Naimun a Maipuon iti Nadalus a Panagdaydayaw ken Jehova
“Ni Jehova, a ti naganna Naimun, isu ti Dios a naimun.”—EXODO 34:14.
1. Ania ti kangrunaan a galad ti Dios, ken kasano a mainaig dayta iti imunna?
INLADAWAN ni Jehova ti bagina kas “Dios a naimun.” Nalabit masdaawkayo no apay, idinto ta negatibo ti ipasimudaag ti sao nga “imun.” Siempre, ti kangrunaan a galad ti Dios ket ayat. (1 Juan 4:8) Gapuna, aniaman a pannakarikna iti imun iti biangna ket agpaay la ketdi a pagimbagan ti sangatauan. Kinapudnona, makitatayto a ti imun ti Dios ket nagpateg iti talna ken tunos iti uniberso.
2. Ania ti sumagmamano a pamay-an a pannakaipatarus dagiti Hebreo a sao para iti “imun”?
2 Nasurok a mamin-80 a daras nga agparang iti Hebreo a Kasuratan dagiti mainaig a Hebreo a sao para iti “imun.” Agarup kagudua kadagitoy a panangdakamat ket maipapan ken Jehova a Dios. “No mayaplikar iti Dios,” ilawlawag ni G. H. Livingston, “ti panagimun dina ipasimudaag ti ballikug a rikna, no di ket, ti panangipilit iti naipamaysa a panagdayaw ken Jehova.” (The Pentateuch in Its Cultural Environment) Gapuna, iti New World Translation no dadduma maipatarus ti Hebreo a nombre kas “panangipilit iti naipamaysa a debosion.” (Ezequiel 5:13) Ti dadduma pay a maitutop a patarus ket “kinabara” wenno “kinaregta.”—Salmo 79:5; Isaias 9:7.
3. Kadagiti ania a pamay-an a ti imun ket adda pagimbaganna no dadduma?
3 Naparsua ti tao nga addaan kapasidad nga agimun, ngem ti pannakatnag ti sangatauan iti basol nagbanag iti pannakaballikug ti imun. Nupay kasta, mabalin nga adda imbag a maaramidan ti panagimun ti tao. Mabalin a tignayenna ti maysa a tao a mangigaga iti ay-ayatenna kadagiti dakes nga impluensia. Maysa pay, siuumiso a maipakita dagiti tattao ti imun a maipuon ken Jehova ken iti panagdaydayaw kenkuana. (1 Ar-ari 19:10) Tapno maipakita ti umiso a kaipapanan ti kasta a panagimun a maipuon ken Jehova, mabalin nga ipatarus ti Hebreo a nombre kas “di panangipalubos nga adda kasalisal[na].”—2 Ar-ari 10:16.
Ti Balitok a Sinan-Urbon ti Baka
4. Ania a bilin mainaig iti nalinteg a panagimun ti nalawag a makita iti Linteg ti Dios iti Israel?
4 Ti napasamak kalpasan ti panangawat dagiti Israelita iti Linteg idiay Bantay Sinai ket maysa a pagarigan ti nalinteg a panagimun. Maulit-ulit a naballaaganda a saanda nga agdaydayaw kadagiti didiosen nga aramid ti tao. Kinuna ni Jehova kadakuada: “Siak ni Jehova a Diosmo ket maysa a Dios a mangkalikagum iti naipamaysa a debosion [wenno, “maysa a Dios a naimun (naregta); maysa a Dios a di mangipalubos iti pannakisalisal”].” (Exodo 20:5, footnote; idiligyo ti Exodo 20:22, 23; 22:20; 23:13, 24, 32, 33.) Nakitulag idi ni Jehova kadagiti Israelita, nga inkarina a bendisionan ken ipanna ida iti Naikari a Daga. (Exodo 23:22, 31) Ket kinuna dagiti tattao: “Amin dagiti sinao ni Jehova aramidenminto ket situtulokkamto.”—Exodo 24:7.
