Ti Pudno a Jesus

KALPASAN a naammuanna kadagiti apostolna no ania ti kapanunotan dagiti tattao maipapan kenkuana, insaludsod ni Jesus kadakuada: “Dakayo, nupay kasta, siasinoak iti panagkunayo?” Nairekord iti Ebanghelio ni Mateo ti sungbat ni apostol Pedro: “Sika ti Kristo, ti Anak ti sibibiag a Dios.” (Mateo 16:15, 16) Kasta met ti sungbat dagiti dadduma. Ni Natanael, a nagbalin nga apostol idi agangay, ti nagkuna ken Jesus: “Rabbi, sika ti Anak ti Dios, sika ti Ari ti Israel.” (Juan 1:49) Nagsao a mismo ni Jesus maipapan iti kinapateg ti akemna: “Siak ti dalan ken ti kinapudno ken ti biag. Awan ti umay iti Ama malaksid no baeten kaniak.” (Juan 14:6) Iti nagduduma nga okasion, dinakamatna ti bagina kas “ti Anak ti Dios.” (Juan 5:24, 25; 11:4) Ket pinaneknekanna daytoy nga imbagana babaen dagiti milagro, agraman ti panangpagungar kadagiti natay.

Nainkalintegan a Panagduadua?

Ngem makapagtalektayo kadi a talaga iti kunaen dagiti Ebanghelio maipapan ken Jesus? Iladawanda kadi ti pudno a Jesus? Kinuna daydi Frederick F. Bruce, propesor ti kritisismo ken panangilawlawag iti Biblia iti University of Manchester, Inglatera: “Saan a kanayon a posible nga ilawlawag babaen ti historikal a panangisalaysay iti kinapudno ti tunggal detalye iti nagkauna a kasuratan, daytoy man ket paset wenno saan a paset ti Biblia. Umanayen ti nainkalintegan a panagtalek iti kinamapagtalkan ti mannurat; no mapatalgedan dayta, adda ti nabatad a pammaneknek a pudno ti detalyena. . . . Ti kinapudno nga inawat dagiti Kristiano ti Baro a Tulag kas ‘sagrado’ a literatura ket rason tapno ibilang dayta kas mapagtalkan a historia.”

Kalpasan ti panangusigna kadagiti panagduadua maipapan ken Jesus kas nailadawan kadagiti Ebanghelio, kastoy ti insurat ni James R. Edwards, propesor ti relihion iti Jamestown College, idiay North Dakota, E.U.A.: “Sitatalek a pasingkedanmi a tinaginayon dagiti Ebanghelio ti nadumaduma ken napateg nga aglaplapusanan a pammaneknek iti kinapudno maipapan ken Jesus. . . . Ti nainkalintegan unay a sungbat iti saludsod no apay a kasta ti panangyam-ammo dagiti Ebanghelio ken Jesus ket agsipud ta dayta a talaga ti kinatao ni Jesus. Simamatalek nga intalimeng dagiti Ebanghelio dagiti pakalaglagipan nga imbatina kadagiti pasurotna, nga isu ket talaga nga imbaon ti Dios ken naikkan iti pannakabalin kas Anak ken Adipen ti Dios.”a

Panagsirarak Maipapan ken Jesus

Dagiti ngay di Biblikal a panangtukoy ken Jesu-Kristo? Kasano ti pannakatingiting dagitoy? Ni Jesus ket namin-adu a tinukoy da Tacitus, Suetonius, Josephus, Pliny the Younger, ken sumagmamano a klasikal a mannurat. Maipapan kadakuada, kuna ti The New Encyclopædia Britannica (1995): “Dagitoy a bukod a salaysay paneknekanda nga idi nagkauna a tiempo uray dagiti bumusbusor iti Kristianidad pulos a dida nagduaduaan ti historikal a kinapudno maipapan ken Jesus, a nasupiat iti kaunaan a gundaway ken iti di umanay a rason idi ngudo ti maika-18, bayat ti maika-19, ken iti rugrugi ti maika-20 a siglo.”

