Ti Kinapudno Maipapan ken Jesus

KASLA awan patinggana dagiti teoria ken pattapatta maipapan iti kinasiasino ni Jesus ken no ania ti naaramidanna. Ngem komusta ti Biblia a mismo? Aniat’ ibagbagana kadatayo maipapan ken Jesu-Kristo?

No Aniat’ Ibagbaga ti Biblia

No siaannad a basaenyo ti Biblia, makitayo dagitoy pannulbek a kinapudno:

◻ Ni Jesus ti bugbugtong nga Anak ti Dios, ti inauna kadagiti amin a parsua.​—Juan 3:16; Colosas 1:15.

◻ Agarup dua ribu a tawenen ti napalabas, inyakar ti Dios ti biag ni Jesus iti aanakan ti maysa a birhen a Judio tapno mayanak kas maysa a tao.​—Mateo 1:18; Juan 1:14.

◻ Saan laeng a basta maysa a nasayaat a tao ni Jesus. Iti amin a banag isut’ matalek a ladawan ti nadayag a personalidad ti Amana, ni Jehova a Dios.​—Juan 14:9, 10; Hebreo 1:3.

◻ Kabayatan ti ministeriona ditoy daga, siaayat nga impaay ni Jesus ti kasapulan dagiti mairurrurumen. Simimilagro a pinaimbagna dagiti masakit ken pinagungarna pay dagiti natay.​—Mateo 11:4-6; Juan 11:5-45.

◻ Inwaragawag ni Jesus ti Pagarian ti Dios kas ti kakaisuna a namnama ti nariribuk a sangatauan, ken sinanayna dagiti adalanna tapno itultuloyda daytoy trabaho a panangaskasaba.​—Mateo 4:17; 10:5-7; 28:19, 20.

◻ Idi Nisan 14 (agarup Abril 1), 33 K.P., naaresto, naisaklang, nasentensiaan, ken napapatay ni Jesus maibatay iti ulbod a pammabasol a sedision.​—Mateo 26:18-20, Mat 26:48–27:50.

◻ Agserbi kas subbot ti ipapatay ni Jesus, a mangwayawaya iti mamati a sangatauan iti managbasol a kasasaadda ket iti kasta linuktanna ti dana nga agturong iti biag nga agnanayon agpaay iti amin a mangalagad iti pammati kenkuana.​—Roma 3:23, 24; 1 Juan 2:2.

◻ Idi Nisan 16, napagungar ni Jesus, ket di nagbayag kalpasanna immuli sadi langit tapno bayadanna ken Amana ti subbot a pateg ti perpekto a biagna kas tao.​—Marcos 16:1-8; Lucas 24:50-53; Aramid 1:6-9.

◻ Kas Ari a dinutokan ni Jehova, addaan naan-anay nga autoridad ni napagungar a Jesus a mangibanag iti orihinal a panggep ti Dios iti tao.​—Isaias 9:6, 7; Lucas 1:32, 33.

Gapuna, idatag ti Biblia ni Jesus kas daydiay kangrunaan a paset iti kaitungpalan dagiti panggep ti Dios. Ngem kasanoyo a masigurado a daytoy ti pudpudno a Jesus​—ti Jesus iti historia, a nayanak idiay Betlehem ken nagna iti daytoy a daga agarup 2,000 a tawenen ti napalabas?

Pakaibatayan ti Panagtalek

Adu a panagduadua ti maikkat babaen laeng ti panangbasa iti Kristiano a Griego a Kasuratan buyogen ti silulukat a kapanunotan. Iti panangaramid iti dayta, masarakanyo a ti salaysay iti Biblia ket saan a nalidem nga estoria dagiti pasamak, a kas iti kaso ti mitolohia. Imbes ketdi, nadakamat dagiti nagan, espesipiko a panawen, ken eksakto a lugar. (Kas pagarigan, kitaenyo ti Lucas 3:1, 2.) Maysa pay, mapagtalkan unay ti pannakailadawan dagiti adalan ni Jesus, buyogen ti kinaprangka a mangtignay iti panagtalek dagiti managbasa. Awan asinoman nga inkaluya dagiti mannurat​—uray ti mismo a bagida​—maigapu iti mapagtalkan a panangisalaysay. Wen, makitayo a ti Biblia addaan iti mapangnamnamaan a kinapudno.​—Mateo 14:28-31; 16:21-23; 26:56, 69-75; Marcos 9:33, 34; Galacia 2:11-14; 2 Pedro 1:16.

