Salsaludsod Dagiti Agbasbasa

Awaten kadi dagiti Saksi ni Jehova ti aniaman a bassit a fraction ti dara?

Ti sumaganad a sungbat ket naadaw manipud iti isyu ti Hunio 15, 2000.

Ti kangrunaan a sungbat isu daytoy: Saan nga awaten dagiti Saksi ni Jehova ti dara. Sititibker a patien dagiti Saksi a saan nga agbaliwbaliw ti linteg ti Dios mainaig iti dara tapno laeng maibagay kadagiti agbaliwbaliw a kapanunotan. Kaskasdi, tumaud latta dagiti baro nga isyu yantangay mabalin itan a mapagsisina dagiti uppat a kangrunaan a paset ti dara ken dagiti fraction (dagiti substansia a naggapu kadagiti kangrunaan a paset ti dara). Tapno maikeddeng ti maysa a Kristiano no awatenna wenno saan ti aniaman kadagita, nasken nga usigenna dagiti posible a medikal a pagsayaatan ken risgo. Ti nasken a pakaseknanna ket no ania ti kuna ti Biblia ken ti mabalin nga epekto daytoy iti relasionna iti Mannakabalin-amin a Dios.

Simple laeng dagiti kangrunaan nga isyu. Tapno ad-adda a matarusantayo no apay a kasta, usigentayo ti sumagmamano nga impormasion iti Biblia, historia, ken tay-ak ti medisina.

Imbilin ni Jehova a Dios ken apongtayo a Noe a mamatmatan koma a naisangsangayan ti dara. (Genesis 9:3, 4) Idi agangay, dagiti linteg nga inted ti Dios iti Israel impamatmatda ti kinasagrado ti dara: “Asinoman a tao iti balay ti Israel wenno asinoman a ganggannaet nga agnanaed . . . a mangan iti aniaman a kita ti dara, pudno unay nga iturongkonto ti rupak maibusor iti kararua a mangmangan iti dara.” Ti Israelita a mangsalungasing iti linteg ti Dios mabalin a maimpluensiaanna ti dadduma, isu nga innayon ti Dios: “Pudno a gessatekto iti tengnga dagiti kailianna.” (Levitico 17:10) Idi agangay, iti maysa a taripnong idiay Jerusalem, imbilin dagiti apostol ken dagiti lallakay a nasken nga ‘umadayotayo iti dara.’ Ti panangannurot iti dayta ket kas kapateg ti panangliklik iti seksual nga imoralidad ken idolatria.​—Aramid 15:28, 29.

Ania ti kaipapanan idi ti ‘iyaadayo’? Saan a nangan dagiti Kristiano iti dara, sadiwa man wenno nagbalay; uray pay iti karne ti di napadara nga ayup. Karaman met dagiti taraon a nalaokan iti dara, kas iti longganisa a ti kaaduan a laokna ket dara. Maisalungasing iti linteg ti Dios ti pannangan iti dara iti aniaman kadagita a pamay-an.​—1 Samuel 14:32, 33.

Saan a pakaseknan ti kaaduan a tattao kadagiti nagkauna a tiempo ti pannangan iti dara, kas makitatayo kadagiti surat ni Tertullian (maikadua ken maikatlo a siglo K.P.). Kas sungbat kadagiti ulbod a pammabasol a mangmangan kano dagiti Kristiano iti dara, dinakamat ni Tertullian dagiti tribu a nangraman iti dara kas pammatalged iti tulagda. Kinunana met a “no adda pabuya iti arena, alaen ti [dadduma a] rawet ti sadiwa a dara ti nakabasol . . . kas pangagas iti kissiwda.”

Saan nga umiso kadagiti Kristiano dagidiay nga aramid (uray pay no maigapu iti salun-at nga inaramid idi dagiti Romano): “Saankami nga agsidsida iti dara ti animal,” insurat ni Tertullian. Inusar dagiti Romano dagiti taraon a nalaokan iti dara kas pangsubok iti kinatarnaw dagiti pudno a Kristiano. Innayon ni Tertullian: “Ita, damagek kadakayo, yantangay ammoyo a kaariek [dagiti Kristiano] ti dara ti animal anianto la ketdin ti dara ti tao?”

Iti kaaldawantayo, manmano a tao ti agkuna a nairaman dagiti linteg ti Mannakabalin-amin a Dios no isingasing ti doktor a masapul a mayalisonanda iti dara. Nupay awan duadua a kayat dagiti Saksi ni Jehova ti agtultuloy nga agbiag, desididoda nga agtulnog iti linteg ni Jehova mainaig iti dara. Ania ti kaipapanan daytoy iti agdama a pamay-an dagiti adda iti tay-ak ti medisina?

