Pakasaritaan ti Biag

Nalasatanmi ti Diktador a Rehimen Babaen ti Tulong ni Jehova

Kas insalaysay ni Henryk Dornik

NAYANAKAK idi 1926. Napeklan a Katoliko dagiti nagannakko. Agnanaedda idi idiay Ruda Slaska, maysa a pagminasan nga ili iti asideg ti Katowice, iti makin-abagatan a Poland. Siak, ni manongko a Bernard, ken ti dua nga adingek a babbai a da Róża ken Edyta, insurodakami nga agkararag, makimisa, agkompesar, ken agpenitensia.

Naammuan ti Sangakabbalayanmi ti Kinapudno iti Biblia

Maysa nga aldaw idi Enero 1937, idi agtawenak iti sangapulo, nakaragragsak ni Tatang a nagawid. Adda insangpetna a napuskol a libro a nagun-odanna kadagiti Saksi ni Jehova. Kinunana, “Annakko, kitaenyo daytoy​—ti Nasantuan a Kasuratan!” Diak pay pulos nakakitkita idi iti Biblia.

Nabayagen a nakapigpigsa ti impluensia ti Iglesia Katolika kadagiti tattao iti Ruda Slaska ken kadagiti kabangibangna. Mannakigayyem ti klero kadagiti makinkukua ti pagminasan ket kayatda nga agtulnog a naan-anay dagiti minero ken dagiti pamiliada. No saan a makimisa wenno agkompesar dagiti minero, maibilangda a di manamati ket maikkatda iti pagminasan. Di nagbayag, dimteng ti kasta a pangta kenni Tatang gapu ta makitimtimpuyog idi kadagiti Saksi ni Jehova. Nupay kasta, idi bimmisita ti maysa a padi iti pagtaenganmi, imbutaktak ni Tatang ti narelihiosuan a panaginsisingpetna iti imatang ti amin. Gapu ta ti napabainan a padi dina kayat a dumegdeg pay ti kasasaad, saan a naikkat ni Tatang.

Napabilegak a mangadal iti Biblia gapu iti pannakaimatangko iti dayta a komprontasion iti padi. In-inut nga inayatko ni Jehova, ket napatanorko ti personal a relasionko kenkuana. Sumagmamano a bulan kalpasan dayta a pannakisarita ni Tatang iti padi, timmabunokami iti Panglaglagip iti ipapatay ni Kristo, ket nayam-ammo idi ni Tatang iti grupo ti 30 a Saksi babaen kadagitoy a sasao, “Isu ket maysa a Jonadab.” Idi agangay, naammuak a “dagiti Jonadab” isuda dagiti Kristiano a naindagaan ti namnamada ket umadudanto pay.a​—2 Ar-ari 10:15-17.

“Barok, Ammom Kadi ti Kaipapanan ti Bautismo?”

Apaman nga inawat ni Tatang ti kinapudno, insardengnan ti panagin-inumna ket nagbalin a naimbag nga asawa ken ama. Nupay kasta, di inawat ni Nanang dagiti narelihiosuan a patpatienna. Kanayon nga ibagana a kaykayatna nga agtultuloy ni Tatang kadagiti bisiona la ketdi ta agtalinaed a Katoliko. Ngem kalpasan a bimtak ti Gubat Sangalubongan II, nasdaaw ni Nanang ta dagiti papadi a nangikararag nga abaken koma ti Poland dagiti rumaraut nga Aleman isuda met laeng ti nangikararag iti panagyaman idi nagballigi ni Hitler! Idi 1941, nakiramanen ni Nanang iti panagserbimi kenni Jehova.

