateg ti kararag.

11. Ania pay a sabali a silo ti kasapulan nga annadantayo, ket ania a nagsayaat nga ulidan ti impakita ni Jesus iti daytoy a banag?

¹¹ Ti sabali pay a silo a kasapulan a liklikantayo isu ti panangulit-ulit laeng kadagiti pangkaaduan a bambanag. Ti kakasta a kararag ti mapaay met a mangted kinahustisia iti nasudi a pribilehio ti kararag. Iti modelo a kararagna, nangted ti nagsayaat nga ulidan ni Jesus iti daytoy a banag. Isut’ nangdakamat kadagiti pito a nabatad a kalikagum: tallo maipapan iti panagballigi ti kinalinteg, maysa maipapan iti inaldaw-aldaw a pisikal a kasapulantayo, ken tallo kadagiti naespirituan a pagimbagantayo.​—Mateo 6:9-13.

12. Ni Pablo mangted kadagiti ania a nasayaat nga ulidan maipapan iti panagbalin nga espisipiko ti karkararagtayo?

¹² Nangted met ti nasayaat nga ulidan ni apostol Pablo kadagitoy a bambanag. Indawatna a dagiti dadduma ti mangikararag kenkuana ‘tapno maited koma kenkuana ti panagsaona a situtured.’ (Efeso 6:18-20) Isu met ti espisipiko kadagiti bukod a karkararagna a maipaay kadagiti dadduma. “Daytoy ti agtultuloy nga ikararagko,” kuna ni Pablo, “a ti ayatyo umadu koma la nga umadu a buyogen iti umiso a pannakaammo ken amin a pannakaawat; tapno mabigbigyo koma dagiti napatpateg a banag, tapno napudnokayo ket awan ti pakapilawanyo ken awan itibkolyo agingga iti aldaw ni Kristo, a mapnokayo kadagiti bungbunga ti kinalinteg, a maipaay iti dayag ken pakaidayawan ti Dios, gapu ken Jesu-Kristo.”​—Filipos 1:9-11.

13. Kasano ti mabalin a panangiyebkastayo ti nabagas a karkararag maipapan iti nadumaduma a kita ti serbisiotayo ken ni Jehova?

¹³ Wen, rebbeng a dagiti karkararagtayo ti maipapan kadagiti espisipiko a bambanag, ket daytoy kasapulanna nga ikkantay ti panagpanunot ti karkararagtayo. (Idiligyo iti Proverbio 15:28.) No adda iti tay-ak ti ministerio, mabalin a dawatentayo iti Dios saan laeng a ti pammendisionna iti panagreggettayo no di ket kasta met ti sirib, kinataktika, kinamanagayat, ti siwayawaya a panagsao, wenno tulong a maipaay iti aniaman a pagkapuyan a mabalin a makasinga iti kinaepektibotayo iti panangaskasaba. Kasta met, ditay kadi maidawat iti Dios nga iturongnatayo kadagidiay mabisin ken mawawan iti kinalinteg? Kasakbayan ti panangited iti palawag publiko wenno ti kaadda ti pasettayo iti gimong ti serbisio wenno iti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro, mabalintay nga ipakpakaasi a maaddaantay koma a sibabaknang iti nasantuan nga espiritu ni Jehova. Apay? Tapno maaddaantay iti panagtalek ken umiso a takder ken makapagsao a sipapasnek ken naimpusuan, tapno makaiyegtay ti dayaw iti nagan ti Dios ken mapabilegtay dagiti kakabsattayo. Amin dagita a karkararag makatulongda met tapno maaddaantayo ti umiso a kapanunotan no agsasaotayo.

14. Aniat’ rebbeng a kababalintayo maipapan kadagiti nainlasagan a pagkapuyan a narigat a parmeken?

¹⁴ Addaantayo aya kadagiti nainlasagan a pagkapuyan a manggubgubat iti espiritualidadtayo ket kasla narigat a parmeken? Rebbeng a tarigagayantayo a tamingen dayta nangnangruna iti karkararagtayo. Ket imbes a maupay, ditay koma mabannog iti sipapakumbaba ken sipapasnek a panagdawat iti Dios a tulongannatayo ket ipaayannatay ti pammakawan. Wen, kadagita a kasasaad, rebbengna a tarigagayantay ti mapan ken Jehova a kas ti maysa nga ubing mapan ken amana no adda ti pakariribukan, uray pay masansan nga agkararagtayo iti Dios maipapan iti isu met laeng a pagkapuyan. No napasnektayo, ikkannatay ti tulong ni Jehova ken ti pannakaammo a datayo ti pinakawannan. Iti sidong dagita a kasasaad, mabalintayo met ti maliwliwa manipud panagpudno ni apostol Pablo nga isu addaan ti parikut.​—Roma 7:21-25.

