Ti Pudno a Kinaragsak iti Panagserbi ken Jehova
“Naragsak daydiay adda kenkuana ti Dios ni Jacob a badangna, a ti inanamana adda ken Jehova a Diosna.”—SALMO 146:5.
1, 2. Aniat’ naikunan maipapan iti depinasion ti kinaragsak, ken aniat’ kaipapanan ti kinaragsak para iti adu a tao ita?
ANIA ti kinaragsak? Dagiti managaramid iti diksionario, dagiti pilosopo, ken dagiti teologo ti nangpadpadasen a mangdepinar iti daytoy kadagiti siniglo. Ngem dida nakaipaay iti depinasion a tumunos iti nagkaykaysaan a pananganamong. Annugoten ti Encyclopædia Britannica: “‘Ti kinaragsak’ ket maysa a kaatapan kadagiti sao.” Ti kinaragsak silalawag a kaipapananna ti nagduduma a bambanag iti nagduduma a tattao, agpannuray iti panangmatmatda iti biag.
2 Para iti adu a tattao ti kinaragsak agtayyek iti nasayaat a salun-at, material a sanikua, ken makaay-ayo a pannakikadua. Kaskasdi, addada tattao nga addaan amin kadagita ngem saanda a naragsak. Para kadagiti lallaki ken babbai a dedikado ken Jehova a Dios, ti Biblia mangipaay iti kapanunotan maipapan iti kinaragsak a naiduma unay manipud iti pangkaaduan a panangmatmat.
Maysa a Naiduma a Panangmatmat iti Kinaragsak
3, 4. (a) Asinot’ kuna ni Jesus a naragsak? (b) Aniat’ madlaw no maipanggep kadagiti makagapu iti kinaragsak a dinakamat ni Jesus?
3 Iti Sermonna idiay Bantay, saan a kinuna ni Jesu-Kristo a ti kinaragsak ket agpannuray iti nasayaat a salun-at, material a sanikua, ken dagiti kaaspingna. Inyebkasna a pudno a naragsak dagidiay “sipapanunot iti naespirituan a kasapulanda” ken dagidiay “agbisbisin ken mawaw iti kinalinteg.” Adda pakainaiganna kadagitoy dua a banag a kasapulan maipaay iti pudno a kinaragsak isu ti kasla di tumutop a sao ni Jesus: “Naragsak dagidiay agladingit, ta maliwliwadanto.” (Mateo 5:3-6) Nabatad, saan a kunkuna ni Jesus nga automatiko nga agbalin a naragsak dagiti tattao no mapukawda ti maysa nga inay-ayatda. Imbes ketdi, isut’ agsasao maipapan kadagidiay pagsennaayanda ti managbasol a kasasaadda ken dagiti ibungana.
4 Nagsao ni apostol Pablo maipapan iti natauan a sangaparsuaan nga agsasaibbek iti sidong ti basol nga iti pakaibatayan ti namnama dayta ket “mawayawayaanto manipud pannakaadipen iti panagrupsa.” (Roma 8:21, 22) Dagiti tattao a mangawat iti mangabbong-basol a probision ni Jehova baeten iti daton a subbot ni Kristo ken mangaramid iti pagayatan ti Dios ket pudno a maliwliwada ken maparagsakda. (Roma 4:6-8) Iti Sermonna idiay Bantay, inyebkas met ni Jesus a naragsak “dagiti naemma,” “dagiti naasi,” “dagiti nasin-aw ti pusoda,” ken “dagiti mannakikappia.” Intedna ti pammasiguro nga uray maidadanesda, dagita a naemma didanto mapukaw ti kinaragsakda. (Mateo 5:5-11) Makapainteres a madlaw a daytoy a naipangato a makagapu iti kinaragsak ikabilna dagiti nabaknang ken napanglaw iti agpapada a takder.
Ti Pakaibatayan ti Napaypayso a Kinaragsak
5. Aniat’ pakaibatayan ti kinaragsak dagiti dedikado nga adipen ti Dios?
5 Ti gubuayan ti pudno a kinaragsak ket saan a masarakan kadagiti material a kinabaknang. Kuna ni masirib nga Ari Salomon: “Ti bendision ni Jehova—isu ti mangpabaknang, ket saanna nga anayan iti ladingit.” (Proverbio 10:22) Para kadagiti parsua a mangbigbig iti unibersal a kinasoberano ni Jehova, ti kinaragsak ket kankanayon a nainaig iti bendision ti Dios. Ti dedikado a tao nga addaan ken makarikna iti bendision ni Jehova kenkuana ket pudno a naragsak. No mamatmatan manipud Biblia, ti kinaragsak iramanna ti rikna ti kinakontento, pannakapnek, ken pannakabsog iti serbisio ni Jehova.