Nupay nagbalin a gagangay ti panangyalison iti interamente a dara kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, matmatan daytoy dagiti Saksi ni Jehova a maikaniwas iti linteg ti Dios​—ket patienda dayta agingga ita. Ngem nagbaliw ti medisina iti panaglabas ti panawen. Ita, kaaduan a mayalison ket saan nga interamente a dara no di ket maysa laeng kadagiti kangrunaan a pasetna: (1) nalabaga a selula; (2) puraw a selula; (3) platelet; (4) plasma (serum), ti pluido a paset. Depende iti kasasaad ti pasiente, mabalin a kalikaguman dagiti doktor ti nalabaga a selula, puraw a selula, platelet, wenno plasma. Ti panangyalison kadagitoy a kangrunaan a paset ti dara palubosanna ti maysa a yunit ti dara a mapaglalasin tapno mausar iti dadduma pay a pasiente. Patien dagiti Saksi ni Jehova a maisalungasing iti linteg ti Dios ti panangawat iti interamente a dara wenno aniaman kadagiti uppat a kangrunaan a pasetna. Gapu iti naibasar-Biblia a takderda, nasaluadanda kadagiti adu a risgo, a pakairamanan dagiti sakit a kas iti hepatitis ken AIDS, a mayakar babaen ti dara.

Nupay kasta, gapu ta maproseso uray dagiti kangrunaan a paset ti dara, tumaud dagiti saludsod maipapan kadagiti fraction a naala kadagiti kangrunaan a paset ti dara. Kasano a maar-aramat dagita a fraction, ken ania ti rumbeng nga usigen ti maysa a Kristiano mainaig kadagita?

Adu ti pakabuklan ti dara. Uray ti plasma​—a 90  porsiento a danum​—ket naglaon iti adu a hormone, di organiko nga asin, enzyme, ken sustansia, agraman kadagiti mineral ken asukar. Naglaon met ti plasma kadagiti protina a kas iti albumin, clotting factor (dagiti mamagbalay iti dara), ken antibodies a panglaban kadagiti sakit. Isina ken usaren dagiti teknisian ti adu a protina ti plasma. Kas pagarigan, maar-aramat ti clotting factor VIII kadagiti hemophiliac, a nalaka nga agpadara. Wenno no adda asinoman nga agsakit, mabalin nga ireseta dagiti doktor ti pannakaaramat ti gamma globulin, a naala iti plasma ti dara dagiti tattao nga addaanen iti imiunidad. Mausar met nga agas ti dadduma pay a protina ti plasma, ngem dagiti kadakdakamat iyilustrarda no kasano a ti maysa a kangrunaan a paset ti dara (plasma) ket mabalin a maproseso tapno mapaglalasin dagiti fraction.a

No kasano a ti plasma ti dara ket pagtaudan ti nadumaduma a fraction, maproseso met ti dadduma a kangrunaan a paset ti dara (nalabaga a selula, puraw a selula, platelet) tapno mailasin dagiti babbabassit a kapasetda. Kas pagarigan, mabalin a maala kadagiti puraw a selula dagiti interferon ken interleukin, a pangagas iti kanser ken dadduma nga impeksion gapu iti virus. Mabalin a maproseso dagiti platelet tapno maala dagiti substansia a pangagas iti sugat. Adu pay ti maar-aramid nga agas a naglaon (iti agdama) kadagiti substansia manipud kadagiti paset ti dara. Ti kakasta nga agas ket saan a kas iti panangyalison kadagiti kangrunaan a paset ti dara; naglaonda laeng kadagiti kapaset wenno fraction dagiti kangrunaan a paset. Rumbeng kadi nga awaten dagiti Kristiano kas pannakaagasda dagitoy a fraction? Ditay maibaga. Saan a nangipaay ti Biblia kadagiti detalye. Rumbeng ngarud nga agdesision ti tunggal Kristiano maibatay iti bukodna a konsiensia iti imatang ti Dios.

Agkedked ti dadduma iti aniaman a naala iti dara (uray dagiti fraction a nairanta a mangipaay iti temporario nga imiunidad). Kasta ti pannakaawatda iti bilin ti Dios nga ‘umadayo iti dara.’ Kunada a sigun iti linteg ti Dios iti Israel, masapul a ‘maiparukpok iti daga’ ti dara a nagsayasay iti maysa a parsua. (Deuteronomio 12:22-24) Apay a napateg dayta? Ngamin, tapno mapataud dagiti gamma globulin, clotting factor a naggapu iti dara, ken dadduma pay, masapul a maurnong nga umuna ti dara sa maproseso. Gapu iti dayta, pagkedkedan ti dadduma a Kristiano dagiti kasta a produkto, kas met la iti panagkedkedda iti pannakayalison ti interamente a dara wenno aniaman kadagiti uppat a kangrunaan a pasetna. Masapul a respetuen ti napasnek ken naibatay iti konsiensia a takderda.

Sabali ti pangngeddeng ti dadduma a Kristiano. Pagkedkedanda met ti panangyalison iti interamente a dara, nalabaga a selula, puraw a selula, platelet, wenno plasma. Kaskasdi, mabalin nga ipalubosda nga agasan ida ti doktor babaen dagiti fraction a naala kadagiti kangrunaan a paset ti dara. Ngem uray iti daytoy a punto, mabalin nga adda nagdudumaanda. Mabalin nga awaten ti maysa a Kristiano ti gamma globulin injection, ngem mabalin met nga awatenna wenno pagkedkedanna pay ketdi ti injection a naglaon iti substansia a nagtaud iti nalabaga wenno puraw a selula. Nupay kasta, ania ti mabalin a makagapu no apay nga awaten ti dadduma a Kristiano dagiti fraction a naggapu iti dara?