Makapaladingit ta iti panangbirbirokda iti “pudno” wenno “historikal” a Jesus, agparang nga inlimed dagiti moderno nga eskolar ti pudno a kinasiasinona gapu iti adu a pattapatta, minamaag a panagduadua, ken awan nakaibatayanna a panagaramid iti teoria. No an-anagen, nakabasolda iti panagaramid iti sarsarita, a siuulbod nga inakusaranda dagiti mannurat dagiti Ebanghelio. Nagagaran unay dagiti dadduma a lumatak ken mairaman ti naganda iti makaklaat a baro a teoria a saanda a sipapasnek nga inusig ti pammaneknek maipapan ken Jesus. Nagangayanna, nangpataudda iti “Jesus” a gapuanan ti imahinasionda kas eskolar.

Para kadagiti agtarigagay a mangsapul kenkuana, ti pudno a Jesus ket masarakan iti Biblia. Ni Luke Johnson, propesor ti Baro a Tulag ken namunganayan ti Kristianidad iti Candler School of Theology, idiay Emory University, ti nangikalintegan nga awan ti Biblikal a panggep ti kaaduan a panagsirarak maipapan iti historikal a Jesus. Kinunana a mabalin a makapainteres a sukimaten ti sosial, politikal, antropolohikal, ken kultural a konteksto ti biag ken panawen ni Jesus. Ngem innayonna a ti panangdiskubre iti aw-awagan dagiti eskolar a historikal a Jesus “ket saan nga isu ti panggep ti Kasuratan,” nga “ad-adda a maseknan iti panangdeskribir iti kinatao ni Jesus,” ti mensahena, ken ti akemna kas Mannubbot. Ania ngarud ti pudno a kinatao ken mensahe ni Jesus?

Ti Pudno a Jesus

Dagiti Ebanghelio​—dagiti uppat a salaysay ti Biblia maipapan iti biag ni Jesus​—deskribirenda ti maysa a mannakipagrikna unay a tao. Ti asi ken pannakipagrikna ti nangtignay ken Jesus a tumulong kadagiti tattao nga agsagsagaba iti sakit, kinabulsek, ken dadduma pay a rigat. (Mateo 9:36; 14:14; 20:34) Ti ipapatay ti gayyemna a ni Lazaro ken ti imbungana daytoy a ladingit kadagiti kakabsat ni Lazaro ti ‘namagsennaay ken namaglua’ ken Jesus. (Juan 11:32-36) Kinapudnona, ipalgak dagiti Ebanghelio ti adu a wagas ti pannakipagrikna ni Jesus​—pannakipagrikna iti tao nga agkukutel, nagragsakanna ti balligi dagiti adalanna, nagrurod kadagiti awanan asi a moralista, ken nagladingit iti panangilaksid ti Jerusalem iti Mesias.

Idi nagaramid ni Jesus iti milagro, masansan nga impaganetgetna ti paset ti tao iti panangpaimbagna: “Ti pammatim pinaimbagnaka.” (Mateo 9:22) Pinadayawanna ni Natanael kas ‘maysa a pudno nga Israelita,’ a kunkunana: ‘Awan ti allilaw kenkuana!’ (Juan 1:47, Today’s English Version) Idi masayangan ti dadduma iti sagut a panagyaman ti maysa a babai, inkanawa ni Jesus ti babai ket kinunana a malaglagipto ti salaysay maipapan iti kinaparaburna. (Mateo 26:6-13) Pinaneknekanna nga isu ket pudno a gayyem ken nadungngo a kadua dagiti pasurotna, nga “inayatna ida agingga iti panungpalan.”​—Juan 13:1; 15:11-15.

Ipakita pay dagiti Ebanghelio a nalaka a nabigbig ni Jesus ti pakasapulan ken kinasiasino ti kaaduan a tattao a naam-ammona. Dagus a natukayna ti pusoda daytoy man ket pannakisarita iti maysa a babai iti bubon, maysa a relihioso a mannursuro iti minuyongan, wenno maysa a mangngalap iti danaw. Kalpasan ti panglukat a sasao ni Jesus, kaaduan kadagitoy a tattao ti nagpudno kenkuana maipapan kadagiti rikriknada. Natignayna ida. Liklikan idi dagiti tattao ti makilangen kadagiti panguluen, saan a kas ken Jesus nga aribungbonganda. Pagaayatda ti makilangen ken Jesus; nalag-an ti riknada no makikaduada kenkuana. Nadekket dagiti ubbing kenkuana, ken idi inusarna ti maysa nga ubing kas maysa a pagarigan, saanna laeng a pinagtakder ti ubing iti sango dagiti adalanna no di pay ket “inyarakupna dagiti takiagna iti dayta.” (Marcos 9:36; 10:13-16) Wen, ni Jesus ket dineskribir dagiti Ebanghelio kas ti tao nga addaan iti kasta a karisma, a dagiti tattao nagtalinaedda iti tallo nga aldaw tapno laeng dumngeg iti makaguyugoy a sasaona.​—Mateo 15:32.