Ngem saan laeng a dayta. Maulit-ulit a patalgedan dagiti nakabakab iti arkeolohia ti salaysay ti Biblia. Kas pagarigan, no sumarungkarkayo iti Israel Museum idiay Jerusalem, makitayo ti maysa a bato a nakailanadan ti nagan a Poncio Pilato. Dagiti dadduma pay a nakabakab iti arkeolohia patalgedanda da Lisanias ken Sergio Paulo, a madakdakamat iti Biblia, kas pudpudno a persona imbes a parparbo laeng dagiti nagkauna a Kristiano. Dagiti pasamak a nailanad iti Kristiano a Griego a Kasuratan (Baro a Tulag) addaan iti nawadwad a pammaneknek kadagiti panangdakamat dagiti nagkauna a mannurat, a pakairamanan da Juvenal, Tacitus, Seneca, Suetonius, Pliny the Younger, Lucian, Celsus, ken ti Judio a historiador a ni Josephus.a

Dagiti salaysay nga adda iti Kristiano a Griego a Kasuratan ket inawat nga awan panagduadua ti rinibribu a sibibiag idi umuna a siglo. Uray dagiti kabusor ti Kinakristiano saanda nga inlibak ti kinapudno iti nailanad nga imbaga ken inaramid ni Jesus. No maipapan iti posibilidad a ti kinatao ni Jesus ket inarkosan dagiti adalanna kalpasan ti ipapatayna, kastoy ti komento ni Propesor F. F. Bruce: “Sigurado a saan a nalaka kas iti pampanunoten ti dadduma a mannurat ti mangparbo kadagiti sao ken aramid ni Jesus kadagidiay nagkauna a tawtawen, nga adu kadagidi adalanna ti sibibiag pay, a makalagip no aniat’ napasamak ken di napasamak. . . . Saan nga ipalubos dagiti adalan dagiti biddut (a di man la madakamat ti ginagara a panangbalbaliw kadagiti kinapudno), a dagus a maipalgak dagidiay sisasagana a mangaramid iti dayta.”

No Apay a Dida Mamati

Nupay kasta, agduadua pay laeng ti dadduma nga eskolar. Bayat nga ipapanda a saan nga umiso ti rekord iti Biblia, sigagagar a sukimatenda dagiti apokripa a sursurat ken awatenda dagitoy kas mapagtalkan! Apay? Nalawag, naglaon ti rekord iti Biblia kadagiti banag a di kayat a patien ti adu a moderno nga intelektual.

Iti librona a Union Bible Companion, a naipablaak idi 1871, nangidatag ni S. Austin Allibone iti maysa a karit kadagiti managduadua. Insuratna: “Pagsaludsodanyo ti asinoman nga agkuna nga agduadua iti kinapudno ti salaysay ti Ebanghelio no aniat’ makagapu a patienna a natay ni Cesar idiay Kapitolio, wenno ti panangbalangat ni Papa Leo III. ken ni Emperador Carlomagno kas Emperador iti Laud idi 800? . . . Mamatitayo iti amin a naibaga . . . maipapan kadagitoy a lallaki; ken ti makagapu ket addaantayo iti pammaneknek iti kinapudno dagitoy sigun iti historia. . . . No, iti kaadda iti kasta a pammaneknek a kas iti daytoy, adda pay laeng di mamati, baybay-antayo ida kas maag wenno talaga nga ignorante. Aniat’ ibagatayo, no kasta, maipapan kadagidiay mangibagbaga a dida kombinsido, iti laksid ti nawadwad a pammaneknek nga adda itan maipanggep iti kinapudno ti Nasantuan a Kasuratan? . . . Dida kayat a patien daydiay mangipababa iti dayawda, ken mangpilit kadakuada nga agbiag iti sabali a pamay-an.”