Dagiti Katulongan iti Nabagas a Karkararag

15. Iti ania a kababalin ti panunot ti rebbeng nga iyaadanitayo ken ni Jehova a Dios iti kararag?

¹⁵ Tapno dagiti karkararagtayo ket pudpudno a nabagasda, masapul a pagreggetantayo nga iwaksi amin dagiti makinruar a pampanunoten ket ipamaysa iti kinapudno nga um-umaytayo iti sanguanan ti Naindaklan a Dios, ni Jehova. Masapul ti iyaadanitayo kenkuana a buyogen ti nauneg a panagraem, nga apresiaren ti kinamanangnibinibina. Kas kinuna ni Jehova ken ni Moises, awan tao a makakita iti Dios ket agbiag. (Exodo 33:20) Gapuna kasapulan nga umadanitayo ken ni Jehova a buyogen ti naan-anay a panagpakumbaba ken kinanumo, nga isut’ punto nga impaganetget ni Jesus iti pangngarigna iti Pariseo ken iti agsingsingir ti buis. (Mikias 6:8; Lucas 8:9-14) Masapul a ni Jehova ti agbalin nga agpaypayso kadatayo. Masapul nga addaantay met laeng ti umiso a kababalin ti panunot a kas ken ni Moises. “Isu nagtalinaed a kasla kitkitaenna ti saan a makita.” (Hebreo 11:27) Ti kakasta a kababalin paneknekanna nga addaantay ti naimbag a relasion iti nainlangitan nga Amatayo.

16. Aniat’ paset ti puspusotayo iti panangiyebkas kadagiti nabagas a karkararag?

¹⁶ Dagiti karkararagtayo agbalinda met a nabagas no umaytayo ken ni Jehova kadagiti puspuso a napno ti ayat ken panangdungngo kenkuana. Kas pangarigan, anian a panangipateg ken ni Jehova a Dios ken panagayat kenkuana ti inyebkas ni salmista David idiay Salmo 23 ken 103! Awan duadua nga adda nasayaat a pannakirelasion ni David iti Naindaklan a Pastorna, ni Jehova a Dios. Iti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro mabalbalakadantayo nga agsao a sibabara ken addaan panagrikna. Daytoy koma ti nangnangruna a kaso no agbasbasatayo iti kasuratan ken ad-adda pay no agkarkararagtayo iti nainlangitan nga Amatayo. Wen, agriknatayo a kas koma ken ni David idi a nagkararag: “Iparangmo kaniak dagiti daldalanmo, O Jehova; isurom kaniak dagiti dandanam. Iturongnak iti kinapudnom ket isuronak, ta sika ti Dios ti pannakaisalakanko.” Ti mangipamatmat iti dayta no kasanot’ rebbeng a panagriknatayo isu dagitoy a sasao ti sabali pay a salmista: “Immawagak iti amin a pusok. Sungbatannak kadi, O Jehova.”​—Salmo 25:4, 5; 119:145.

17. Kasanotay a maliklikan ti panangulit-ulittayo iti karkararagtayo?

¹⁷ Tapno masalimetmetan a nabagas dagiti karkararagtayo ken maliklikan ti panagbalinda a maulit-ulit, nasayaat no pagdudumaentayo dagiti linaonna a kapanunotan. Ti teksto ti Biblia nga agpaay iti aldaw wenno dadduma a Nakristianuan a publikasion a nabasatayo ti mabalin a mangted iti baro a kapanunotan. Ti tema iti leksion iti Pagwanawanan, iti palawag publiko, wenno iti asamblea wenno ti kumbension a tabtabunuantayo ti mabalin nga agserbi iti kasta a panggep.

18. Tapno ad-adda a nabagas ti kararagtayo, aniat’ mabalin nga aramidentayo a maitunos kadagiti sasao ken ulidan ti Biblia?