5, 6. (a) Kasano a nagbasol iti nadagsen dagiti Israelita bayat ti panagpakarsoda idiay Bantay Sinai? (b) Kasano nga impakita ni Jehova ken dagiti nasungdo a managdaydayawna ti nalinteg a panagimun idiay Sinai?
5 Nupay kasta, di nagbayag nagbasol dagiti Israelita a maibusor iti Dios. Agpakpakarsoda pay la idi iti sakaanan ti Bantay Sinai. Adun nga aldaw nga adda ni Moises idiay bantay, a nangawatanna iti kanayonan a bilin ti Dios, ket pinilit dagiti tattao ti kabsat ni Moises, a ni Aaron, nga iyaramidanna ida iti maysa a dios. Immannugot ni Aaron ket nangaramid iti sinan-urbon ti baka a nasukog iti balitok nga inted dagiti tattao. Kunkunada a daytoy a ladawan itakderanna ni Jehova. (Salmo 106:20) Iti sumuno nga aldaw nangidatagda kadagiti daton ket “nagrukbabda iti dayta.” Kalpasanna “nagraragsak[da].”—Exodo 32:1, 4, 6, 8, 17-19.
6 Simmalog ni Moises iti bantay bayat nga agramrambak dagiti Israelita. Idi makitana ti nakababain nga aramidda, impukkawna: “Siasino ti adda iti biang ni Jehova?” (Exodo 32:25, 26) Dagiti annak a lallaki ni Levi naguummongda ken Moises, ket imbilinna a mangalada kadagiti kampilan ket patayenda dagiti nagrukbab iti ladawan a buyogen ti nalabes a panagraragsak. Kas panangipakita iti imun a maipuon iti nadalus a panagdaydayawda iti Dios, pinapatay dagiti Levita ti agarup 3,000 kadagiti nakabasol a kakabsatda. Pinasarunuan ni Jehova daytoy a tignay babaen ti panangdidigrana kadagiti nakalasat. (Exodo 32:28, 35) Kalpasanna inulit ti Dios ti bilin a: “Dika agdayaw iti sabali a dios, ta ni Jehova, a ti naganna Naimun, isu ti Dios a naimun.”—Exodo 34:14.
Ni Baal iti Peor
7, 8. (a) Kasano a natnag dagiti adu nga Israelita iti nakaro nga idolatria mainaig ken Baal iti Peor? (b) Kasano a napasardeng ti didigra a naggapu ken Jehova?
7 Uppat a pulo a tawen kalpasanna, idi dandanin sumrek ti nasion ti Israel iti Naikari a Daga, ginargari dagiti makaay-ayo a Moabita ken Madianita dagiti adu nga Israelita a kumuyog ken makilangen kadakuada. Rebbeng a pinagkedkedan koma dagitoy a lallaki ti nasinged a pannakipulapol kadagiti agdaydayaw iti ulbod a didiosen. (Exodo 34:12, 15) Ngem saan ta nagdarasudosda ketdi a kas kadagiti ‘baka nga agturong iti pagpartian,’ a nakiabigda kadagiti babbai ken nakipagrukbab ken Baal iti Peor.—Proverbio 7:21, 22; Numeros 25:1-3.
8 Nangibaon ni Jehova iti didigra a mangpapatay kadagidiay nakiraman iti daytoy nakababain a panagdayaw iti sekso. Binilin met ti Dios dagiti inosente nga Israelita a papatayenda dagiti nakabasol a kakabsatda. Awanan bain nga impan ti maysa a panguluen ti Israel nga agnagan Zimri ti maysa a prinsesa a Madianita iti uneg ti toldana tapno kaiddaenna. Idi makitana daytoy, pinapatay ti managbuteng-Dios a padi a ni Finees ti imoral a pareha. Napasardeng ti didigra kalpasanna, ket kinuna ti Dios: “Ni Finees . . . inyadayona ti pungtotko kadagiti Israelita; impakitana kadakuada ti isu met laeng a naimun nga unget a nangtignay kaniak, isut’ gapuna a diak inkisap dagiti Israelita iti imunko.” (Numeros 25:11, The New English Bible) Nupay saan a naikisap ti nasion, di nakurkurang ngem 23,000 nga Israelita ti natay. (1 Corinto 10:8) Napukawda ti nabayag nga inur-urayda a namnama a makastrek iti Naikari a Daga.