Sakbay dayta, inyebkasko ti tarigagayko a mangisimbolo iti dedikasionko iti Dios babaen ti panagpabautisarko, ngem imbaga dagiti panglakayen ti kongregasion nga agurayak ta ubingak pay unay. Ngem idi Disiembre 10, 1940, ni Konrad Grabowy (maysa a matalek a kabsat a natay iti kampo konsentrasion) ininterbiunak a sililimed iti bassit nga apartment. Lima a saludsod ti inimtuodna kaniak, ket idi napnek kadagiti sungbatko, binautisarannak. Maysa kadagiti saludsodna ket, “Barok, ammom kadi no ania ti kaipapanan ti bautismo?” Kasta met, “Ammom kadi nga adda gubat, ket masapul nga ikeddengmo no agmatalekka kenni Hitler wenno kenni Jehova, ken mabalin a matayka no piliem ni Jehova?” Awan a pulos ti panagduaduak a simmungbat iti “Wen.”

Mangrugin ti Pannakaidadanes

Apay nga inyimtuod ni Konrad Grabowy dagita a saludsod? Ngamin, ti buyot ti Alemania rinautdan ti Poland idi 1939, ken kalpasanna, nakaro ti pannakasubok ti pammati ken kinatarnawmi. Inaldaw a kumarkaro dagiti kasasaad bayat a madamdamagmi a dagiti Kristiano a kakabsat ket maar-aresto, maidepdeporta, ken maipispisokda kadagiti pagbaludan wenno kampo konsentrasion. Di agbayag, maipasangokaminto metten kadagita a pakasuotan.

Kayat dagiti Nazi nga agbalin dagiti ub-ubbing​—a pakairamananmi nga uppat nga agkakabsat​—kas naregta a kameng iti Third Reich. Gapu ta namin-adu a nagkedked da Tatang ken Nanang a mangpirma iti Volkslist (listaan dagiti mayat a makipagili iti Alemania), naikkat ti kalinteganda a mangpadakkel kadakami. Naibaon ni Tatang iti kampo konsentrasion idiay Auschwitz. Idi Pebrero 1944, naipankami ken manongko iti maysa a pagbaludan a pangdisiplinaan kadagiti agtutubo a nakaaramid iti krimen (repormatorio) idiay Grodków (Grottkau), iti asideg ti Nysa, sa dagiti kakabsatmi a babbai naipanda iti maysa a kombento ti Katoliko idiay Czarnowąsy (Klosterbrück), iti asideg ti Opole. Panggep dagiti autoridad a laksidenmi ti ibilangda a “ballikug a panangmatmat dagiti dadakkelmi.” Maymaysa ni Nanang a nabati iti pagtaenganmi.

Tunggal agsapa iti paraangan ti repormatorio, maipangato ti bandera a swastika ket nabilinkami a mangingato iti kannawan nga imami bayat nga ibagbagami ti “Heil Hitler.” Talaga a nasubok ti pammatimi ken manongko a Bernard, ngem sititibker a nagkedkedkami a makikompromiso. Nagbanaganna, nakaro ti pannakakabkabilmi gapu iti ibilangda a “kinaawan panagraemmi.” Napaay met dagiti dadduma pay a panangikagumaanda a mangpakapuy iti determinasionmi isu a dagiti Nazi inikkandakami iti ultimatum, “Pirmaanyo ti deklarasion ti kinasungdo iti Estado ti Alemania ken makikaduakayo iti Wehrmacht [buyot ti Alemania], wenno maipankayo iti kampo konsentrasion.”

Idi Agosto 1944, idi opisial nga inrekomenda dagiti autoridad a maibaonkami iti kampo konsentrasion, kinunada: “Ditay maallukoy ida a mangaramid iti aniaman. Naragragsakda pay nga agbalin a martir. Pangta iti repormatorio ti kinarebeliosoda.” Nupay diak pampanunoten ti agbalin a martir, kaykayatko laengen ti agsagaba buyogen ti kinatured ken kinatarnaw gapu iti kinasungdok kenni Jehova. (Aramid 5:41) Saanko koma a pulos a naibturan dagita a panagsagaba no iti bukodko la a pigsa. Iti kasumbangirna, ti napasnek a kararag pinasingednak kenni Jehova, ti mapangnamnamaan a Katulongan.​—Hebreo 13:6.

