Naimbag Kontra Dakes​—Naundayen a Dangadang

KADAGITI pelikula idi napalabas, kanayon a maparmek ti “bida” dagiti puersa ti kinadakes. Ngem saan a kastat’ kasimplena ti agpayso a kasasaad. Ditoy lubong masansan a ti dakes ti kasla kanayon nga agballigi.

Gagangayen a maipadpadamag a rinabii dagiti nakaap-aprang nga aramid. Iti amianan ti Estados Unidos, 11 a tao ti ginudas ti maysa a lalaki idiay Milwaukee sana impempen iti freezer-na dagiti narangrangkay a bangkayda. Iti abagatan, nagpagunggan ti maysa a lalaki iti maysa a kapeteria idiay Texas ket pinaputokna ti semiautomatic a pistolna iti las-ud ti sangapulo a minutos a nakatayan ti 23 a tao, agraman ti bagina. Idiay Korea, pinasgedan ti makapungtot a bumusbusor ti Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova ket 14 a managdaydayaw ti natay.

Saan laeng a kas kadagitoy sagpaminsan a panagbettak ti kinadakes ti mapaspasamak no di ket adda sabali pay a nakaam-amak a kinadakes a mangap-apektar iti lubong​—ti sapasap a panangpapatay. Mapattapatta a maysa a milion nga Armeniano, innem a milion a Judio, ken nasurok a maysa a milion a Cambodian ti naikisap kadagiti riribuk gapu iti rasa ken politika iti daytoy a siglo laeng. Adu ti pinagsagaba ti makunkuna nga etniko a panangdalus idiay sigud a Yugoslavia. Awan ti makaammo no mano a milion nga inosente a tattao ti natutuok iti kasta unay iti intero a lubong.

Dagiti nakaam-ames a pasamak a kas kadagitoy pilitendatayo a mangsango iti makariribuk a saludsod, Apay a maaramid dagiti tao ti kasta? Ditay mabalin nga iwaksi lattan dagitoy a kinaulpit kas bunga ti sumagmamano a rinuker a panunot. Ti di matukod a kasaknap ti kinadakes iti siglotayo sapulenna ti naun-uneg a panangilawlawag.

Ti dakes nga aramid ket maysa a maikaniwas a tignay. Aramid dayta ti maysa a makabalin nga agpili a mangaramid iti naimbag ken mangaramid iti dakes. Maballikug ti moral a pangngeddengna ket iti kasta agballigi ti dakes. Ngem apay ken kasano a mapasamak daytoy?

Masansan a di makapnek dagiti narelihiusuan a panangilawlawag iti kinadakes. Kinuna ti pilosopo a Katoliko a ni Thomas Aquinas nga “adu a naimbag a bambanag ti mapukaw no di palubosan ti Dios ti dakes.” Umasping iti dayta dagiti kapanunotan ti adu a pilosopo a Protestante. Kas pangarigan, kas nadakamat idiay The Encyclopædia Britannica, sigun ken Gottfried Leibniz, ti dakes “idumana laeng ti naimbag ditoy lubong.” Iti sabali a pannao, patienna a kasapulantayo ti dakes tapno maapresiartayo ti naimbag. Ti kasta a panagrasrason arignat’ panangibaga iti agsakit iti kanser a ti sakitna ti apag-isu a kasapulan tapno marikna ti sabali a pudpudno a sibibiag ken nasalun-at.

Adda la ketdi pagtaudan dagiti dakes a panagem. Ti Dios aya ti mapabasol? Sumungbat ti Biblia: “Saan koma a sawen ti siasinoman a tao no masulisog: ‘Sulsulisogennak ti Dios.’ Ta ti Dios saan a mabalin a sulisogen kadagiti bambanag a dakes ket isu awan met ti sulisogenna.” No saan a nakem ti Dios, siasino ngarud? Ipaay dagiti sumaganad a bersikulo ti sungbat: “Tunggal maysa masulisog no gargarien ken sulbogen ti derrepna met laeng. Iti kasta ti derrep, inton maiyinawen, yanakna ti basol.” (Santiago 1:13-15) Gapuna, maipasngay ti dakes nga aramid no mataripato ti dakes a tarigagay imbes a maiwaksi. Ngem saan la a dayta ti nairaman.

Ilawlawag ti Kasuratan a tumanor dagiti dakes a tarigagay agsipud ta addaan ti sangatauan iti kangrunaan a pilaw​—nakaiyanakan a kinaimperpekto. Insurat ni apostol Pablo: “No kasano ti iseserrek ti basol ditoy lubong gapu iti maymaysa a tao, ken ti ipapatay gapu iti basol, ket iti kasta ti ipapatay immay kadagiti isuamin a tattao agsipud ta isuda nagbasolda amin.” (Roma 5:12) Gapu iti natawid a basol, mabalin nga abaken ti panagimbubukod ti kinaimbag iti isiptayo, ket mabalin a ringbawan ti kinaulpit ti asi.

Siempre, nainkasigudan nga ammo ti kaaduan a tao no ania dagiti dakes nga aramid. Ti konsiensiada​—wenno ‘ti linteg a naisurat kadagiti puspusoda’ kas pangawag ni Pablo iti dayta​—ti mangigawid kadakuada nga agaramid iti dakes. (Roma 2:15) Kaskasdi, mabalin a parmeken ti naulpit nga aglawlaw ti kasta a rikrikna, ket mabalin a mabibineg ti konsiensia no kanayon a di maikankano.a​—Idiligyo ti 1 Timoteo 4:2.

Ti laeng aya natauan a kinaimperpekto ti puon ti naiyurnos a kinadakes iti panawentayo? Kinuna ti historiador a ni Jeffrey Burton Russell: “Pudno nga adda dakes iti uneg ti tunggal maysa kadatayo, ngem uray no pagtitiponen ti nagadu nga indibidual a kinadakes saan latta a matupagan ti kinaulpit ti Auschwitz . . . Ti kinadakes iti kastoy a rukod ket kasla naiduma no iti kita kasta met iti kaadu.” Awan sabali no di ni Jesu-Kristo ti nangitudo iti daytoy sabali a gubuayan ti kinadakes.

Sakbay unay ti ipapatayna, inlawlawag ni Jesus a dagiti lallaki nga agpangpanggep a mangpapatay kenkuana ket saanda nga agtigtignay iti kabukbukodanda. Adda di makita a puersa a nangsugsog kadakuada. Kinuna ni Jesus kadakuada: “Kukuanakayo ti Diablo nga amayo, ket kayatyo nga aramiden dagiti kalikagum ni amayo. Isu nakapapatay nanipud idi damo, ket saan a nagtalinaed iti pudno.” (Juan 8:44) Ti Diablo, nga inawagan ni Jesus nga “agturay daytoy a lubong,” ket nalawag a dakkel ti akemna iti panagraira ti kinadakes.​—Juan 16:11; 1 Juan 5:19.

Nagresulta agpadpada ti natauan a kinaimperpekto ken ti sataniko nga impluensia iti adu a panagsagaba iti rinibribo a tawen. Ket awan ti pagilasinan a lumuklukay ti panangpetpetda iti sangatauan. Agtalinaed aya ti kinadakes? Wenno maparmekto aya ti naimbag ti dakes inton kamaudiananna?

[Footnote]

[Picture Credit Line iti panid 2]

Cover: U.S. Army photo

[Picture Credit Line iti panid 3]

U.S. Army photo