Maysa a Pakaballaagan
9. Aniat’ napasamak kadagiti umili iti Israel ken Juda gapu ta saanda a naimun a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw ken Jehova?
9 Nakalkaldaang, iti saan a nabayag nalipatan dagiti Israelita dagitoy a leksion. Saanda a naimun a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw ken Jehova. “Ginutugotda [ti Dios] nga agimun gapu kadagiti kinitikitan a ladawanda.” (Salmo 78:58) Nagbanaganna, pinalubosan ni Jehova ti sangapulo a tribu ti Israel a kayawan dagiti Asirio idi 740 K.K.P. Kasta met laeng a pannusa ti sinagaba ti natda a dua-tribu a pagarian ti Juda idi a nadadael ti kabesera a siudad ti Jerusalem idi tawen 607 K.K.P. Adu ti napapatay, ket nakayawan dagiti nakalasat idiay Babilonia. Anian a pakaballaagan dagiti amin a Kristiano itatta!—1 Corinto 10:6, 11.
10. Anianto ti mapasamak kadagiti di agbabawi a managrukbab kadagiti ladawan?
10 Kakatlo iti populasion ti daga—agarup 1,900 milion—itan ti agkunkuna a Kristiano. (1994 Britannica Book of the Year) Kaaduan kadagitoy ket kameng dagiti simbaan nga agus-usar kadagiti ladawan, rebulto, ken krus iti panagdayawda. Saan a pinalabas ni Jehova ti mismo nga ilina a nangpaimun kenkuana babaen ti panagdayawda kadagiti didiosen. Saannanto met a palabsen dagiti agkunkuna a Kristiano nga agdaydayaw iti tulong dagiti material a banag. “Ti Dios maysa nga Espiritu, ket dagidiay agdaydayaw kenkuana masapul nga agdaydayawda a buyogen ti espiritu ken kinapudno,” kinuna ni Jesu-Kristo. (Juan 4:24) Maysa pay, pakdaaran ti Biblia dagiti Kristiano nga adaywanda ti idolatria. (1 Juan 5:21) Karaman kadagidiay saan nga agtawid iti Pagarian ti Dios dagiti di agbabawi nga agrukrukbab kadagiti didiosen.—Galacia 5:20, 21.
11. Kasano a makabasol ti maysa a Kristiano iti idolatria uray pay no saan nga agrukbab iti idolo, ket aniat’ makatulong iti maysa a mangliklik iti kasta nga idolatria? (Efeso 5:5)
11 Nupay pulos a di agrukbab ti maysa a pudno a Kristiano iti idolo, masapul a liklikanna ti aniaman a matmatan ti Dios nga idolatroso, narugit, ken dakes. Kas pagarigan, mamakdaar ti Biblia: “Papatayenyo . . . ti kamkameng ti bagiyo nga adda iti rabaw ti daga no maipapan iti pannakiabig, kinarugit, panaggartem iti sekso, makapasakit a tarigagay, ken kinaagum, isu a panagrukbab iti didiosen. Maigapu kadagidiay a bambanag umay ti pungtot ti Dios.” (Colosas 3:5, 6) Ti panagtulnog kadagitoy a sasao kalikagumanna ti panangilaksid iti imoral a kababalin. Sapulen daytoy ti panangliklik iti paglinglingayan a nairanta a mangparasuk iti narugit a seksual a tarigagay. Imbes a penken ti kasta a tarigagay, dagiti pudno a Kristiano naimunda a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw iti Dios.