Iti Kampo Konsentrasion

Di nagbayag, naipanak iti Gross-Rosen a kampo konsentrasion idiay Silesia. Naikkanak iti numero ti balud ken lila a trianggulo, a pakailasinak kas maysa a Saksi ni Jehova. Pinagpilidak dagiti Nazi. Mawayawayaanak iti kampo ken agbalinak pay nga opisial ti Nazi iti maysa a kondision. “Masapul a tallikudam dagiti sursuro dagiti Estudiante ti Biblia, a maibusor iti Third Reich.” Awan ti kastoy a tukon kadagiti dadduma a balud. Dagiti laeng Saksi ni Jehova ti naikkan iti gundaway a mawayawayaan. Ngem kas kadagiti rinibu a dadduma pay, sititibker a pinagkedkedak dayta a “pribilehio.” Ti sungbat dagiti guardia: “Mingmingan dayta a simburio ti pagpuoran kadagiti bangkay. Panunotem a naimbag, ta no saan, babaen laeng iti dayta a simburio a mawayawayaanka.” Sititibker latta a nagkedkedak, ket iti dayta a kanito nalapunosak iti “talna ti Dios a mangringbaw iti isuamin a panunot.”​—Filipos 4:6, 7.

Inkararagko a makasarakak koma iti kapammatiak iti kampo, ket sinungbatan dayta ni Jehova. Maysa kadagiti nakasaritak a padak a Kristiano isu ni Gustaw Baumert, matalek a kabsat a sidudungngo ken siaayat a nangaywan kaniak. Awan duadua a nagbalin kaniak ni Jehova kas “ti Ama dagiti nadungngo nga asi ken ti Dios ti amin a liwliwa.”​—2 Corinto 1:3.

Kalpasan ti sumagmamano a bulan, napilitan dagiti Nazi a mangpanaw a dagus iti kampo gapu kadagiti rumaraut a buyot ti Russia. Bayat nga agsagsaganakami a pumanaw, dakami a kakabsat a lallaki inrisgomi ti biagmi a napan nangkita iti kasasaad dagiti agarup 20 a kakabsat a babbai, a pakairamanan da Elsa Abt ken Gertrud Ott.b Idi nakitadakami, dagus a sinabetdakami, ken kalpasan ti apagbiit a panagpipinnabilegmi, kinansionda ti kanta ti Pagarian a pakairamanan dagiti sasao a: “Ti natulnog ken ti mapagtalkan dinto nga agkullayaw ti kararuana.”c Nakasangitkami amin!

Iti Sumaruno a Kampo

Dagiti Nazi inyanayda ti 100 agingga iti 150 kadakami a balud kadagiti bagon nga awan man la ti taraon wenno danum, ken nagdaliasatkami iti kaniebian. Napalalo ti bisin ken nakaro ti gurigormi. Matay lattan dagiti masakit ken napaksuyan a balud isu a manmano laengen ti nabati a balud. Limteg iti kasta unay dagiti saka ken susuopko isu a diakon makatakder. Kalpasan ti sangapulo nga aldaw a panagbiahe, dimteng dagiti sumagmamano a nakalasat a balud iti kampo konsentrasion ti Mittelbau-Dora idiay Nordhausen, nga asideg ti Weimar idiay Thuringia. Nakaskasdaaw ta awan ti kabsat a natay iti dayta a nakaal-alinggaget a panagbiahe.