6. Aniat’ makalikaguman iti ili ni Jehova tapno pudpudno nga agbalinda a naragsak?
6 Ti pudno a kinaragsak ket agpannuray iti umiso a pannakirelasion ken Jehova. Daytat’ naibatay iti ayat iti Dios ken kinamatalek kenkuana. Dagiti dedikado nga adipen ni Jehova naimpusuan nga umanamongda kadagiti sasao ni Pablo: “Awan kadatayo, kinapudnona, ti agbiag maipaay iti bagina laeng . . . Agbiagtayo maipaay ken Jehova . . . Kukuanatayo ni Jehova.” (Roma 14:7, 8) No kasta, ti pudno a kinaragsak ket saan a magun-odan no awan panagtulnog ken Jehova ken narag-o a panagpasakop iti pagayatanna. Kuna ni Jesus: “Naragsak dagidiay dumngeg iti sao ti Dios ken salimetmetanda dayta!”—Lucas 11:28.
Agbaliwbaliw a Makagapu iti Kinaragsak
7, 8. (a) Kasano a mapaglalasin dagiti makagapu iti kinaragsak? (b) Aniat’ maikuna maipapan iti panagasawa ken panaganak?
7 Dagiti nasaon a makagapu iti kinaragsak ket mabalin a maawagan “kangrunaan,” wenno “di agbaliw,” agsipud ta agkurrida kadagiti dedikado nga adipen ni Jehova iti amin a panawen. Mainayon pay, adda dagiti mabalin a maawagan nga agbaliwbaliw, dagiti makagapu a mabalin nga agresulta iti kinaragsak iti maysa a tiempo ngem bassit wenno awanan iti dayta iti sabali a tiempo. Kadagiti panawen dagiti patriarka ken sakbay-Kinakristiano, ti panagasawa ken panaganak ket naibilang a napateg unay iti kinaragsak. Daytoy ket naisilnag iti nakaro a panagpakaasi ni Raquel ken Jacob: “Ikkannak kadagiti annak ta no saan matayak.” (Genesis 30:1) Daytoy a kababalin maipapan iti panaganak naitutop iti panggep ni Jehova iti dayta a panawen.—Genesis 13:14-16; 22:17.
8 Ti panagasawa ken panaganak ket naibilangda kas inted-Dios a bendision iti ili ni Jehova kadagidi nagkauna a panawen. Nupay kasta, naipakuyog kadagitoy ti ladingit ken sabsabali pay a kasasaad kabayatan dagiti makadidigra a panawen iti historiada. (Idiligyo ti Salmo 127, 128 iti Jeremias 6:12; 11:22; Un-unnoy 2:19; 4:4, 5.) Dayta, ngarud, ket nabatad a ti panagasawa ken panaganak ket saanda a permanente a makagapu iti kinaragsak.
Kinaragsak nga Awanan Pannakiasawa iti Napalabas
9. Apay nga immawat ti balasang ni Jefte iti tinawen a komendasion?
9 Adu kadagiti adipen ti Dios ti nakasarak iti pudno a kinaragsak uray dida nakiasawa. Gapu iti panagraemna iti kari ni amana, nagtalinaed a di naasawaan ti balasang ni Jefte. Iti naunday bassit a panawen isu ken dagiti kakaduana a babbai dinung-awanda ti kinabirhenna. Ngem anian a rag-o ti naadda kenkuana iti panagserbi iti amin-tiempo idiay balay ni Jehova, nalabit maysa “kadagiti adipen a babbai a nagaramid iti organisado a serbisio idiay pagserkan ti tolda ti gimong”! (Exodo 38:8) Gapu itoy, isut’ immawat iti tinawen a komendasion.—Oc-ocom 11:37-40.