Dagiti Naud-udi nga Ulidan iti Nadiosan a Panagimun
12, 13. Kasano a nangipasdek ni Jesus iti naisangsangayan nga ulidan iti panagimun a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw iti Dios?
12 Ti kangrunaan nga ulidan ti maysa a tao a nangipakita iti imun a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw iti Dios isu ni Jesu-Kristo. Iti umuna a tawen ti ministeriona, nakitana dagiti naagum a komersiante nga agnegnegosio iti paraangan ti templo. Mabalin a kasapulan idi dagiti sumarsarungkar a Judio ti serbisio dagiti agsuksukat iti kuarta tapno masuktan ti kuartada iti kuarta a maawat kas buis iti templo. Kasapulanda met ti gumatang kadagiti animal ken billit nga idatonda kas ipaannurot ti Linteg ti Dios. Rumbeng a naaramid koma ti kasta a transaksion iti negosio iti ruar ti paraangan ti templo. Nakarkaro pay, nalawag a gunggundawayan idi dagiti komersiante ti narelihiosuan a kasapulan dagiti kakabsatda babaen ti panagsingirda iti nangina. Nalapunos iti imun a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw iti Dios, nagusar ni Jesus iti saplit a mangabug kadagiti karnero ken baka. Binalintuagna pay dagiti lamisaan dagiti agsuksukat iti kuarta, a kunkunana: “Isardengyo a pagbalbalinen ti balay ni Amak a balay ti tagilako!” (Juan 2:14-16) Iti kasta tinungpal ni Jesus dagiti sasao ti Salmo 69:9: “Ti regta [wenno, “imun,” Byington] a maipaay iti balaymo ibusennakto.”
13 Kalpasan ti tallo a tawen, nakita manen ni Jesus dagiti naagum a komersiante iti templo ni Jehova. Dalusanna ngata manen dayta? Ti kabara ti imunna a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw iti Dios ket kas met laeng idi rinugianna ti ministeriona. Pinaruarna agpadpada dagiti aglaklako ken dagiti aggatgatang. Ken nangted iti nadagdagsen pay a rason iti inaramidna, a kunkunana: “Saan aya nga adda a naisurat, ‘Ti balayko maawaganto iti balay ti kararag a maipaay kadagiti isuamin a nasion’? Ngem pinagbalinyo a rukib dagiti mannanakaw.” (Marcos 11:17) Anian a nagsayaat nga ulidan iti napinget a panangipakita iti nadiosan nga imun!
14. Kasanot’ panangapektar kadatayo ti panagimun ni Jesus a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw?
14 Saan a nagbalbaliw ti personalidad ni naipadayagen nga Apo Jesu-Kristo. (Hebreo 13:8) Iti daytoy maika-20 a siglo, isu ket naimun pay laeng a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw iti Amana a kas idi adda ditoy daga. Makita daytoy kadagiti mensahe ni Jesus iti pito a kongregasion a nailanad iti libro nga Apocalipsis. Agaplikar dagitoy kangrunaanna ita, iti “aldaw ti Apo.” (Apocalipsis 1:10; 2:1–3:22) Nasirmata ni apostol Juan ni naipadayag a Jesu-Kristo nga addaan ‘mata a kasla gumilgil-ayab nga apuy.’ (Apocalipsis 1:14) Ipasimudaag daytoy nga awan ti mailinged iti imatang ni Kristo bayat a suksukimatenna dagiti kongregasion tapno masigurado nga agtalinaedda a nadalus ken maikari nga agserbi ken Jehova. Masapul a laglagipen a kanayon dagiti Kristiano kadagitoy a tiempo ti pakdaar ni Jesus maibusor iti panagserbi iti dua nga appo—ti Dios ken ti kinabaknang. (Mateo 6:24) Kinuna ni Jesus kadagiti materialistiko a kameng ti kongregasion idiay Laodicea: “Agsipud ta apaganem-emka ket saanka a napudot wenno nalamiis, isarwakanto manipud iti ngiwatko. . . . Agregta ken agbabawika.” (Apocalipsis 3:14-19) Iti sao ken ulidan, rumbeng a tulongan dagiti nadutokan a panglakayen iti kongregasion dagiti kapammatianda a mangliklik iti palab-og ti materialismo. Masapul a salakniban met dagiti panglakayen ti arban iti moral a kinarugit daytoy a lubong nga agduyos iti sekso. Maysa pay, pulos a di panuynoyan dagiti tattao ti Dios ti aniaman nga impluensia ni Jezebel iti kongregasion.—Hebreo 12:14, 15; Apocalipsis 2:20.