Kalpasan la unay dayta a pagteng, adda nasaknap a panagsuyot dagiti balud iti kampo, ket nagsakitak agraman ti dadduma a kakabsat. Nabilinkami a saan pay laeng a mangmangan iti sopas nga irasrasion ti kampo ken mangankami laeng iti tostado a tinapay. Inaramidko dayta ket nakaungarak. Idi Marso 1945, naammuanmi a ti teksto para iti dayta a tawen ket Mateo 28:19: “Inkayo ngarud ket mangaramidkayo iti ad-adalan kadagiti tattao iti amin a nasion.” Nalawag nga iti mabiiten, malukatanto dagiti ruangan ti pagbaludan ket agtultuloy a maikasaba ti naimbag a damag! Dayta ti nangyeg kadakami iti rag-o ken namnama ta pagarupmi a ti Gubat Sangalubongan II ket agpatingga iti Armagedon. Anian a nakaskasdaaw ti panangpabileg kadakami ni Jehova bayat kadagita a narigat a tiempo!

Pannakawayawaya Kadagiti Kampo

Idi Abril 1, 1945, dagiti Aliado a puersa binombada ti kuartel dagiti Nazi ken ti kampomi nga asideg iti kuartel. Adu ti natay ken nasugatan. Kabigatanna, napasaranmi ti nakaro a pannakabomba ken kabayatan dayta nga iraraut, maysa a napigsa a bomba ti nangipalladaw kaniak.

Tinulongannak ti maysa a kabsat, ni Fritz Ulrich. Binirbiroknak kadagiti bunton ti rebbek, a mangnamnama a sibibiagak pay. Kamaudiananna, nasarakannak ket inaonnak manipud kadagiti rebbek. Idi nakapuotak, nariknak a nakaro ti pannakasugat ti rupa ken bagik ket diak makangngeg. Nadadael ti sarmi-sarming ti lapayagko gapu iti napigsa a panagbettak dagiti bomba. Adu a tawen a nakaro ti depekto ti panagdengngegko agingga a naimbaganak met laeng.

Kadagiti rinibu a balud, sumagmamano laeng ti nakalasat iti dayta a panagbomba. Dadduma kadagiti kakabsattayo ti natay, a pakairamanan ti ay-ayatentayo a ni Gustaw Baumert. Naimpeksion dagiti sugatko isu a nakaro ti gurigorko. Ngem di nagbayag, nasarakan ken winayawayaandakami dagiti Aliado a tropa. Kabayatanna, gapu kadagiti agruprupsa a bangkay wenno dagiti napapatay a balud, nagwaras ti tipus ket naakaranak met. Nayospitalak agraman ti dadduma a masakit. Iti laksid ti panangikagumaan dagiti doktor, tallokami laeng a nakalasat. Anian a panagyamanko ken Jehova ta pinabilegnak nga agtalinaed a matalek bayat dagidiay a narigat a tiempo! Apresiarek met ta impalubos ni Jehova a maispalak manipud iti “napuskol a kinasipnget” ni patay.​—Salmo 23:4.

Nakaawidak Met Laengen!

Kalpasan a simmuko ti Alemania, kayatko ti agawid iti kabiitan a panawen, ngem saan gayam a kasta ti kalakana. Nakitadak ti dadduma a dati a balud a kameng ti Catholic Action. Impukkawda, “Papatayenyo!” isu nga indurondak agingga a natuangak sa kinugtakugtarandak. Maysa a lalaki ti nangarayat kaniak. Nabayag sakbay a nakaungarak gapu kadagiti sugatko ken agkakapsutak gapu iti tipus. Ngem nakaawidak met laengen. Anian a ragsakko a makalangen manen ti pamiliami! Maragsakanda amin a makakita kaniak yantangay impagarupda a natayakon.

Di nagbayag, intuloymi ti nangasaba ket adu a napasnek nga agbirbirok iti kinapudno ti nangipangag. Naipaannong kaniak ti panangipaay iti literatura ti Biblia kadagiti kongregasion. Idiay Weimar, siak ken ti dadduma a kakabsat naaddaankami iti gundaway a makisarita kadagiti pannakabagi ti sanga nga opisina ti Alemania. Nangyawidkami ditoy Poland kadagiti kaunaan a ruar Ti Pagwanawanan kalpasan ti gubat. Naipatarus a dagus dagita, naisagana dagiti stencil, sa nayimprenta. Idi a ti opisina idiay Lodz naan-anayen nga immatonanna ti trabaho iti Poland, kanayonen a makaawat dagiti kongregasion kadagiti literatura a naibatay iti Biblia. Nangrugiak a nagserbi kas special pioneer, wenno amin-tiempo nga ebanghelisador, ket wanasek ti nalawa a teritoria ti Silesia. Kaaduan kadagitoy a teritoria ti nagbalinen a paset ti Poland.