Wen, addaan ti sumagmamano a managduadua iti bukod a motibo iti panangiwaksi iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Saan a ti kredibilidadna ti parikutda no di ket dagiti pagalagadanna. Kas pagarigan, kinuna ni Jesus maipapan kadagiti pasurotna: “Saanda a paset ti lubong, a kas kaniak a saan a paset ti lubong.” (Juan 17:14) Nupay kasta, adu nga agkunkuna a Kristiano ti naigamer kadagiti napolitikaan nga aramid daytoy a lubong, a nairamanda pay ketdi kadagiti nadara a panaggugubat. Imbes a tumunosda kadagiti pagalagadan iti Biblia, kaykayat ti adu a tao a ti Biblia ti tumunos kadagiti bukodda a pagalagadan.

Usigenyo met ti maipapan iti moral. Nangted ni Jesus iti nainget a balakad iti kongregasion ti Tiatira gapu iti panangpanuynoy iti pannakiabig. “Siak daydiay mangsukimat kadagiti bekkel ken puspuso,” kinunana kadakuada, “ket itedkonto iti tumunggal maysa kadakayo sigun kadagiti aramidyo.”b (Apocalipsis 2:18-23) Ngem, saan kadi a pudno nga adu kadagiti agkunkuna a Kristiano ti mangilaksid kadagiti pagalagadan iti moral? Kaykayatda nga iwaksi ti kinuna ni Jesus imbes a tallikudanda ti imoral a kababalinda.

Tangay saanda nga awaten ti Jesus iti Biblia, namataud dagiti eskolar iti maysa a Jesus sigun iti kabukbukodanda. Nagbasolda iti panagaramid iti sarsarita a dayta ti siuulbod nga ipabpabasolda kadagiti mannurat iti Ebanghelio. Pagtalinaedenda dagiti paset ti biag ni Jesus a kayatda nga awaten, laksidenda ti dadduma, ken nayonanda iti sumagmamano a detalye a kabukbukodanda. Kinapudnona, ti managalla-alla a masiribda wenno rebolusionario iti kagimongan ket saan nga isu ti Jesus iti historia a kunada a sapsapulenda; imbes ketdi, isu ket maysa laeng a parparmata ti napangato a panagpampanunot dagiti eskolar.

Panangbirok iti Pudno a Jesus

Inkagumaan ni Jesus a tignayen ti puso dagidiay sipapasnek a mawaw iti kinapudno ken kinalinteg. (Mateo 5:3, 6; 13:10-15) Ipangag ti kakasta ti awis ni Jesus: “Umaykayo kaniak, dakayo amin a mabambannogan ken nadagsenan, ket pagin-awaenkayto. Ibaklayyo ti sangolko ket agsursurokayo kaniak, ta naalumamay ti kaririknak ken napakumbaba ti pusok, ket makasarakkayto ti bang-ar a maipaay kadagiti kararuayo. Ta ti sangolko naasi ken ti awitko nalag-an.”​—Mateo 11:28-30.

Saan a masarakan ti pudno a Jesus kadagiti libro nga insurat dagiti moderno nga eskolar; ket saan met a masarakan kadagiti simbaan ti Kakristianuan, a nagbalin a lugar a pagtaudan ti aramid-tao a tradision. Masarakanyo ti historikal a Jesus iti kopiayo a Biblia. Kayatyo kadi a maammuan ti ad-adu pay maipapan kenkuana? Maragsakan dagiti Saksi ni Jehova a tumulong kadakayo a mangaramid iti dayta.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 6]

DAGITI SIGLO TI KRITISISMO

Nangrugi ti kritisismo iti Kristiano a Griego a Kasuratan nasurok a 200 a tawenen ti napalabas, idi indeklara ti pilosopo nga Aleman a ni Hermann Samuel Reimarus (1694-1768): “Adda kalintegantayo iti naan-anay a panamagduma iti sursuro dagiti Apostol kadagiti suratda ken no ania ti inwaragawag ken insuro ni Jesus a Mismo iti intero a panagbiagna.” Manipud ken Reimarus, adu nga eskolar ti nasursuruan nga agpanunot iti umasping met laeng.