15. Kasano a tinulad ni apostol Pablo ni Jesus iti panangipakita ti imun a maipuon iti panagdaydayaw ken Jehova?
15 Ni apostol Pablo ket tumutulad ken Kristo. Tapno masalakniban dagiti Kristiano a nabiit pay a nabautisaran manipud kadagiti naespirituan a dakes nga impluensia, kinunana: “Agimunak kadakayo buyogen ti nadiosan nga imun.” (2 Corinto 11:2) Sakbay daytoy, gapu iti imunna a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw, natignay ni Pablo a mangbalakad iti daytoy met laeng a kongregasion nga ilaksidda ti di agbabawi a mannakiabig a maysa a makatulaw nga impluensia. Dagiti naipaltiing a bilin a naited iti dayta a gundaway ket makatulong unay kadagiti panglakayen itatta bayat nga ikagumaanda a salimetmetan a nadalus ti nasurok a 75,500 a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova.—1 Corinto 5:1, 9-13.
Ti Imun ti Dios ket Agpaay a Pagimbagan ti Ilina
16, 17. (a) Idi dinusa ti Dios ti nagkauna a Juda, ania a kababalin ti impakita dagiti nasion? (b) Kalpasan ti pannakakayaw ti Juda iti 70 a tawen, kasano nga impakita ni Jehova ti imunna a maipuon iti Jerusalem?
16 Idi dinusa ti Dios dagiti umili iti Juda babaen ti panangipalubosna kadakuada a makayawan idiay Babilonia, narabrabakda. (Salmo 137:3) Gapu iti naimun a gurada, tinulongan pay ketdi dagiti Edomita dagiti taga-Babilonia a nangdidigra iti ili ti Dios, ket tinandaanan ni Jehova daytoy. (Ezequiel 35:11; 36:15) Kabayatan ti pannakakayawda nagbabawi dagiti nakalasat, ket kalpasan ti 70 a tawen insubli ida ni Jehova iti dagada.
17 Idi damo, nakakaasi ti kasasaad dagiti umili iti Juda. Naglangalang ti siudad ti Jerusalem ken ti templona. Ngem binusor dagiti kabangibang a nasion ti amin a panagregget a mangbangon manen iti templo. (Esdras 4:4, 23, 24) Kasanot’ panagrikna ni Jehova iti daytoy? Kuna ti naipaltiing a rekord: “Kastoy ti kuna ni Jehova dagiti buybuyot: ‘Siak naimunak maipuon iti Jerusalem ken iti Sion iti dakkel nga imun. Ket maluksawak unay kadagiti nasnasion nga addada a sinanam-ay; ta siak nagluksawak iti bassit laeng, ket pinadakkelda ti ladingit.’ Gapuna kastoy ti kuna ni Jehova: ‘Nagsubliak a mangngaasi iti Jerusalem. Ti balayko mabangonto kenkuana,’ kuna ni Jehova dagiti buybuyot.” (Zacarias 1:14-16) Kas naikari, sibaballigi a nabangon manen ti templo ken ti siudad ti Jerusalem.
