Aniat’ Pagdaksan ti Panagayat iti Kuarta?

ADDA supermarket nga ay-aywanan da Paul ken Mary iti maysa a napanglaw a komunidad idiay Africa.a Bimmaknangda iti kasta unay gapu iti kinaanepda nga agtrabaho iti aldaw ken rabii. Idi agangay naaddaanda iti dakkel a baro a balay a napno iti agkakangina a gargaret a maipannakkel ni Mary. No maipapan ken Paul, naaddaan iti nangina unay a kotse.

Maysa nga aldaw maysa a grupo a bumusbusor iti gobierno ti immasideg ken Paul. Dinawatda: “Kayatmi a mangidonarkayo iti [$100] iti binulan para iti ganwatmi.” Situtured a nagkedked da Paul ken Mary agsipud ta dida kayat ti dumasig iti napolitikaan a dangadang. Gapu iti neutral a takderda, pinagatapanda ida nga umaw-awat iti pinansial a suporta manipud iti gobierno. Iti maysa a ngudo ti lawasna, bayat nga awan da Paul ken Mary iti ili, natakawan ti tiendaanda, ket napuoran ti kotse ken ti napintas a balayda.

Pudno a nakalkaldaang a pasamak, ngem adda kadi maadaltayo iti dayta? Adu kadagidiay bimmaknang gapu iti kinagagetda nga agtrabaho ti mabalin a di naglak-am iti didigra a mangpukaw iti kinabaknangda, ngem komusta ngay iti masanguanan? Apay a kunaen ti Biblia a “dagiti agpanggep a bumaknang matnagda iti sulisog ken iti silo ken iti adu a minamaag ken makadangran a tarigagay, a mangipalned kadagiti tao iti pannakarba ken pannakapukaw”?​—1 Timoteo 6:9.

Natimbeng a Panangmatmat iti Kuarta

Sigun iti Biblia, masapul nga ipaay ti maysa a pudno a Kristiano dagiti material a kasapulan dagiti agdepdepende a kameng ti pamiliana. Dagiti sirkumstansia, kas ti kaawan panggedan wenno dagiti parikut iti salun-at, mabalin a no dadduma pagbalinenda a narigat daytoy. Iti sabali a bangir, ti maysa a Kristiano a saan a mangibibiang iti kasapulan ti pamiliana “naglikudanna ti pammati ket dakdakes ngem iti saan a mamati.”​—1 Timoteo 5:8.

Kadagiti aw-away, panagtalon ken panagtaraken kadagiti animal ti kadawyan a pagbiagan dagiti tao. Saan unay a kasapulan dagiti dadduma ti kuarta, makisinnukatda laeng iti nadumaduma a banag no kasta nga adda kasapulanda. Nupay kasta, ti kadawyan a pangbiag dagiti tao iti pamiliada isu ti iseserrek iti trabaho wenno panangipasdek iti pamastrekan. Panggatangda ti matgedanda iti taraon ken dadduma pay a bambanag nga agpaay iti pagimbagan ti pamiliada. Mainayon pay, ti nainsiriban pannakasalimetmetna a kuarta makaipaay iti salaknib iti panawen ti rigat wenno didigra. Kas pangarigan, mausar dayta a pangsullat iti magasto iti panagpaagas wenno iti panangtarimaan iti balay. Isut’ gapuna a pudno ti kuna ti Biblia a “ti kuarta maysa a salaknib” ken “sungbatanna dagiti amin a banag.”​—Eclesiastes 7:12; 10:19.

Gapu ta adu ti maaramidan ti kuarta, mabalin a mangpatanor dayta iti di realistiko a panangmatmat iti pannakabalinna. Masapul a sipapanunot ti maysa a Kristiano kadagiti limitasion ti kuarta no idilig kadagiti dadduma a napatpateg a banag. Kas pangarigan, pagdiligen ti Biblia ti pateg ti kuarta iti nadiosan a sirib, a kunana: “Ti sirib isu ti maysa a salaknib a kas met laeng iti kuarta isu ti maysa a salaknib; ngem ti pagimbagan ti pannakaammo isu, a ti sirib igagana ti biag ti agikut kenkuana.” (Eclesiastes 7:12) Iti ania a wagas a napatpateg ti nadiosan a sirib ngem ti kuarta?