Ti kinaperpekto ni Jesus ket saan a namagbalin kenkuana a manangbabalaw wenno arogante ken manangdominar kadagiti imperpekto, managbasol a tattao a nakalangen ken nakasabaanna. (Mateo 9:10-13; 21:31, 32; Lucas 7:36-48; 15:1-32; 18:9-14) Saan pulos a nagbalin a managkalikagum ni Jesus. Saanna a pinadagsenan dagiti tattao. Imbes ketdi, kinunana: “Umaykayo kaniak, dakayo amin a mabambannogan . . . pagin-awaenkayto.” Naammuan dagiti adalanna nga isu ket ‘naalumamay ken napakumbaba ti pusona’; ti sangolna nalanay ken ti awitna nalag-an.​—Mateo 11:28-30.

Maammuan ti kinasiasino ni Jesus iti salaysay dagiti Ebanghelio nga addaan ti masinunuo a kinapudno. Saan a nalaka para iti uppat a nagduduma a tao a mangparbo iti di gagangay a persona, sa agpapada ti panangiladawanda kenkuana iti amin nga uppat a nagsisina a salaysay. Saan a nakappapati a ti maysa a persona ket agpapada a mailadawan ti uppat a nagduduma a mannurat no talaga nga awan ti kasta a tao.

Nangidatag ni historiador Michael Grant iti mamagpanunot a saludsod: “Kasano a posible, nga iti intero a salaysay dagiti Ebanghelio, adda ti nakabatbatad a ladawan ti maysa a makaay-ayo nga agkabannuag a nakipulpulapol iti amin a klase ti babbai, agraman dagiti talaga a di mararaem, nga awan ti pakakitaan iti nalabes a sentimiento, panaginkukuna, wenno panaggartem, ket kaskasdi, iti amin a gundaway tinaginayonna ti awan pakapilawan a kinatarnaw ti kinataona?” Ti rasonable a sungbat ket talaga nga adda idi ti kasta a tao ket nagtignay iti wagas nga isalaysay ti Biblia.

Ti Pudno a Jesus ken ti Masanguananyo

Malaksid iti napaypayso a panangiladawan ken Jesus bayat ti kaaddana ditoy daga, ipakita ti Biblia nga isu ket addan sakbay a nagbalin a tao kas ti bugbugtong nga Anak ti Dios, “ti inauna iti isuamin a parsua.” (Colosas 1:15) Duapulo a siglon ti napalabas, inyallatiw ti Dios ti biag ti nailangitan nga Anakna iti aanakan ti maysa a birhen a Judio tapno maipasngay a kas tao. (Mateo 1:18) Bayat ti naindagaan a ministeriona, inwaragawag ni Jesus ti Pagarian ti Dios kas ti kakaisuna a namnama ti agrigrigat a sangatauan, ket sinanayna dagiti adalanna a mangituloy iti daytoy a trabaho a panangasaba.​—Mateo 4:17; 10:5-7; 28:19, 20.

Idi Nisan 14 (agarup Abril 1), 33 K.P., naaresto, nausig, nasentensiaan, ken napapatay ni Jesus gapu iti ulbod a pammabasol a sedision. (Mateo 26:18-20, Mat 26:48–27:50) Agserbi ti ipapatay ni Jesus kas subbot, a mangwayawaya iti manamati a sangatauan manipud iti managbasol a kasasaadda ket iti kasta, waknitanna ti dalan nga agturong iti biag nga agnanayon para iti isuamin a mangalagad iti pammati kenkuana. (Roma 3:23, 24; 1 Juan 2:2) Idi Nisan 16, napagungar ni Jesus, ket nagsubli idiay langit di nagbayag kalpasanna. (Marcos 16:1-8; Lucas 24:50-53; Aramid 1:6-9) Kas ti dinutokan ni Jehova nga Ari, naaddaan ni napagungar a Jesus iti naan-anay nga autoridad a mangipatungpal iti orihinal a panggep ti Dios para iti tao. (Isaias 9:6, 7; Lucas 1:32, 33) Wen, ibaga ti Biblia a ni Jesus ti kangrunaan a persona agpaay iti pannakaibanag dagiti panggep ti Dios.