18. Ania ti napasaran dagiti pudno a Kristiano idi umuna a gubat sangalubongan?
18 Kasta met laeng ti napasaran ti pudno a kongregasion Kristiano iti maika-20 a siglo. Idi umuna a gubat sangalubongan, dinisiplina ni Jehova ti ilina agsipud ta saanda a sinalimetmetan a siiinget ti neutral a takderda iti dayta a nailubongan a dangadang. (Juan 17:16) Pinalubosan ti Dios dagiti politikal nga agtuturay a mangirurumen kadakuada, ket pinagrag-oan dagiti klero ti Kakristianuan daytoy a didigra. Kinapudnona, dagiti klero ti nangsugsog kadagiti politiko a mangiparit iti trabaho dagiti Estudiante ti Biblia, kas pannakaawag dagiti Saksi ni Jehova idi.—Apocalipsis 11:7, 10.
19. Kasano nga impakita ni Jehova ti imunna a maipuon iti panagdaydayaw kenkuana manipud idi 1919?
19 Nupay kasta, impakita ni Jehova ti imunna a maipuon iti panagdaydayaw kenkuana ket insublina ti nagbabawi nga ilina iti paborna idi tawen 1919 kalpasan ti gubat. (Apocalipsis 11:11, 12) Nagbanaganna, immadu dagiti managdaydayaw ni Jehova manipud nakurkurang ngem 4,000 idi 1918 agingga iti agarup 5 a milion itatta. (Isaias 60:22) Din agbayag, maiparangarangton ti imun ni Jehova a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw iti ad-adda a dramatiko a pamay-an.
Dagiti Masanguanan nga Aramid ti Nadiosan nga Imun
20. Iti din agbayag, anianto ti aramiden ti Dios a mangipakita iti imunna a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw?
20 Adun a siglo a sursuroten dagiti iglesia ti Kakristianuan ti dana dagiti apostata a Judio a nangpaimun ken Jehova. (Ezequiel 8:3, 17, 18) Din agbayag agtignayto ni Jehova a Dios babaen ti panangikabilna iti naranggas a kapanunotan iti puso dagiti kameng ti Naciones Unidas. Daytoyto ti mangtignay kadagitoy a napolitikaan nga agtuturay a mamaglangalang iti Kakristianuan ken ti dadduma pay a paset ti ulbod a relihion. (Apocalipsis 17:16, 17) Makalasatto dagiti pudno a managdaydayaw iti dayta a nakabutbuteng a pannakaibanag ti nadibinuan a panangukom. Ipangagdanto ti sasao dagiti nailangitan a parsua nga agkuna: “Idaydayawyo ni Jah! . . . Ta impakatna ti panangukom iti dakkel a balangkantis [ti ulbod a relihion] a nangpadakes iti daga babaen ti pannakiabigna [ti ulbod a sursurona ken panangsuportarna iti rinuker a politika], ket imbalesna ti dara dagiti adipenna nga adda iti imana.”—Apocalipsis 19:1, 2.
21. (a) Anianto ti aramiden ni Satanas ken ti sistemana kalpasan a madadael ti ulbod a relihion? (b) Anianto ti aramiden ti Dios?
21 Anianto ti mapasamak kalpasan ti pannakadadael ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion? Tignayento ni Satanas dagiti napolitikaan nga agtuturay a rumaut iti ili ni Jehova iti sangalubongan. Anianto ti aramiden ti pudno a Dios iti daytoy a panangpadas ni Satanas a mangpunas iti pudno a panagdaydayaw iti rabaw ti daga? Kunaen kadatayo ti Ezequiel 38:19-23: “Iti regtak [wenno, imun], iti apuy ti pungtotko, siak [ni Jehova] agsaoakto. . . . Ket babaen ti angol ken dara isu [ni Satanas] ukomekto; ket patuduekto iti rabawna ken kadagiti adu nga il-ili nga adda kenkuana ti manglayus a tudo ken dadakkel nga uraro, apuy ken asupre. Ket padayagekto ti bagik met laeng ken pasantuekto ti bagik met laeng ket agpakaammoakto iti imatang dagiti adu a nasnasion; ket maammuandanto a siak ni Jehova.”—Kitaenyo met ti Sofonias 1:18; 3:8.