¹⁸ Tapno matulongantayo a makagteng nga ad-adda iti modo ti panagkararag ken pagbalinen a nabagbagas pay dagiti kararagtayo, nasayaat no baliwantayo ti pisikal a posisiontayo. Maipaay kadagiti panagkararag iti publiko, natural laeng nga idumogtay ti ul-ulotayo. Ngem kadagiti ad-adda a personal a kararag, dadduma nasarakanda a nasayaat ti agparintumeng iti sango ni Jehova no agkarkararagda nga indibidual wenno kas maysa a pamilia agsipud ta nasarakanda dayta a postura a nagsayaatan a makaipaay iti napakumbaba a kababalin ti panunot. Idiay Salmo 95:6 naigunamgunam kadatayo: “O umaykayo, agdaydayawtayo ken agruknoytayo; agparintumengtayo iti saklang ni Jehova a Nangaramid kadatayo.” Ni Salomon nagparintumeng idi agkarkararag iti panangidedikarna iti templo ni Jehova, ket pinagbalin ni Daniel nga ugalina ti agparintumeng no agkarkararag.​—2 Cronicas 6:13; Daniel 6:10.

19. Dagidiay addaan responsabilidad iti publiko a panagkararag naimbag no maaddaanda kadagiti ania a bambanag iti isipda?

¹⁹ Gapu iti kinapateg ti kararag, rebbeng nga usaren dagiti nadutokan a panglakayen ti nasayaat a pangngeddeng maipapan kadagidiay awaganda a mangted ti publiko a panagkararag a maipaay iti kongregasion. Ti bautisado a lalaki a mangibagi iti kongregasion rebbeng nga isu ti nataengan a ministro a Kristiano. Ti kararagna rebbeng nga ipanayagna nga isut’ addaan ti nasayaat a pannakirelasion ken ni Jehova. Ket dagidiay addaan ti pribilehio a mangted iti kasta a karkararag ti rebbeng a panunotenda a mangngeganda koma, ta ikarkararaganda saan laeng a ti bagida no di ket maipaay iti intero a kongregasion. Ta no saan, kasano a ti dadduma iti kongregasion maikunada iti “Amen” iti panagngudo iti kararag? (1 Corinto 14:16) Siempre, tapno dagiti dadduma maikunada met ti nabagas nga “Amen,” masapul nga agimdengda a naimbag, a dida palubosan nga agalla-alla ti is-isipda no di ket pagbalinenda met ti kararag a bukodda. Ti sabali pay a pagannadan a mabalin a mainayon a ta yantangay dagita a karkararag maipapaayda ken ni Jehova a Dios, saanda koma a mausar a kas pambar a mangasaba kadagiti agdengdengngeg wenno panangiparang iti purpuro a personal a kapampanunotan.

20. Agsipud ta dagiti nabagas a kararag a maisao a sipipigsa ket makaipaayda ti bendision kadagiti agdengdengngeg, ania a singasing ti maaramid?

²⁰ No dagiti karkararagtayo a maiyebkas a sipipigsa ket pudno a nabagasda, makaipaayda iti bendision kadagiti agdengdengngeg. Gapu ta kasta daytoy, dagiti pagassawaan ken dagiti pamilia nasayaat no kada aldaw maaddaanda iti uray maminsan a panagkararag a sangsangkamaysa. Iti dayta, maysa a persona, kas ti ulo ti pamilia, ti makapagsao a maipaay ti maysa wenno kadagiti dadduma.

21. Tapno agbalin a nabagas ti kararagtayo, ania a sabali pay a banag ti maikari iti panangusigtayo?

²¹ Tapno dagiti karkararagtayo agbalinda a pudpudno a nabagas, adda pay sabali a banag a maikari iti atensiontayo. Ti kinapudno a masapul nga agbalintayo a napamaysa no maipapan kadagiti karkararagtayo, ket kaipapananna ti ania? Nga agbiagtayo a maitunos kadagiti karkararagtayo ken pagreggetan ti adda nga ikarkararagtayo. Dagitoy a paset ti karkararagtayo mausigda iti sumaganad nga artikulo.

Kasano ti Panangsungbatyo?

◻ Aniada ti sumagmamano a nabagas a karkararag a nailanad iti Kasuratan?

◻ Gapu iti natauan a kinaimperpekto, kasano a dagiti karkararagtayo ti mabalin nga adda pagkuranganda?

◻ Kasanotay a maparmek dagiti sumagmamano a pagkurangan iti karkararagtayo?

◻ Aniat’ sumagmamano a katulongan iti panangipaay kadagiti nabagas a kararag?