Rumbeng Kadi nga Agparang ti Nagan a Jehova iti Baro a Tulag?

NAPATEG kadi nga agparang ti nagan ti Dios iti Biblia? Nalawag a kasta ti kayat ti Dios. Ti naganna, nga irepresentar ti uppat a letra a Hebreo a maawagan iti Tetragrammaton, ket agparang iti dandani 7,000 a daras iti orihinal a Hebreo a teksto a gagangay a maawagan iti Daan a Tulag.a

Bigbigen dagiti eskolar iti Biblia nga agparang ti personal a nagan ti Dios iti Daan a Tulag, wenno Hebreo a Kasuratan. Nupay kasta, adu ti agkuna nga awan dayta iti orihinal a Griego a manuskrito ti Baro a Tulag.

Ania ngarud ti mapasamak no ti mannurat iti Baro a Tulag agadaw kadagiti teksto manipud iti Daan a Tulag a nagparangan ti Tetragrammaton? Kadagita a gundaway, kaaduan a managipatarus usarenda ti sao nga “Apo” imbes a ti personal a nagan ti Dios. Dayta a kadawyan nga aramid ket saan nga inannurot ti Baro a Lubong a Patarus ti Nasantuan a Kasuratan. Inusarna ti nagan a Jehova iti 237 a daras iti Kristiano a Griego a Kasuratan, wenno Baro a Tulag.

Ania dagiti parikut a pakaipasanguan dagiti managipatarus iti Biblia no ikeddengda nga usaren wenno saan ti nagan ti Dios iti Baro a Tulag? Adda kadi pangibatayanda iti panangusarda iti nagan ti Dios iti daytoy a paset ti Nasantuan a Kasuratan? Ken ania ti epektona kadakayo ti pannakausar ti nagan ti Dios iti Biblia?

Parikut iti Panagipatarus

Saan nga orihinal dagiti magun-odan ita a manuskrito ti Baro a Tulag. Masansan idi a nausar dagiti orihinal a manuskrito nga insurat da Mateo, Juan, Pablo, ken dadduma pay isu nga awan duadua a nadaras a narunot. Gapuna, naaramid dagiti kopia ket tunggal marunotda, maaramid manen dagiti baro a kopia. Kadagiti rinibu a kopia ti Baro a Tulag a magun-odan ita, kaaduan ti naisurat agarup dua a siglo kalpasan a naisurat dagiti orihinal. Agparang nga iti dayta a tiempo, dagiti agkopkopia kadagiti manuskrito mabalin a sinukatandan ti Tetragrammaton iti Kuʹri·os wenno Kyʹri·os, ti Griego a sao para iti “Apo,” wenno nagkopiada kadagiti manuskrito a nasukatanen dayta a nagan.b

Gapu ta ammo dayta ti managipatarus, masapul nga ikeddengna no adda dagiti ebidensia a talaga a nagparang ti Tetragrammaton kadagiti orihinal a manuskrito a Griego. Adda kadi kasta a pammaneknek? Usigenyo dagiti sumaganad nga argumento:

• Idi nagadaw wenno nagbasa ni Jesus iti Daan a Tulag, inusarna ti nagan ti Dios. (Deuteronomio 6:13, 16; 8:3; Salmo 110:1; Isaias 61:1, 2; Mateo 4:4, 7, 10; 22:44; Lucas 4:16-21) Idi kaaldawan ni Jesus ken dagiti adalanna, nagparang ti Tetragrammaton kadagiti kopia ti Hebreo a surat a masansan idi a naawagan iti Daan a Tulag, ket kasta met laeng ita. Nupay kasta, iti adu a siglo impagarup dagiti eskolar nga awan ti Tetragrammaton kadagiti manuskrito ti Griego a Septuagint a patarus ti Daan a Tulag, agraman kadagiti manuskrito ti Baro a Tulag. Ngem idi ngalay ti maika-20 a siglo, adda nakaskasdaaw a natakuatan dagiti eskolar​—natakuatan ti dadduma kadagiti kadaanan a pirsay ti bersion a Griego a Septuagint a maus-usar idi kaaldawan ni Jesus. Naisurat kadagitoy a pirsay ti personal a nagan ti Dios a naisurat iti karakter a Hebreo.

• Inusar ni Jesus ti nagan ti Dios ken impakaammona dayta iti sabsabali. (Juan 17:6, 11, 12, 26) Nabatad nga imbaga ni Jesus: “Immayak iti nagan ni Amak.” Inyunay-unayna met nga amin a nagapuananna ket inaramidna ‘iti nagan ni Amana.’ Kinapudnona, ti mismo a nagan ni Jesus kaipapananna “Ni Jehova ti Pannakaisalakan.”​—Juan 5:43; 10:25.