10. Aniat’ kinalikaguman ni Jehova ken Jeremias, ket agparang kadi a di naragsak ti biagna kas resultana?
10 Gapu kadagiti makatukay a tiempo a nagbiagan ni mammadto a Jeremias, kinalikaguman ti Dios nga isut’ umadayo manipud panagasawa ken panagputot. (Jeremias 16:1-4) Ngem napasaran ni Jeremias ti kinapudno dagiti sasao ti Dios: “Bendito ti maingel a tao nga agkammatalek ken Jehova, ken ti talgedna ni met laeng Jehova.” (Jeremias 17:7) Iti nasurok nga 40 a tawen ti panagipadto a serbisiona, ni Jeremias simamatalek a nagserbi iti Dios kas di naasawaan a lalaki. Agingga iti pannakaammotayo, isut’ pulos a di nangasawa ken di met naaddaan kadagiti annak. Kaskasdi, siasinot’ agduadua a naragsak ni Jeremias, kas iti matalek a Judio a natda a ‘nagbalin a naraniag gapu iti kinaimbag ni Jehova’?—Jeremias 31:12.
11. Aniada dagiti sumagmamano a Nainkasuratan nga ulidan dagiti matalek nga adipen ni Jehova a naragsak nupay dida naaddaan iti asawa?
11 Adu a sabsabali pay a tattao ti nagserbin a sirarag-o ken Jehova nga awanan kasimpungalan. Nalabit dida naasawaan, balo a babbai, wenno balo a lallaki. Maibilang kadakuada isu da propetisa nga Anna; nalabit ni Dorcas, wenno Tabita; ni apostol Pablo; ken ti kadakkelan amin nga ulidan—ni Jesu-Kristo.
Di Naasawaan Ngem Naragsak Ita
12. Maipaay iti ania ti inlugaran ita ti dadduma kadagiti naragsak, dedikado nga adipen ni Jehova, ken apay?
12 Ita, rinibo a Saksi ni Jehova ti simamatalek nga agserserbi nga awanan asawa. Dadduma ti nakabael a nangawat iti awis ni Jesus: “Ti makabalin a mangilugar iti [sagut ti panagwaywayas] ilugaranna koma dayta.” Naaramidanda daytoy “gapu iti pagarian dagiti langit.” (Mateo 19:11, 12) Kayatna a sawen, inkabilda ti inted-Dios a wayawayada iti naimbag a pakausaran babaen panangipaayda ti ad-adu a tiempo ken pigsada iti panangparang-ay iti intereses ti Pagarian. Adu kadakuada ti agserserbi kas payunir, misionero, wenno kameng ti pamilia ti Bethel idiay sangalubongan a hedkuarter ti Watch Tower Society wenno iti maysa kadagiti sangana.
13. Aniada nga ulidan ti mangipakita a ti maysa a Kristiano ket mabalinna ti di agasawa ngem naragsak?
13 Maysa nga ing-ingungoten a nataengan a kabsat a babai inikkanna ti pakasaritaanna iti biag ti tema nga “Agmaymaysa ken Naragsak kas Payunir.” (Ti Pagwanawanan, Nobiembre 1, 1985, pinanid 23-6) Sabali pay a di naasawaan a kabsat a babai a nangbusbos iti nasurok a 50 a tawen ti panagserbi idiay Bethel kunana: “Napnekak unay iti biagko ken iti trabahok. Ad-addaak nga okupado ita ngem idi iti trabaho nga ipatpategko unay. Awan pagbabawiak. Aramidek manen ti isu met laeng a pangngeddeng.”—Ti Pagwanawanan, Disiembre 15, 1982, panid 17.
14, 15. (a) Sigun ken apostol Pablo, aniat’ napateg tapno agtalinaed a di naasawaan? (b) Apay a kunaen ni Pablo a ti di naasawaan a tao “nasaysayaat” ti aramidenna “ken naragragsak”?
14 Siputanyo ti sao a “pangngeddeng.” Insurat ni Pablo: “Ngem ti adda a sititibker iti pusona, nga awan pakasapulanna, ket matngelanna ti nakemna met laeng ket inaramidnan daytoy a pangngeddeng iti pusona, tapno salimetmetanna ti kinabirhenna, naimbagto ti aramidenna. Iti kasta ti agasawa nasayaat ti aramidenna, ngem ti saan nga agasawa nasaysayaat pay ti aramidenna.” (1 Corinto 7:37, 38) Apay a “nasaysayaat”? Inlawlawag ni Pablo: “Kayatko koma nga awan dagiti pakaringgoranyo. Ti lalaki a saan a nangasawa agawaanna dagiti banag ti Apo, no kasano ti panangay-ayona iti Apo. . . . Kasta met ti babai nga awan asawana, ken ti balasang, agawaanna dagiti bambanag ti Apo . . . Ngem daytoy kunak tapno paglainganyo, . . . tapno matignaykayo iti daydiay natakneng ken tapno mabalinyo ti kankanayon a mangipamaysa iti Apo nga awan makasingsinga.”—1 Corinto 7:32-35.