“Dagiti Saludsod Manipud Kadagiti Managbasa” iti Ti Pagwanawanan a Hunio 1, 1990, dinakamatna a mayakar iti circulatory system ti maladaga dagiti protina ti plasma (fraction) manipud iti dara ti masikog nga ina. Iti kasta, mayakar ti ina iti anakna dagiti immunoglobulin, a mangipaay iti napateg a proteksion iti sakit. Apaman a dagiti nalabaga a selula ti maladaga makompletoda ti normal a kapaut ti biagda, maproseso ti pasetda a mangaw-awit iti oksihena. Agbalin ti dadduma a bilirubin, a lumabas iti kadkadua nga agturong iti ina ket mairuar babaen ti iblengna. Gapu ta ti fraction ket mayakar iti sabali a tao iti kastoy a naikasigudan a pamay-an, mabalin nga ikeddeng ti dadduma a Kristiano nga awatenda ti maysa a fraction ti dara a nagtaud iti plasma wenno kadagiti selula ti dara.

Gapu ngata ta agduduma dagiti kapanunotan ken pangngeddeng a maibatay iti konsiensia, kayatna a sawen a di napateg ti isyu? Saan. Serioso dayta. Kaskasdi, nalaka la a tarusan dayta. Dagiti kadakdakamat nga impormasion ipakitada a pagkedkedan dagiti Saksi ni Jehova agpadpada ti pannakayalison ti interamente a dara ken kadagiti kangrunaan a pasetna. Imbilin ti Biblia kadagiti Kristiano nga ‘umadayoda kadagiti bambanag a naisakripisio kadagiti didiosen ken iti dara ken iti pannakiabig.’ (Aramid 15:29) Ngem no kadagiti fraction a naggapu iti aniaman kadagiti kangrunaan a paset ti dara, makaammo ti tunggal Kristiano nga agdesision maibatay iti konsiensiana. Aramidenna daytoy kalpasan ti naannad ken nabuyogan iti kararag a panangtingitingna.

Adu a tattao ti situtulok nga umawat iti aniaman a panangagas a kasla dagus a mangpaimbag uray kadagiti panangagas a pagaammo a mangted risgo iti salun-at, kas koma iti dara. Ikagumaan ti maysa a napasnek a Kristiano ti maaddaan iti nalawlawa, natimtimbeng a panangmatmat a saan la a naibatay iti pisikal nga aspeto. Apresiaren dagiti Saksi ni Jehova ti maipapaay a nagsayaat a medikal a panangagas, ket tingitingenda dagiti risgo ken pagimbagan ti aniaman a panangagas. Nupay kasta, no maipapan kadagiti produkto a nagtaud iti dara, siaannad nga usigenda ti bilin ti Dios ken ti personal a relasionda iti Nangted iti Biag kadatayo.​—Salmo 36:9.

Anian a bendision iti maysa a Kristiano no agtalek a kas iti panagtalek ti salmista, a nangisurat: “Ni Jehova a Dios maysa nga init ken maysa a kalasag; ti parabur ken dayag isuda ti itdenna. Ti aniaman a naimbag saanto a medmedan ni Jehova kadagidiay magmagna iti kinaawan pagkurangan. O Jehova . . . , naragsak ti tao nga agtalek kenka.”​—Salmo 84:11, 12.

[Footnote]

[Kahon iti panid 31]

DAGITI MAISINGASING A SALUDSODEN ITI DOKTOR

No maipasangokayo iti operasion wenno panangagas a mabalin nga agkalikagum iti produkto a nagtaud iti dara, saludsodenyo:

Ammo kadi ti amin a karaman a mangngagas a, kas maysa a Saksi ni Jehova, diak kayat ti agpayalison iti dara (interamente a dara, nalabaga a selula, puraw a selula, platelet, wenno plasma ti dara) iti aniaman a kasasaad?

No ti aniaman a maireseta nga agas ket nalabit nagtaud iti plasma ti dara, nalabaga wenno puraw a selula, wenno platelet, saludsodenyo:

Nagtaud kadi ti agas iti maysa kadagiti uppat a kangrunaan a paset ti dara? No kasta, mabalin kadi nga ilawlawagyo ti pakabuklanna?

Kasano kaaduna nga agas a nagtaud iti dara ti mabalin a mausar, ken kasano a mausar daytoy?

No ipalubos ti konsiensiak nga awatek daytoy a fraction, ania dagiti medikal a risgona?

No saan a maawat ti konsiensiak daytoy a fraction, ania ti dadduma pay a pannakaagas a mabalin a mausar?

No natingitingkon daytoy a banag, kaanok a mabalin nga ipakaammo kadakayo ti pangngeddengko?