• Agparang ti nagan ti Dios iti napaababa a pormana iti Griego a Kasuratan. Iti Apocalipsis 19:1, 3, 4, 6, ti nagan ti Dios ket paset ti ebkas nga “Aleluya,” a ti literal a kaipapananna “Idaydayawyo ni Jah!” Ti Jah ket napaababa a porma ti nagan a Jehova.

• Dagiti immuna a surat dagiti Judio ipamatmatda a dagiti Judio a Kristiano inusarda ti nagan ti Dios kadagiti suratda. Ti The Tosefta, maysa a koleksion dagiti nayebkas a linteg a nakompleto idi agarup 300 K.P., kunana maipapan kadagiti surat dagiti Kristiano a napuoran iti Sabbath: “Dagiti libro ti Ebanghelisador ken dagiti libro ti minim [a maipagarup a Judio a Kristiano] ket saan a nasalakniban manipud iti puor. Nabaybay-an dagitoy a mauram, . . . agraman ti linaonna a Nadibinuan a Nagan.” Daytoy met laeng a surat inadawna ni Rabbi Yosé a taga-Galilea, a nagbiag idi rugrugi ti maikadua a siglo K.P., a nagkuna a kadagiti dadduma nga aldaw iti lawas “adda mangkartib iti nadakamat a Nadibinuan a Nagan nga adda kadagitoy [sursurat dagiti Kristiano] ket idulinda sa puoranda ti dadduma.” No kasta, adda nabileg a pammaneknek a dagiti Judio a nagbiag idi maikadua a siglo K.P. patienda a dagiti Kristiano inusarda ti nagan a Jehova kadagiti suratda.

Ania ti Inaramid Dagiti Managipatarus?

Ti kadi Baro a Lubong a Patarus ti kakaisuna a Biblia a nangisubli iti nagan ti Dios idi impatarusna ti Griego a Kasuratan? Saan. Maibatay kadagiti naibaga nga immuna a pammaneknek, adu a managipatarus iti Biblia ti nakabigbig a masapul a maisubli ti nagan ti Dios iti nagparanganna no ipatarusda ti Baro a Tulag.

Kas pagarigan, adu a bersion kadagiti lenguahe iti Africa, America, Asia, ken kadagiti isla iti Pacifico ti namin-adu a nagusar iti nagan ti Dios iti Baro a Tulag. (Kitaenyo ti tsart iti panid 21.) Dadduma kadagitoy a patarus ti nabiit pay a nagparang, kas iti Biblia a Rotuman (1999), a nagusar iti nagan a Jihova iti 51 a daras iti 48 a bersikulo ti Baro a Tulag, ken ti bersion a Batak-Toba (1989) iti Indonesia, a nagusar iti nagan a Jahowa iti 110 a daras iti Baro a Tulag. Nagparang met ti nagan ti Dios kadagiti patarus a Pranses, Aleman, ken Espaniol. Kas pagarigan, ti Baro a Tulag nga impatarus ni Pablo Besson iti Espaniol idi rugrugi ti maika-20 a siglo. Iti patarusna, inusarna ti nagan a Jehová iti Judas 14, ket dandani 100 a footnote ti mangipakita a Jehova ti pannakaipatarus ti nagan ti Dios.

Makita iti baba ti dadduma a pagarigan ti Ingles a patarus ti Biblia a nagusar iti nagan ti Dios iti Baro a Tulag:

• A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, ni Herman Heinfetter (1863)

• The Emphatic Diaglott, ni Benjamin Wilson (1864)

• The Epistles of Paul in Modern English, ni George Barker Stevens (1898)

• St. Paul’s Epistle to the Romans, ni W. G. Rutherford (1900)

• The Christian’s Bible​—New Testament, ni George N. LeFevre (1928)

• The New Testament Letters, ni J.W. C. Wand, Obispo iti London (1946)

Iti nabiit pay, kastoy ti komento ti 2004 nga edision ti nalatak a New Living Translation iti pakauna a saona iti sidong ti paulo a “Ti Pannakaipatarus Dagiti Nadibinuan a Nagan”: “Agpapareho ti panangipatarusmi iti tetragrammaton (YHWH) kas ‘ti APO,’ nga inusarmi ti dadakkel a letra a puro babassit ti pannakaisuratda a gagangay nga us-usaren dagiti Ingles a patarus. Daytoy ti mangiduma iti nagan nga ʹadonai, nga impatarusmi kas ‘Apo.’” Ngem idi nagkomento maipapan iti Baro a Tulag, kinunana: “Kanayon a naipatarus ti Griego a sao a kurios kas ‘Apo,’ ngem no nalawag a nakotar dayta iti Daan a Tulag ken ti pannakaisuratna sadiay ket nagusar iti dadakkel a letra a puro babassit ti pannakaisuratda, naipatarus dayta kas ‘APO.’” (Dakami ti nangitaliko.) Ngarud, bigbigen dagiti managipatarus iti daytoy a Biblia a ti Tetragrammaton (YHWH) masapul nga agparang kadagitoy a teksto nga inadaw ti Baro a Tulag.