Idi umuna a siglo, adu ti nangawat iti kinasiasino ni Jesus​—ti naikari a Mesias, wenno Kristo, a naibaon ditoy daga a mangalangon iti kinasoberano ni Jehova ken tapno matay kas subbot para iti sangatauan. (Mateo 20:28; Lucas 2:25-32; Juan 17:25, 26; 18:37) Iti sango ti naulpit a pannakaidadanes, saan koma a natignay dagiti tattao nga agbalin nga adalan ni Jesus no dida masinunuo ti kinasiasinona. Situtured ken sireregta nga inawatda ti impaannongna kadakuada, a ‘mangaramid iti ad-adalan iti amin a nasion.’​—Mateo 28:19.

Ita, minilion a napasnek ken napakaammuan a Kristiano ti makaammo a saan a sarsarita a persona ni Jesus. Awatenda kas ti naitrono nga Ari ti naipasdeken a Pagarian ti Dios idiay langit, nga iti saanen a mabayag naan-anayton nga iturayanna ti daga ken dagiti ar-aramidna. Maysa a mangabrasa a damag daytoy a gobierno ti Dios agsipud ta ikarina ti pannakapabang-ar manipud kadagiti parikut iti lubong. Iparangarang dagiti pudno a Kristiano a sisusungdo a suportaranda ti Ari a pinili ti Dios babaen ti panangideklarada iti “daytoy naimbag a damag ti pagarian” iti sabsabali.​—Mateo 24:14.

Dagidiay mangsuporta iti urnos ti Pagarian babaen ken Kristo, ti Anak ti sibibiag a Dios, ket agbiagto a mangtagiragsak kadagiti agnanayon a bendision. Mabalinyo met a magun-od dagitoy a bendision! Dagiti agipabpablaak iti daytoy a magasin maragsakanda a tumulong kenka a mangammo iti pudno a Jesus.

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 6]

No Ania ti Naibaga ti Sabsabali

“Imbilangko ni Jesus a taga Nazaret kas maysa kadagiti kalaingan a mannursuro ditoy lubong. . . . Nasken nga ibagak kadagiti Hindu a saan a naan-anay ti biagda malaksid no sidadayaw nga adalenda dagiti sursuro ni Jesus.”​—Mohandas K. Gandhi, The Message of Jesus Christ.

“Awan kaasping ti kinataona, naan-anay, awan panagbaliwbaliwna, perpekto, napakumbaba ngem ringbawanna ti amin a natauan a kinatan-ok, saan a palso wenno parbo. . . . Kasapulan ti dakdakkel a Jesus tapno maimbento ti maysa a Jesus.”​—Philip Schaff, History of the Christian Church.

“Maysa a milagro a nakaskasdaaw nga amang ngem iti aniaman a nailanad kadagiti Ebanghelio no nabaelan ti sumagmamano a nanumo a tattao, iti maysa a kaputotan, a mangparbo iti nabileg ken makaay-ayo unay a personalidad, nakaim-imbag ken makagutugot unay a sirmata ti natauan a panagkakabsat.” Will Durant, Caesar and Christ.

“Kasla narigat a patien a ti sangalubongan a panagsaknap dagiti relihion ket namunganay iti maysa a parparbo a tao kas katupag ti maysa a nagkauna nga estratehia iti panagnegosio, a naipatas kadagiti di mailibak a pudno a tattao a nangikagumaan ken napaay a maaddaan iti pammati.”​—Gregg Easterbrook, Beside Still Waters.

‘Kas historiador ti literatura, kombinsidoak unay a saan a sarsarita dagiti Ebanghelio, aniaman dagita. No sarsarita laeng dagitoy, nasaysayaat koma ti pannakaparboda. Ditay ammo ti kaaduan kadagiti pasamak iti biag ni Jesus, ket saan a kasta ti pamay-an ti asinoman a tao a managparnuay iti sarsarita.’​—C. S. Lewis, God in the Dock.

[Dagiti Ladawan iti panid 7]

Ipalgak dagiti Ebanghelio ti adu a wagas ti pannakipagrikna ni Jesus