Ti Sao ni Jehova Nabiag
Dagiti Tampok iti Libro nga Un-unnoy
NAKITA ni mammadto a Jeremias ti kaitungpalan ti mensahe ti panangukom nga inwaragawagna iti 40 a tawen. Ania ti rikna ti mammadto idi nakitana a mismo ti pannakadadael ti impatpategna a siudad? “Nagtugaw ni Jeremias nga agsangsangit ken malmaldaangan iti daytoy a panagunnoyna iti Jerusalem,” kuna ti introduksion ti Griego a Septuagint iti libro nga Un-unnoy. Naputar daytoy idi 607 K.K.P. idi nalawag pay iti panunot ti mammadto ti 18 a bulan a pannakalakub ti Jerusalem a sinaruno ti pannakapuorna. Naglawag nga inyebkas ti libro nga Un-unnoy ti napalaus a panagladingit ni Jeremias. (Jeremias 52:3-5, 12-14) Awanen ti sabali a siudad iti pakasaritaan a nakayebkasan iti makatukay unay a panagunnoy.
Lima a daniw ti nagupgop iti libro nga Un-unnoy. Ti umuna nga uppat a daniw ket panagunnoy; ti maikalima ket panagdawat, wenno kararag. Naisurat dagiti pangrugian ti bersikulo ti umuna nga uppat a kanta sigun iti panagsasaganad dagiti 22 a letra iti alpabeto a Hebreo. Ngem nupay adda 22 a bersikulo ti maikalima a kanta a katupag ti bilang ti letra ti alpabeto a Hebreo, saan a naurnos daytoy sigun iti panagsasaganad ti alpabeto.—Un-unnoy 5:1.
‘DAGITI MATAK NAGGIBUSDA ITI LULUA’
“O anian ti panagtugawna nga agwaywayas, ti siudad a naruayan idi kadagiti umili! Anian ti panagbalinna a kas balo a babai, daydi nga aduan umili iti tengnga dagiti nasion! Daydi a prinsesa kadagiti masaksakupan a distrito anian ti pannakaipaayna iti pinuersa a panagtrabaho!” Kasta ti panangrugi dagiti panagunnoy ni mammadto a Jeremias maipapan iti Jerusalem. Imbaga ti mammadto no ania ti pakaigapuan daytoy a didigra: “Ni met laeng Jehova nangyeg iti ladingit kenkuana maigapu iti kinaruay dagiti salungasingna.”—Un-unnoy 1:1, 5.
Iti pannakailadawanna kas maysa a balo, a natayan iti asawa ken annak, inyimtuod ti Jerusalem: “Adda kadi aniaman nga ut-ot a kas iti ut-otko?” No maipapan kadagiti kabusorna, inkararagna iti Dios: “Dagiti amin a kinadakesda dumteng koma iti sanguanam, ket pakilangenam ida a siiinget, kas iti pannakilangenmo a siiinget kaniak maigapu kadagiti amin a salungasingko. Ta adu dagiti sennaayko, ket ti pusok masakit.”—Un-unnoy 1:12, 22.
Gapu iti nakaro a ladingitna, kinuna ni Jeremias: “Iti bara ti unget [ni Jehova] pinutedna ti tunggal sara ti Israel. Insanudna ti makannawan nga imana manipud iti sanguanan ti kabusor; ket iti Jacob isu sumsumged kas iti gumilgil-ayab nga apuy a nangalun-on iti intero nga aglikmut.” Iti panangiladawanna iti nakaro a ladingitna, nagunnoy ti mammadto: “Dagiti matak naggibusda iti bin-ig a lulua. Dagiti bagisko agkikibur. Ti dalemko naiparukpok iti mismo a daga.” Uray dagidiay lumablabas agsiddaawda a kunkunada: “Daytoy aya ti siudad a nangikunkunaanda, ‘Dayta ti kinanaan-anay ti kinalibnos, maysa a panagrag-o maipaay iti intero a daga’?”—Un-unnoy 2:3, 11, 15.
Dagiti Nainkasuratan a Saludsod a Nasungbatan:
1:15—Kasano nga “imbaddebaddek ni Jehova ti mismo a pagpespesan iti ubas a kukua ti birhen nga anak a babai ti Juda”? Iti panangdadaelda iti siudad a nailadawan kas birhen, nagadu a dara ti imbukbok dagiti taga-Babilonia ta naipadis dayta iti pannakapespes dagiti ubas iti pagpespesan. Impadto ni Jehova daytoy ket impalubosna a mapasamak, isu a makuna nga ‘imbaddebaddek ni Jehova ti pagpespesan iti ubas.’