15 Nainaig kadi ti “kankanayon a mangipamaysa iti Apo nga awan makasingsinga” iti panangmatmat iti ‘panangragpat iti anamong ti Apo’? Nabatad nga impato ni Pablo a kasta. Iti panagsaona maipapan iti maysa a Kristiano a balo, kunana: “Isu ket siwawaya a makiasawa iti kayatna, isuna laeng a maaramid koma a maiyalubog iti Apo. Ngem isu ket naragragsak no agtalinaed a kasta, sigun iti pagarupko. Inanamaek nga adda met kaniak ti espiritu ti Dios.”—1 Corinto 7:39, 40.
Dagiti Bentaha ti Di Naasawaan a Kasasaad
16. Aniada dagiti sumagmamano a bentaha a tagtagiragsaken dagiti di naasawaan a Saksi ni Jehova?
16 Ti maysa a Kristiano man ket agwaywayas gapu iti personal a pangngeddeng wenno gapu kadagiti kasasaad, ti di naasawaan a kasasaad mangiyeg ti adu a personal a bentaha. Dagiti agwaywayas a tattao kaaduanna nga addaanda iti ad-adu a tiempo nga agadal iti Sao ti Dios ken mangmennamenna iti dayta. No gundawayanda daytoy a kasasaad, mapauneg ti espiritualidadda. Iti kaawan ti asawada a pangiramanan kadagiti parikutda, adut’ makasursuro nga agtaklin nga ad-adda ken Jehova ken mangsapul iti panangiwanwanna iti amin a banag. (Salmo 37:5) Tumulong daytoy a mangiyeg iti nasingsinged a pannakirelasion ken Jehova.
17, 18. (a) Aniada a gundaway maipaay iti napalawa a tay-ak ti serbisio ti mabalin a gun-oden dagiti adipen ni Jehova a di naasawaan? (b) Kasano nga inladawan dagiti sumagmamano a di naasawaan nga adipen ni Jehova ti kinaragsakda?
17 Dagiti di naasawaan a Kristiano addaanda kadagiti gundaway maipaay iti napalawa a tay-ak ti serbisio a pakaidayawan ni Jehova. Ti naisangsangayan a panagsanay a mait-ited ita iti Ministerial Training School ket nakedngan laeng kadagiti agwaywayas a kakabsat a lallaki wenno balo. Dagiti agwaywayas a kakabsat a babbai ket nawaywayada met a rumagpat kadagiti pribilehio iti serbisio ti Dios. Ti nataengan a kabsat a babai a nadakamat itay ket nagboluntario nga agserbi iti maysa a pagilian ti Africa idi, tapno adawen dagiti saona, isu ket “maysa a medio narasi a babai a nasuroken a 50 ti tawenna.” Ket isut’ nagtalinaed sadiay, uray kabayatan ti pannakaparit, idi nga amin dagiti misionero ket napagtalawda. Isu ket agserserbi pay laeng sadiay kas maysa a payunir, nupay isu ket nasurok a 80 ti tawenna itan. Isu kadi ket naragsak? Iti pakasaritaanna ti biag insuratna: “Nabalinak nga inaramat ti kanayonan a wayawaya ken kinasaranta nga ipaay ti panagwaywayas tapno agtalinaedak nga okupado iti ministerio, ket daytoy ti nangiyeg kaniak iti dakkel a kinaragsak. . . . Iti adu a tawen immuneg ti pannakirelasionko ken Jehova. Kas di naasawaan a babai iti maysa a pagilian ti Africa, isut’ napaneknekak kas maysa a Mannalaknib.”