Makapainteres ta iti sidong ti paulo a “Tetragrammaton iti Baro a Tulag,” nagkomento ti The Anchor Bible Dictionary: “Adda dagiti pammaneknek a ti Tetragrammaton, ti Nadibinuan a Nagan a Yahweh, nagparang iti dadduma wenno amin a naadaw iti Daan a Tulag idi damo a naisurat ti Baro a Tulag.” Kinuna ti eskolar a ni George Howard: “Tangay nagparang ti Tetragram uray kadagiti kopia ti Griego a Biblia [ti Septuagint] a nagserbi idi kas ti Kasuratan nga us-usaren ti nagkauna a relihion, nainkalintegan a patien a dagiti mannurat iti Baro a Tulag inusarda ti Tetragram kadagiti teksto ti Biblia no agadawda iti Kasuratan.”

Dua a Makakombinsir a Rason

Nalawag ngarud a saan a ti Baro a Lubong a Patarus ti immuna a Biblia a nangilanad iti nagan ti Dios iti Baro a Tulag. Kas iti maysa nga ukom a naayaban a mangikeddeng iti maysa a kaso nga awanen ti sibibiag a testigo, ti New World Bible Translation Committee siaannad a sinukimatna ti amin a mainaig a pammaneknek. Maibatay kadagiti natakuatanda a kinapudno, inkeddengda nga iraman ti nagan a Jehova iti patarusda iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Usigenyo ti dua a makakombinsir a rason no apay nga inaramidda ti kasta.

(1) Patien dagiti managipatarus a tangay ti Kristiano a Griego a Kasuratan ket naipaltiing a kanayonan ti sagrado a Hebreo a Kasuratan, kasla saan a mayanatup a kellaat a napukaw ti nagan a Jehova kadagiti teksto.

Apay a nainkalintegan ti kasta a komento? Idi agarup ngalay ti umuna a siglo K.P., kinuna ni adalan a Santiago kadagiti panglakayen iti Jerusalem: “Ni Simeon insalaysayna a naan-anay no kasano a ti Dios iti umuna a gundaway inturongna ti asikasona kadagiti nasion tapno mangala kadakuada iti ili a maipaay iti naganna.” (Aramid 15:14) Nainkalintegan kadi nga ibaga ni Santiago ti kasta no awan ti makaammo wenno nagusar iti nagan ti Dios idi umuna a siglo?

(2) Idi adda natakuatan a kopia ti Septuagint a nagusar iti nagan ti Dios imbes a Kyʹri·os (Apo), nalawagen kadagiti managipatarus nga idi kaaldawan ni Jesus, dagiti kopia ti immuna a Kasuratan a naisurat iti Griego​—ken siempre dagiti kopia iti Hebreo​—naglaonda iti nagan ti Dios.

Agparang a nabiit pay a napasamak ti panangikkat iti nagan ti Dios kadagiti manuskrito a Griego, maysa nga aramid a mangibabain iti Dios. Ania ti makunayo? Imparegta ngata ni Jesus wenno dagiti apostolna ti kasta nga aramid?​—Mateo 15:6-9.

Umawag “iti Nagan a Jehova”

Talaga a dagiti Kasuratan a mismo “paneknekanda” a dagiti immuna a Kristiano inusarda ti nagan a Jehova kadagiti suratda, nangnangruna no agadawda kadagiti teksto iti Daan a Tulag a nagusar iti dayta a nagan. Awan duadua ngarud a ti Baro a Lubong a Patarus adda natibker a rasonna a mangisubli iti nagan ti Dios a Jehova iti Kristiano a Griego a Kasuratan.

Ania ti epektona kadakayo daytoy nga impormasion? Iti panagadawna iti Hebreo a Kasuratan, pinalagipan ni apostol Pablo dagiti Kristiano idiay Roma: “Tunggal maysa nga umawag iti nagan ni Jehova maisalakanto.” Kalpasanna inimtuodna: “Kasano ti panangawagdanto iti daydiay a kenkuana saanda a naaddaan iti pammati? Kasta met, kasano a maaddaandanto iti pammati iti daydiay saanda a nangngeg?” (Roma 10:13, 14; Joel 2:32) Dagiti patarus ti Biblia a nagusar iti nagan ti Dios no maitutop ket makatulong kadakayo nga umadani iti Dios. (Santiago 4:8) Talaga a nagdakkel a dayaw ti pannakaammotayo ken iyaawagtayo iti personal a nagan ti Dios a Jehova.