2:1—Kasano a “ti kinalibnos ti Israel intapuakna manipud langit agingga iti daga”? Tangay “ti langlangit nangatngatoda ngem iti daga,” no dadduma mailadawan ti pannakaipababa dagiti natan-ok a bambanag babaen iti ‘pannakaitapuakda manipud langit agingga iti daga.’ “Ti kinalibnos ti Israel”—ti dayag ken pannakabalin a tinagiragsakna idi bembendisionan pay la ni Jehova—ket naitapuak, wenno naikkat, idi nadadael ti Jerusalem ken nalangalang ti Juda.—Isaias 55:9.
2:1, 6—Ania ti ‘pagbatayan ti saka’ ken ‘abong-abong’ ni Jehova? Inkanta ti salmista: “Sumrektayo iti naindaklan a tabernakulona; agruknoytayo iti pagbatayan ti sakana.” (Salmo 132:7) Isu a ti ‘pagbatayan ti saka’ iti Un-unnoy 2:1 tuktukoyenna ti balay a pagdaydayawan ken ni Jehova, wenno ti templona. Dagiti taga-Babilonia ‘pinuoranda ti balay ni Jehova’ a kasla maysa laeng dayta nga abong-abong, wenno kalapaw, iti minuyongan.—Jeremias 52:12, 13.
2:16, 17—Saan kadi a mangrugi koma ti maika-16 a bersikulo iti letra a Hebreo nga ayin ken ti maika-17 mangrugi iti pe tapno masurot ti panagsasaganad ti alpabeto a Hebreo? Iti panangputar kadagiti daniw iti kastoy nga estilo, dagiti napaltiingan a mannurat gagangay a surotenda ti panagsasaganad ti letra ti alpabeto. Nupay kasta, saanda nga inusar ti panagsasaganad ti alpabeto idi agparang a saan a natural dayta. Napatpateg a maikabilangan ti kababagasna ngem ti panangsurot iti annuroten ti panagputar nga agpaay laeng a tulong iti panagikabesa. Ti pannakabaliktad ti dua a letra ket masarakan met iti maikatlo ken maikapat a kanta iti Un-unnoy.—Un-unnoy 3:46, 49; 4:16, 17.
2:17—Ania dagiti ‘sasao’ nga imbanag ni Jehova mainaig iti Jerusalem? Nalawag a ti Levitico 26:17 ti tuktukoyen daytoy, a kunana: “Pudno nga iturongkonto ti rupak maibusor kadakayo, ket sigurado a maabakkayto iti sanguanan dagiti kabusoryo; ket ibaddebaddekdakayto laeng dagidiay manggura kadakayo, ket pudno nga agtalawkayto idinto ta awan ti mangkamkamat kadakayo.”
Dagiti Masursurotayo:
1:1-9. Napalalo ti panagsangit ti Jerusalem iti rabii, ket dagiti luana agarubos kadagiti pingpingna. Nalangalang dagiti ruanganna, ken agsensennaay dagiti papadina. Agladladingit dagiti birhenna, ket isu nakaro ti ladingitna. Apay? Agsipud ta nalawag a nakabasol ti Jerusalem. Ti kinarugitna adda kadagiti pandilingna. Ti bunga ti panagsalungasing ket saan a rag-o no di ket panagsangit, panagsennaay, panagliday, ken nakaro a ladingit.
1:18. Kanayon a nainkalintegan ken nalinteg ti panangdusa ni Jehova kadagiti managsalungasing.
2:20. Napakdaaran dagiti Israelita a no saanda nga umimdeng iti timek ni Jehova, mapasaranda dagiti lunod, a pakairamanan ti pannanganda ‘iti lasag ti annakda a lallaki ken babbai.’ (Deuteronomio 28:15, 45, 53) Talaga a saan a nainsiriban ti panagsukir iti Dios!