22. Kasanotay a maipakita a naimuntayo a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw ken Jehova?
22 Anian a makaliwliwa a maammuan a siiimun nga igaga ti Soberano iti uniberso dagiti pudno a managdaydayawna! Gapu iti nauneg a panangipateg iti di kaikarian a kinamanangngaasina, agbalintay koma a naimun a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw ken Jehova a Dios. Sapay koma ta sireregta nga itultuloytay nga ikasaba ti naimbag a damag ken sitatalek nga urayentayo ti naindaklan nga aldaw inton itan-ok ken santipikaren ni Jehova ti naindaklan a naganna.—Mateo 24:14.
Dagiti Punto nga Utoben
◻ Aniat’ kayat a sawen ti panagimun a maipuon ken Jehova?
◻ Aniat’ masursurotayo iti ulidan nga impaay dagiti nagkauna nga Israelita?
◻ Kasanotay a maliklikan a pagimunen ni Jehova?
◻ Kasano nga impakita ti Dios ken ni Kristo ti imun a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw?
[Kahon iti panid 12]
Ti Ayat Saan a Managimun
MAIPANGGEP iti apal, insurat ti eskolar ti Biblia iti maika-19 a siglo a ni Albert Barnes: “Daytat’ maysa kadagiti kadawyan unay a pannakaiparangarang ti kinadakes, ken silalawag a mangipakpakita iti nakaro a kinakillo ti tao.” Kinunana pay: “Daydiay makatunton iti pagtaudan ti amin a gubat ken panagsusupiat ken nailubongan a plano—iti pudpudno a pagtaudan ti amin a gandat ken panggep uray dagiti agkunkuna a Kristiano, a nagadu ti naaramidanda a mangmulit iti relihionda ken mamagbalin kadakuada a nailubongan ti panagpampanunotda—ket masdaaw a makaammo a kaaduanna ket nagtaud iti apal. Maldaangantayo gapu ta dagiti dadduma ket narangrang-ay ngem kadatayo; tarigagayantay a tagikuaen ti adda kadagiti sabsabali, nupay awan karbengantayo iti dayta; ket daytoy ti mangiturong iti nadumaduma a dakes a pamay-an nga aramaten tapno makissayan ti panangtagiragsakda iti dayta, wenno tapno magun-odtay, wenno maipakita a ti adda kadakuada ket saan a kas iti kaadu ti gagangay a maipagarup nga adda koma kadakuada. . . . gapu ta iti kasta ti espiritu ti apal nga adda kadatayo ket mapennek.”—Roma 1:29; Santiago 4:5.
Iti kasunganina, adda makapainteres a kinuna ni Barnes maipapan iti ayat, nga “awan apalna.” (1 Corinto 13:4, King James Version) Insuratna: “Saan nga apalan ti ayat ti rag-o a tagtagiragsaken dagiti dadduma; maragsakan daytoy iti pagimbaganda; ken bayat a dumakkel ti kinaragsakda . . ., dagidiay natignay iti ayat . . . saanda a kissayan dayta; saanda a pabainan ida gapu iti adda kadakuada; saanda a dadaelen dayta a kinaragsak; saanda nga agtanabutob wenno agreklamo gapu ta saanda a naparaburan iti kasta. . . . No ay-ayatentay dagiti sabsabali—no agrag-otay iti pagragsakanda, saan a rumbeng nga apalantay ida.”
[Ladawan iti panid 10]
Naimun ni Finees a maipuon iti nadalus a panagdaydayaw ken Jehova