Maysa a Leksion iti Napalabas

Iyilustrar dagiti pasamak idiay Jerusalem idi tawen 66 K.P. no kasano a napatpateg ti nadiosan a sirib ngem ti kuarta. Kalpasan ti panangpasanudda kadagiti dimmarup a buyot ti Roma, agparang a patien dagiti Judio sadi Jerusalem a nasayaat itan ti agnegosio. Kinapudnona, inrugida ti nangaramid iti bukodda a kuarta kas panangrambak iti baro a wayawayada. Nakitikitan dagiti sinsilioda kadagiti Hebreo a balikas a kas ti “Agpaay iti wayawaya ti Sion” ken “Ti Nasantuan a Jerusalem.” Tunggal baro a tawen, mangaramidda kadagiti sinsilio a nakitikitan iti “maikadua a tawen,” “maikatlo a tawen,” ken “maikapat a tawen” tapno mailasin no ania a tawen a naaramid dagitoy. Nakakabakab dagiti arkeologo iti sumagmamano a narasay a sinsilio a nakitikitan iti “maikalima a tawen,” a kaanatupan ti 70 K.P. Minatmatan kadi dagiti Kristiano a Judio ti baro a kuarta dagiti Judio kas maikanatad a simbolo ti manayon a wayawaya?

Saan. Sipapanunotda ngamin kadagiti nainsiriban a sao ti Apoda. Impadto ni Jesus ti panangraut dagiti Romano a napasamak idi 66 K.P. Binalakadanna dagiti pasurotna a no mapasamak dayta, rumbeng a ‘pumanawda iti tengnga ti Jerusalem.’ (Lucas 21:20-22) Paneknekan ti historia a kasta ti inaramid dagiti Kristiano a Judio. Nalawag a situtulokda a mapukawan iti sanikua, kinabaknang, ken pagsapulan gapu iti ipapanawda iti Jerusalem. Uppat a tawen kalpasanna, nagsubli dagiti buyot ti Roma ket linakubda ti siudad.

“Nakaad-adu ti balitok iti Siudad,” sigun iti maysa a saksi, ni historiador a Josephus. Ngem ti nakaad-adu a kuarta dina naispal ti Jerusalem manipud iti bisin, a nagtultuloy a “kimmaro” ken “nangibus kadagiti sangakabbalayan ken pamilia.” Inalimon dagiti dadduma nga agnaed dagiti balitok a kuartada ket ginandatda a panawan ti siudad. Ngem ginudas ida dagiti kabusorda, a binutiakanda dagiti tianda tapno maalada ti kuarta. “Kadagiti nabaknang,” inlawlawag ni Josephus, “ti panagtalinaed iti Siudad ket kas kapeggad iti panangpanaw iti dayta; ket iti pannakaipatoda a kas managtalaw adu a lallaki ti napapatay gapu iti kuartada.”

Nadadael ti Jerusalem iti las-ud ti kurang nga innem a bulan nanipud panangrugi ti pananglakub, ket nasurok a maysa a milion nga agnaedna ti natay gapu iti bisin, angol, ken kampilan. Ti panagayat iti kuarta adut’ kinullaapanna, nga impalnedna ida iti pannakadadael ken pannakapukaw, ngem ti panangipangag kadagiti nainsiriban a sao inispalna dagiti Kristiano a Judio.

Saan la a dayta a pagteng iti historia a pinaay ti kuarta dagiti tao iti panawen ti rigat. Nagulpit ketdin nga apo ti pagbalinan ti panagayat iti kuarta! (Mateo 6:24) Mainayon pay, mabalinnakay met a paidaman iti kinaragsak iti agdama.

Dagiti Pakaragsakan a Di Magatang ti Kuarta

Ti panagpagus a bumaknang mabalin a kullaapanna ti maysa a tao iti adu a pakaragsakan a di agkasapulan iti adu a kuarta. Utobenyo, kas pangarigan, ti naragsak a pamilia, dagiti pudno a gagayyem, dagiti natural a pagsidsiddaawan, ti nangayed nga ilelennek ti init, ti nadaeg a gurruod, ti nabituen a langit, dagiti nakaay-ayat a kababalin dagiti animal, wenno dagiti sabong ken kayo iti di pay nararit a kabakiran.