“DIKA ILEMMENG TI LAPAYAGMO ITI PAKAGIN-AWAAK”
Iti Un-unnoy kapitulo 3, nailadawan ti nasion ti Israel kas “ti nabaneg a lalaki.” Nupay agsagsagaba iti rigat, agkanta daytoy a lalaki: “Naimbag ni Jehova iti daydiay mangin-inanama kenkuana, iti kararua a mangsapsapul kenkuana.” Kiddawenna iti kararagna iti pudno a Dios: “Ti timekko denggem koma. Dika ilemmeng ti lapayagmo iti pakagin-awaak, iti panagpatulongko.” Iti panagkiddawna ken ni Jehova nga asikasuenna ti panangibabain ti kabusor, kinunana: “Supapakamto ida iti pannakatrato, O Jehova, a maitunos iti aramid dagiti imada.”—Un-unnoy 3:1, 25, 56, 64.
Impeksa ni Jeremias ti riknana gapu iti nakabutbuteng nga epekto ti 18 a bulan a pannakalakub ti Jerusalem sa nagunnoy: “Ti pannusa maipaay iti biddut ti anak a babai ti ilik agbalin met a dakdakkel ngem iti pannusa maipaay iti basol ti Sodoma, a naduprak a kasla apagkanito, ken iti dayta awan im-ima a bimmaw-ing tapno sumaranay.” Intuloy a kinuna ni Jeremias: “Nasaysayaat pay dagidiay napapatay iti kampilan ngem dagidiay napapatay iti nakaro a bisin, agsipud ta mautoyan dagitoy, nasalput gapu iti kinakurang ti bunga ti nawayang a tay-ak.”—Un-unnoy 4:6, 9.
Ti maikalima a daniw iladawanna dagiti umili ti Jerusalem nga agkunkuna: “Lagipem, O Jehova, no ania ti napasamak kadakami. Kumitaka ket imatangam ti pannakaumsimi.” Bayat a laglagipenda ti panagrigrigatda, indawatda: “O Jehova, agtugawkanto agingga iti tiempo a di nakedngan. Ti tronom ket agpaay iti kinapkaputotan. Isublinakami kenka, O Jehova, ket sidadaankamto nga agsubli. Iyegannakami iti baro nga al-aldaw kas idi nabayagen a tiempo.”—Un-unnoy 5:1, 19, 21.
Dagiti Nainkasuratan a Saludsod a Nasungbatan:
3:16—Ania ti ipasimudaag daytoy nga ebkas: “Babaen iti graba tippinganna dagiti ngipenko”? Kuna ti maysa a reperensia: “Bayat nga agturturongda iti pakaidestieruanda, napilitan dagiti Judio a mangluto kadagiti tinapayda kadagiti nakali nga abut iti daga, isu a nalaokan dagiti tinapayda iti darat ken graba.” Ti pannanganda kadagita a tinapay mabalin a tippinganna dagiti ngipenda.
4:3, 10—Apay nga impadis ni Jeremias ‘ti anak a babai ti ilina’ kadagiti “abestrus iti let-ang”? Ti abestrus ket ‘nadawel kadagiti annakna, a kasla saanna a kukua,’ kuna ti Job 39:16. Kas pagarigan, no mapessaanen dagiti itlog, makikuyog ti ina kadagiti dadduma nga upa ket ti kawitan ti mangaywan kadagiti piek. Ania ti mapasamak no adda peggad? Agpadpada a panawan ti upa ken kawitan ti umok, ket baybay-anda dagiti piekda. Nakaro ti bisin idiay Jerusalem idi linakub ti Babilonia ti siudad, ta dagiti inna a gagangay a naasi nagbalinda a naulpit kadagiti annakda, kas kadagiti abestrus iti let-ang. Maisupadi unay daytoy iti panangaywan dagiti kabaian a chacal.
5:7—Panungsungbaten kadi ni Jehova dagiti tattao gapu iti biddut dagiti ammada? Saan a dusaen ni Jehova dagiti tattao gapu iti basol dagiti ammada. “Tunggal maysa kadatayo makikuentanto iti Dios maipaay iti bagina,” kuna ti Biblia. (Roma 14:12) Nupay kasta mabalin nga agtalinaed dagiti epekto ti biddut ket mapasaran dagiti sumagsaganad a kaputotan. Kas pagarigan, gapu iti pannakatnag ti nagkauna nga Israel iti idolatria, uray pay dagiti matalek nga Israelita kadagiti simmaganad a tiempo narigatanda a nangannurot iti kinalinteg.—Exodo 20:5.
Dagiti Masursurotayo:
3:8, 43, 44. Idi nadidigra ti Jerusalem, saan nga impangag ni Jehova ti panagpatulong dagiti agnanaed iti siudad. Apay? Agsipud ta simmukir dagiti tattao, ken saanda a nagbabawi. No kayattayo a sungbatan ni Jehova dagiti kararagtayo, masapul nga agtulnogtayo kenkuana.—Proverbio 28:9.