18 Nakadidillaw, met, dagiti sasao ti maysa kabsat a lalaki a nagserbi idiay hedkuarter ti Watch Tower Society iti dinekdekada. Isu ket naragsak, nupay pulos a di nangasawa ken nupay isut’ naaddaan nailangitan a namnama nga awanan panginanamaan iti panagasawa. Iti edadna a 79, insuratna: “Inaldaw nga agkiddawak iti dungdunguen a nailangitan nga Amatayo iti kararag maipaay iti tulong ken sirib ken tapno pagtalinaedenna ti bagik a nasalun-at iti naespirituan kasta met iti pisikal tapno maitultuloyko ti panangaramid iti nasantuan a pagayatanna. Kabayatan dagitoy napalabas nga uppat a pulo ket siam a tawen iti panagserbi ken Jehova pudno a tinagiragsakko ti naragsak, makagunggona ken naparaburan a wagas ti biag. Ken buyogen di kaikarian a kinamanangaasi ni Jehova manginanamaak iti agtultuloy a serbisio maipaay iti dayaw ken dayagna ken pakabendisionan ti ilina. . . . [Ti] rag-o ni Jehova tulongannak a mangitultuloy iti naimbag a pannakidangadang iti pammati, a kumitkita iti masanguanan inton awanen dagiti kabusor ni Jehova ket ti isuamin a daga mapnonton iti dayagna.”—Numeros 14:21; Nehemias 8:10; The Watchtower, Nobiembre 15, 1968, pinanid 699-702.
Iti Ania nga Agpannuray ti Pudno a Kinaragsak?
19. Iti ania a kanayon nga agpannuray ti kinaragsaktayo?
19 Ti nasudi a pannakirelasiontayo ken Jehova, ti anamongna, ken ti bendisionna—dagitoy dagiti bambanag a mangiyeg kadatayo iti pudno a kinaragsak iti kinaagnanayon. Buyogen daytoy umiso a panangmatmat no aniat’ mamataud iti pudno a kinaragsak, uray dagiti naasawaan nga adipen ni Jehova mabigbigda a ti panagasawada ket saan nga isu ti kapapatgan a banag kadagiti biagda. Ipangagda ti balakad ni apostol Pablo: “Kunaek daytoy, kakabsat, ti tiempo a natda bassiten. Ngarud dagidiay lallaki nga adda assawada agbalinda koma a kasla awan assawada.” (1 Corinto 7:29) Daytoy dina kaipapanan ti panangbaybay-a kadagiti assawada. Dagiti nataengan a Kristiano nga assawa a lallaki iyun-unada ti serbisio ni Jehova, kasta met dagiti nadiosan, naayat, ken manangsaranay nga assawada, a dadduma agserserbida pay iti amin-tiempo kas kakadua dagiti assawada.—Proverbio 31:10-12, 28; Mateo 6:33.
20. Ania nga umiso a kababalin ti adda kadagiti adu a Kristiano iti naasawaan a pribilehioda?
20 Dagiti naasawaan a kakabsat a lallaki nga agdaldaliasat a manangaywan, boluntario idiay Bethel, panglakayen iti kongregasion—pudno, amin a naasawaan a Kristiano a mangiyun-una iti intereses ti Pagarian—dida ‘usaren nga aglablabes ti lubong’; agtrabahoda tapno itutopda dagiti naasawaan a pribilehioda iti dedikado a biagda iti panagserbi ken Jehova. (1 Corinto 7:31) Kaskasdi, naragsakda. Apay? Agsipud ta ti manglab-aw a makagapu iti kinaragsakda ket saan a ti panagasawada no di ket ti serbisioda ken Jehova. Ken adu a matalek nga assawa a lallaki ken babbai—wen, ken uray met dagiti annakda—ti maragsakan a kasta dagiti bambanag.
21, 22. (a) Maibatay iti Jeremias 9:23, 24, aniat’ rebbeng a mangpunno kadatayo iti kinaragsak? (b) Aniada a makagapu iti kinaragsak ti nadakamat idiay Proverbio 3:13-18?
21 Insurat ni mammadto Jeremias: “Kastoy ti kuna ni Jehova: ‘Ti masirib a tao saan koma nga agpasindayag iti siribna, ket ti nabileg a tao saan met koma nga agpasindayag iti bilegna. Ti nabaknang a tao saan koma nga agpasindayag kadagiti kinabaknangna. No di ket ti agpasindayag agpasindayag koma iti daytoy, nga isu adda pannakaawatna ken ammonak, a siak ni Jehova, Daydiay mangalagad iti naayat a kinamanangaasi, kinahustisia ken kinalinteg ditoy daga; ta kadagitoy a bambanag agragsakak,’ kuna ni Jehova.”—Jeremias 9:23, 24.