Pudno, ad-adu ti panawen dagiti dadduma a nabaknang a mangnanam kadagiti nadakamat a pakaragsakan, ngem kaaduan kadakuada ti naagawa unay a mangsalsalimetmet wenno mangpapaadu iti kinabaknangda. Mabalin a masdaawkayo, ngem masansan a di sumangbay ti ragsak uray kadagidiay nabaknang. Pakasdaawan daytoy dagiti moderno a managsukisok. “Kasanotay nga ilawlawag ti kinapudno nga adu ti saan latta a naragsak uray no nagun-oddan ti tinartarigagayanda unay ken patienda a mangsolbar iti amin a parikutda?” insaludsod ni Thomas Wiseman iti librona a The Money Motive​—A Study of an Obsession.

Maysa a banag a mabalin a mangipaidam iti baknang iti kinaragsak isu ti dina pannakatinong no siasino dagiti pudno a gagayyemna. Napaliiw ni nabaknang nga Ari Salomon a “no umadu dagiti sanikua, umadu dagiti mangan kadakuada.” (Eclesiastes 5:11) Adu met dagiti baknang a maringgoran iti panangikagumaanda a mangsalimetmet wenno mangpaadu ti kinabaknangda. Masansan a daytoy ti dida pakaturturogan. Ilawlawag ti Biblia: “Ti turog ti agbambannog a tao nasam-it, uray no mangan iti bassit wenno adu; ngem ti pannakabsog ti baknang dinanto palubosan a maturog.”​—Eclesiastes 5:12.

Ti panagayat iti kuarta mabalin a dadaelenna ti relasion iti uneg ti pamilia ken dagiti aggagayyem agsipud ta mabalin a sulisogenna ti maysa nga agkusit ken agaramid iti dakes. Masansan nga agbalin a sugador dagiti managayat iti kuarta. Nakalkaldaang, ti panagessem a makisugal iti maminsan pay ituggodna dagiti tao nga umutang. Kinuna ti maysa a psychiatrist idiay Sud Africa: “Sada la umay kaniak [dagiti napeklan a sugador] no awan namnamadan a matulongan, napukawdan dagiti panggedanda, negosio, pagtaengan, ken pinanawan idan dagiti pamiliada.” Pudno unay ti ballaag ti Biblia: “Ti matalek a tao aglaplapusananto kadagiti bendision, ngem ti sigaganat a bumaknang saanto a di madusa.”​—Proverbio 28:20.

“Agkayabkab . . . a Tumayab”

Ti maysa pay a rason a nakapegpeggad ti panagayat iti kuarta isu daytoy: di kabaelan dagiti gobierno ti tao ti makikooperar a naan-anay wenno dida maipasiguro nga agtalinaed ti kuarta iti internasional a natalged a balorna; ket dida met malapdan ti recession, depression, ken ti panagsuek ti stock-market. Ipaganetget met ti panangallilaw, panagtakaw, ken implasion ti kinapudno dagiti naipaltiing a sao: “Dika maringgoran a bumaknang. Agtalnaka gapu ita kinasiribmo met laeng. Itaengmonto aya dagiti matam iti daydiay awan? Ta dagiti kinabaknang pudno nga agkayabkabda kas iti agila a tumayab nga agpalangit.”​—Proverbio 23:4, 5.

Implasion. Saan laeng a dagiti napanglaw a pagilian ti addaan iti dayta a parikut. Iti rugrugi daytoy a siglo, dinalapos ti nakaparpartak nga implasion dagiti industrialisado a nasion iti makintengnga nga Europa. Kas pangarigan, sakbay ti Gubat Sangalubongan I, gistay pumada ti balor ti mark ti Alemania iti shilling ti Britania, iti franc ti Francia, wenno iti lira ti Italia. Kalpasan ti sangapulo a tawen, sumurok-kumurang a 1,000,000,000,000 a mark ti katupag ti maysa a shilling, franc, ken lira. Aniat’ epekto ti kumarkaro nga implasion kadagiti nabaknang a kagimongan? “No ti napasamak iti Central Powers a naabak idi Gubat Sangalubongan I iti rugrugi ti 1920’s ti pangrukodan,” kunaen ni Adam Fergusson iti librona a When Money Dies, “mangpataud [ti panagbaba ti balor ti kuarta] iti kinaagum, kinaranggas, ladingit, ken gura, a kangrunaanna a bunga ti panagamak nga awan ti kagimongan a makalasat a di nadangran wenno di nabaliwan.”