3:20. Natan-ok unay ni Jehova, “ti Kangatuan iti intero a daga,” ta agpakumbaba “tapno kumita iti langit ken daga.” (Salmo 83:18; 113:6) Ngem pagaammo unay ni Jeremias a situtulok ti Mannakabalin-amin nga agpakumbaba iti ilina, kayatna a sawen, makipada kadakuada tapno paregtaenna ida. Maragsakantayo ngarud a ti pudno a Dios saan laeng a mannakabalin-amin ken kasisiriban no di ket napakumbaba pay!
3:21-26, 28-33. Kasano a maibturantayo uray ti nakaro a panagsagaba? Ibaga kadatayo ni Jeremias no kasano. Ditay koma liplipatan a naruay ti naayat a kinamanangngaasi ni Jehova ken nawadwad ti asina. Laglagipentayo met a ti kaaddatayo a sibibiag ket umdasen a rason tapno saantay a maawanan iti namnama no di ket masapul nga aganus ken aguraytayo a siuulimek, saan nga agrekreklamo iti panangisalakan ni Jehova. Kasta met, ‘ikabiltayo ti ngiwattayo iti mismo a tapok,’ kayatna a sawen, sipapakumbaba nga ibturantayo ti suot, a bigbigentayo nga adda naimbag a rason no apay nga ipalpalubos ti Dios a mapasamak ti maysa a banag.
3:27. Ti pannakasuot ti pammati bayat ti kinaagtutubo mabalin a kaipapananna ti panangibtur iti rigat ken pannakauy-uyaw. Ngem ‘naimbag nga awiten ti nabaneg a lalaki ti sangolna bayat ti kinaagtutubona.’ Apay? Agsipud ta ti pannakasursuro a mangdaer iti panagsagaba bayat ti kinaagtutubo ti mangisagana iti maysa a tao a mangsaranget kadagiti mapasungad a karit.
3:39-42. Saan a nainsiriban ti ‘agreklamo’ no marigatantayo gapu kadagiti basoltayo. Imbes nga agreklamotayo gapu kadagiti imbunga ti basoltayo, “sukimatentay ti daldalantayo ken sukisoken ida, ket agsublitayo a mismo ken Jehova.” Masiribtayo no agbabawi ken aturentayo dagiti dalantayo.
Agtalekkayo ken Jehova
Ti libro ti Biblia nga Un-unnoy ipakaammona ti panangmatmat ni Jehova iti Jerusalem ken iti daga ti Juda kalpasan a pinuoran dagiti taga-Babilonia ti siudad ken pinaglangalangda ti daga. Dagiti ebkas ti panangbigbigda iti basol a nailanad sadiay ilawlawagna nga iti panangmatmat ni Jehova, ti didigra ket maigapu iti basol dagiti tattao. Dagiti naipaltiing a kanta iti daytoy a libro ket naglaon met kadagiti sasao a mangyebkas iti panangnamnama ken ni Jehova ken ti tarigagay nga agsubli iti umiso a dalan. Nupay saan a kastoy ti rikna ti kaaduan a tattao idi kaaldawan ni Jeremias, kastoy ti rikna ni Jeremias ken dagiti agbabbabawi a Judio.
Adda dua a napateg a masursurotayo iti libro nga Un-unnoy sigun iti panangtingiting ni Jehova iti kasasaad ti Jerusalem. Umuna, ti pannakadadael ti Jerusalem ken ti pannakalangalang ti Juda iparegtana ti panagtulnog ken ni Jehova ken agserbi kas pakdaar a masapul nga ipangagtayo ti pagayatan ti Dios. (1 Corinto 10:11) Ti maikadua isu ti pagwadan ni Jeremias. (Roma 15:4) Uray iti kasasaad a kasla awanen ti namnama, ti maladladingitan unay a mammadto nagpannuray ken ni Jehova maipaay iti pannakaisalakan. Nakapatpateg ngarud ti naan-anay a panagtalek ken ni Jehova ken iti Saona!—Hebreo 4:12.
[Ladawan iti panid 9]
Nakita ni mammadto a Jeremias ti kaitungpalan ti inwaragawagna a mensahe ti panangukom
[Ladawan iti panid 10]
Nasubok ti pammati dagitoy a Koreano a Saksi gapu iti neutral a takderda kas Kristiano