Ngem di nagbayag, naidadanes manen dagiti Saksi ni Jehova babaen ti kabbaro a Komunista a rehimen iti Poland. Gapu iti neutral a takderko kas Kristiano, naibaludak iti dua a tawen idi 1948. Kabayatanna, natulongak ti dadduma a balud nga umadani iti Dios. Maysa kadakuada ti nangawat iti kinapudno ken nangidedikar iti bagina kenni Jehova sa nagpabautisar.

Idi 1952, naibaludak manen gapu ta pinabasoldak kas espia ti Estados Unidos! Bayat nga ur-urayek ti bistak, naikabilak iti naiputputong a selda sa palutpotendak iti aldaw ken rabii. Ngem inispalnak manen ni Jehova manipud kadagiti manangidadanes ket kadagiti simmaganad a tawen, saankon a napasaran dagita a pannakaidadanes.

No Ania ti Nakatulong Kaniak nga Agibtur

No lagipek dagita a tawen ti pannakasuot ken pannakaparigat, makaibagaak iti sumagmamano kadagiti nakapabileg kaniak. Umuna, pinabilegnak ni Jehova ken ti Saona, ti Biblia. Ti naynay a napasnek a panagkararag iti “Dios ti amin a liwliwa” ken ti inaldaw a panangadal iti Saona ti nangtulong kaniak ken kadagiti dadduma a nangsalimetmet iti pammatimi. Dakkel met ti naitulong dagiti naisurat a kopia Ti Pagwanawanan tapno bumilegkami iti naespirituan. Kadagiti kampo konsentrasion, napabilegak unay kadagiti nadungngo a kapammatian a sisasagana ken situtulok a tumulong.

Ti baketko a ni Maria ti maysa pay a bendision manipud ken Jehova. Nagkasarkami idi Oktubre 1950 ken kalpasanna, naaddaankami iti anak a babai a ni Halina, a nangayat ken nagserbi kenni Jehova. Tallopulo ket lima a tawen a nagdennakami ken Maria sakbay a natay gapu iti nabayag a panagsakitna. Nakaro ti ladingitko gapu iti ipapatayna. Kaskasdi, uray adda tiempo a mariknak a ‘maituangak,’ saanak a “nadadael.” (2 Corinto 4:9) Kadagidi a narigat a tiempo, nakatulong kaniak ti pannakikadua ti nadungngo a balasangko, ni lakayna, ken dagiti appokok​—simamatalekda amin nga agserserbi ken Jehova.

Sipud idi 1990, agserserbiakon iti sanga nga opisina ditoy Poland. Dakkel a bendision ti inaldaw a pannakilangen iti nagsayaat a pamilia ti Bethel. No dadduma, mariknak a kaslaak la maysa a nakapsut nga agila a saan a makatayab gapu iti kumapkapuy a salun-atko. Nupay kasta, adda panagtalekko iti masakbayan, ket “kantaakto ni Jehova, ta isu nakilangen a siiimbag kaniak” agingga ita. (Salmo 13:6) Segseggaak ti tiempo inton ti Katulongak a ni Jehova ikkatenna ti amin a pannakadangran a resulta ti mangirurumen a panangituray ni Satanas.

[Footnotes]

[Ladawan iti panid 10]

Naited kaniak daytoy a numero ken lila a trianggulo iti kampo konsentrasion

[Ladawan iti panid 12]

Dakami kenni baketko a Maria idi 1980