Kuna ti libro a The Real Jesus a saan nga ibilang ti adu a managkritikar iti napalabas ti bagida kas apostata. Imbes ketdi, “minatmatanda ti bagida kas ad-adda a pudno a Kristiano gapu iti pannakaruk-atda iti posas ti doktrina ken an-anito.” Impagarupda a ti nangatngato a kritisismo ket maysa a “napasin-aw a porma ti Kinakristiano.”

Ti nakalkaldaang a kinapudno ket nagbalin ti Kakristianuan a lugar a pagtaudan ti aramid-tao a tradision. Dagiti doktrina maipapan iti imortal a kararua, Trinidad, ken ti umap-apuy nga impierno ket sumagmamano laeng kadagiti sursuro a maisupadi iti Biblia. Ngem saan a dagiti mannurat ti Kristiano a Griego a Kasuratan ti mapabasol iti daytoy a pannakadadael ti kinapudno. Iti kasumbabangirna, sinupiatda dagiti nagkauna a lamma ti ulbod a sursuro idi kangitingitan ti umuna a siglo, idi insurat ni Pablo nga “agtigtignayen” ti apostasia iti tengnga dagiti agkunkuna a Kristiano. (2 Tesalonica 2:3, 7) Makapagtalektayo a ti linaon ti Kristiano a Griego a Kasuratan ket maysa a salaysay ti pudno a historia ken doktrina.

[Kahon iti panid 7]

KAANO A NAISURAT DAGITI EBANGHELIO?

Ipilit ti adu a kritiko iti Baro a Tulag a naisurat dagiti Ebanghelio iti nabayagen a panawen kalpasan dagiti pasamak a dineskribirda ket ngarud di pagduaduaan a naglaon kadagiti biddut.

Nupay kasta, ipakita ti ebidensia ti maysa a nagkauna a petsa iti pannakaisurat ti Mateo, Marcos, ken Lucas. Ipasimudaag dagiti marka iti sumagmamano a kopia ti manuskrito ti Mateo a ti orihinal a pannakaisuratna ket napasamak idi 41 K.P. Nalabit naisurat ti Lucas iti nagbaetan ti 56 ken 58 K.P., ta ti libro Dagiti Aramid (nalabit nakompleto idi 61 K.P.) ipasimudaagna a ti mannurat, ni Lucas, naputarnan ti ‘umuna a salaysayna,’ ti Ebanghelio. (Aramid 1:1) Napattapatta a naputar ti Ebanghelio ni Marcos idiay Roma kabayatan ti umuna wenno maikadua a pannakaibalud ni apostol Pablo​—nalabit iti nagbaetan ti 60 ken 65 K.P.

Umanamong ni Propesor Craig L. Blomberg iti nasapsapa a panangpetsa kadagidiay nga Ebanghelio. Kunana nga uray no inayontayo ti Ebanghelio ni Juan, a naputar idi arinunos ti umuna a siglo, “as-asidegtay pay laeng kadagiti orihinal a pasamak ngem iti adu a nagkauna a biograpia. Kas pagarigan, ti dua a kauunaan a biograpo ni Alejandro a Dakkel, da Arrian ken Plutarch, nagsuratda nasurok nga uppat a gasut a tawen kalpasan ti ipapatay ni Alejandro idi 323 K.P., kaskasdi a sapasap nga ibilang pay laeng ida dagiti historiador a mapagtalkan. Dagiti karkarna a sarsarita maipapan iti biag ni Alexander timmaud iti panaglabas ti panawen, ngem [timmaud] ti kaaduan a paset kabayatan laeng ti sumagmamano a siglo kalpasan dagitoy dua a mannurat.” Di pagduaduaan a dagiti paset ti Kristiano a Griego a Kasuratan a mainaig iti historia uray kaskasano ket maikari a pagtalkan a kas kadagiti sekular a historia.

[Ladawan iti panid 8]

Agarinto ti rag-o agpaay iti isuamin iti um-umay a Paraiso ditoy daga