Idi 1923, binaliwan ti Alemania ti balor ti kuartana babaen ti panangikkat iti 12 a zero, isu a ti sigud a 1,000,000,000,000 a mark bigla a nagbalin a katupag ti maysa a baro a mark. Napasardeng daytoy a tignay ti implasion ngem adda dakes nga imbungana. Ilawlawag ni Fergusson: “Ti pannakabaliw ti istabilidad ti kuarta, a nanglugi iti adu, nangpukaw iti pagsapulan ti riniwriw, ken nangkeltay iti namnama ti riniwriw pay, indirekta a nangkalikagum iti mas terible a gatad a masapul a bayadan ti intero a lubong.” Agparang a ti tuktukoyen ti autor a “terible a gatad” isu ti itataud ti Nazismo ken ti Gubat Sangalubongan II.

Ti panangpaay ti dakkel a deposito iti banko iti nakaad-adu a tao idi napalabas agserbi koma a pakaballaagantayo kadagitoy panawen ti sangalubongan a panagbaliwbaliw ti ekonomia. Imballaag a mismo ti Anak ti Dios a mangpaay ti kuarta, a kas namin-adun a napaneknekan. (Lucas 16:9) Ngem dumtengto ti kakaruan ken kasaknapan a panangpaay ti kuarta inton ibanag ni Jehova a Dios ti panangukomna iti daytoy dakes a lubong. “Ti kinabaknang awanto mamaayna intono aldaw ti pungtot, ngem ti kinalinteg mangispal manipud ken patay.”​—Proverbio 11:4.

Nagpateg, no kasta, nga ikagumaan ti tunggal maysa kadatayo a salimetmetan ti nalinteg a takder iti imatang dagiti pudno a Gagayyemtayo, ni Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo!

Ti Gubuayan ti Manayon a Kinaragsak

Saksi ni Jehova da Paul ken Mary, a nadakamat iti pangrugian. Adu a tawen a nakipasetda iti amin-tiempo a trabaho a panagebanghelio. Nupay kasta, gapu iti panagtarigagayda iti kinabaknang, nabaybay-anda ti pannakigimongda iti kongregasion Kristiano ken ti panangiranud ti pammatida iti publiko a ministerio. Ngem nagnakemda. “Makitak itan ti kinamaag ti panangbusbos iti amin a panawen ken pigsak iti banag a mapukaw iti apagdarikmat,” kinuna ni Mary kalpasan a natakawan ken nadadael ti balayda. Makaparagsak ta nakasursuro iti leksion dagitoy nga agassawa sakbay a naladaw unayen. Wen, ti kadaksan nga ibunga ti panagayat iti kuarta isu ti pannakapukaw ti naanamongan a relasion ti maysa ken Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo. No awan dagitoy a Gagayyem, ania ngay ti namnamatayo a makalasat iti panungpalan daytoy dakes a lubong nga agturong iti naikari a baro a lubong ti kinalinteg?​—Mateo 6:19-21, 31-34; 2 Pedro 3:13.

Gapuna, nabaknang man wenno napanglaw ti panangibilangyo iti bagiyo, agaluadkayo iti panagayat iti kuarta. Igaedyo a gun-oden ken salimetmetan ti kapatgan a gameng​—ti naanamongan a takder ken Jehova a Dios. Maaramidanyo daytoy babaen ti panangipangagyo a kanayon iti naganat nga awis: “Ti espiritu ken ti nobia itultuloyda a kuna: ‘Umayka!’ Ket siasinoman a makangngeg kunana koma: ‘Umayka!’ Ket siasinoman a mawaw umay koma; siasinoman a mayat awatenna koma ti libre a danum ti biag.”​—Apocalipsis 22:17.

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 8, 9]

Agsumbangir a parupa ti sinsilio a nakitikitan iti “maikadua a tawen” a naaramid bayat ti iyaalsa dagiti Judio

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.