22 Agwaywayastayo man wenno naasawaan, ti kadakkelan a gubuayan ti kinaragsaktayo ket rebbeng a ti pannakaammo ken Jehova ken ti panamati nga addaantayo iti paraburna gapu ta ar-aramidentayo ti pagayatanna. Maragsakantayo met a maaddaan pannakaawat iti no aniat’ mangbukel iti pudno a rukod dagiti naimbag a sursuro, dagiti bambanag a pagragsakan ni Jehova. Ni aduan-asawa nga Ari Salomon dina imbilang ti panagasawa kas ti kakaisuna a tulbek iti kinaragsak. Kunana: “Naragsak ti tao a nakasarak iti sirib, ken ti tao a makaala iti pannakaawat, ta ti pannakagun-odna kenkuana nasaysayaat ngem pannakagun-od iti pirak ken ti magunggona kenkuana nasaysayaat ngem balitok a nasudi. Napatpateg ngem dagiti rubi, ket awan kadagiti bambanag a mabalinmo a tarigagayan ti maiyasping kenkuana. Ti kaatiddug dagiti al-aldaw adda iti imana a kannawan; iti imana a kattigid adda dagiti kinabaknang ken dayag. Dagiti dalanna dalan ida a makaay-ayo, ket amin a danana natalna. Isu ti kayo ti biag kadagiti kumpet kenkuana, ket naragsak dagidiay mangsalimetmet kenkuana.”—Proverbio 3:13-18.
23, 24. Apay a makasiguradotayo nga amin a matalek nga adipen ni Jehova ket naragsakdanto idiay baro a sistema ti bambanag?
23 Sapay koma ta dagidiay naasawaan kadatayo masarakanda ti agnanayon a rag-o iti panangaramid iti nadiosan a pagayatan. Ken sapay koma ta dagiti ing-ingungutentayo a kakabsattayo a lallaki ken babbai nga agwaywayas gapu ta pinilida dayta wenno gapu kadagiti kasasaad maibturanda koma amin dagiti suot ken masarakanda ti kinaragsak ken pannakapnek iti panagserbi ken Jehova ita ken iti agnanayon. (Lucas 18:29, 30; 2 Pedro 3:11-13) Iti um-umay a sistema ti bambanag ti Dios, maluktanto “dagiti lukot.” (Apocalipsis 20:12) Dagitoy aglaondanto kadagiti makapagagar a baro a pammilin ken pagalagadan a mangnayon iti kinaragsak ti natulnog a sangatauan.
24 Sigurado, makapagtalektayo a ti “naragsak a Diostayo” isagsaganana kadatayo dagiti nakaskasdaaw a naimbag a bambanag nga agtungpal iti naan-anay a kinaragsaktayo. (1 Timoteo 1:11) Itultuloyto ti Dios nga ‘ukraden ti imana ket penkenna ti tarigagay ti tunggal banag a sibibiag.’ (Salmo 145:16) Awan duadua nga adda ken kankanayon nga addanto pudno a kinaragsak iti panagserbi ken Jehova.
Kasanot’ Isusungbatmo?
◻ Ania ti pakaibatayan ti kinaragsak dagiti dedikado nga adipen ni Jehova?
◻ Kadagidi panawen ti Biblia, asinoda dagidi sumagmamano a naragsak a di naasawaan nga adipen ni Jehova?
◻ Apay nga insingasing ni Pablo ti panagwaywayas, ken kasano a napaneknekan dagiti dadduma a Kristiano a naragsak daytoy a biag?
◻ Iti ania a kanayon nga agpannuray ti kinaragsaktayo?
◻ Apay a rebbeng a makapagtalektayo nga amin a matalek idiay baro a sistema ti bambanag ket naragsakdanto?
[Ladawan iti panid 16]
Adu nga agwaywayas a kakabsat a babbai ti siraragsak nga agserserbi ken Jehova kas amin-tiempo a ministro
[Ladawan iti panid 18]
Ti panagserbi iti intereses ni Jehova isut’ kangrunaan a gubuayan ti kinaragsak