Masapul Kadi nga Adalem ti Hebreo ken Griego Tapno Maawatam ti Mensahe ti Biblia?

ORIHINAL a naisurat ti kaaduan a paset ti Biblia iti dua laeng a lenguahe, ti Hebreo ken Griego.a Dagiti mannurat a nagusar kadagita a lenguahe nagsuratda babaen ti panangiwanwan ti nasantuan nga espiritu ti Dios. (2 Samuel 23:2) No kasta, mabalin a madeskribir ti mensahe nga insuratda kas “impaltiing ti Dios.”​—2 Timoteo 3:16, 17.

Nupay kasta, ti kaaduan a tattao nga agbasbasa ita iti Biblia saanda a maawatan ti lenguahe a Hebreo wenno Griego. Imbes ketdi, masapul nga agusarda kadagiti Biblia a naipatarus iti bukodda a lenguahe. Mabalin a kasta met ti nasken nga aramidem. Yantangay agparang a saan a naipaltiing dagiti naipatarus a Biblia, nalabit maisaludsodmo, ‘Naan-anay kadi a maawatak ti mensahe ti Biblia no agusarak iti patarus, wenno nasken nga adalek ti lenguahe a Hebreo ken Griego?’

Bambanag a Nasken a Laglagipen

Sakbay a masungbatan dayta a saludsod, nasken a laglagipem ti sumagmamano a banag. Umuna, saan a kaskarina a matignay ti maysa a mangawat iti mensahe ti Biblia uray no adda ammona iti orihinal a lenguahe a Hebreo wenno Griego. Kinuna ni Jesus kadagiti Judio idi kaaldawanna: “Suksukimatenyo dagiti Kasuratan, agsipud ta pagarupenyo a babaen kadakuada maaddaankayto iti agnanayon a biag; ket dagitoy a mismo saksianda ti maipapan kaniak. Ket kaskasdi a saanyo a kayat ti umay kaniak tapno maaddaankay koma iti biag.” (Juan 5:39, 40) Ania ti parikut idi kadagiti Judio? Saanda kadi a maawatan ti lenguahe a Hebreo? Saan, ta maawatanda a naimbag dayta a lenguahe. Ngem kinuna pay ni Jesus kadakuada: “Pagaammok unay nga awan kadakayo ti ayat iti Dios.” ​—Juan 5:42.

Umasping iti dayta, imbaga ni apostol Pablo kadagiti Kristiano nga agsasao iti Griego iti nagkauna a suidad ti Corinto: “Agpadpada a dagiti Judio dumawatda kadagiti pagilasinan ken dagiti Griego agsapulda iti sirib; ngem ikasabatayo a nailansa ni Kristo, kadagiti Judio maysa a pakaigapuan ti pannakaitibkol ngem kadagiti nasion kinamaag.” (1 Corinto 1:22, 23) Nabatad ngarud nga uray nakaadal ti maysa iti lenguahe a Hebreo wenno Griego, saan a dayta ti mangtignay kenkuana a mangawat iti mensahe a masarakan iti Sao ti Dios.

Maikadua, laglagipem a ti moderno a Hebreo ken Griego nga us-usaren ita ti dadduma a tattao ket dakkel ti nakaidumaanna iti Hebreo ken Griego idi panawen a naisurat ti Biblia. Kaaduan nga agsasao iti moderno a Griego narigatda a maawatan ti Griego a nausar idi panawen a naisurat ti Biblia. Ngamin, adun ti nainayon iti lenguahe a baro a sasao a nangsukat kadagiti nagkauna a sasao, ken adu a sasao a maus-usar pay laeng ita ti naiduman ti kaipapananda. Kas pagarigan, ti sao a naipatarus a “nalibnos” iti Aramid 7:20 ken Hebreo 11:23 ket kaipapananna “nakakatkatawa” iti moderno a Griego. Kanayonanna, dakkel ti nagbalbaliwan ti lenguahe no iti gramatika ken urnos ti sasao.

Uray no maadalmo ti moderno a Hebreo wenno moderno a Griego, saan a kaskarina a siuumiso a maawatam ti Biblia kadagiti lenguahe nga orihinal a nakaisuratanna. Masapul nga agkonsultaka latta kadagiti diksionario ken libro ti gramatika tapno matarusam no kasano a nausar dagita a lenguahe idi damo a maisurat dagiti libro ti Biblia.

Maikatlo, mabalin a nagrigat ti agadal iti baro a lenguahe. Nupay nalaka no damo a sursuruen ti sumagmamano a sasao iti sabali a lenguahe, mabalin a kasapulan ti adu a tawen a naynay a panagregget sakbay a maawatam ti makariro a kaipapanan dagiti sasao iti dayta a lenguahe. Kabayatanna, mabalin nga agpayso ti nagkauna a pagsasao a, Napeggad ti bassit a pannakaammo. Kasano?

Ania ti Kaipapanan ti Sao?

Adda kadi agad-adal iti lenguahem a nagsaludsod kenka maipapan iti kaipapanan ti maysa a sao? No kasta, ammom a saan a kanayon a nalaka ti sumungbat. Apay? Gapu ta mabalin a nagduduma ti kaipapanan ti maysa a sao. Mabalin a kasapulan a saludsodem kenkuana no kasano a nausar iti sentensia dayta a sao. No dimo ammo ti konteksto wenno ti nakausaranna, mabalin a marigatanka a mangibaga no ania ti pagaplikaran ti sao. Kas pagarigan, mabalin a maisaludsod kenka no ania ti kaipapanan ti Ingles a sao nga “iron.” Nagduduma ti kaipapanan dayta a sao depende iti konteksto. Ti kaipapananna ket mabalin a maysa a kita ti metal, plansa, wenno golf club. Iti sabali a konteksto, mabalin a tukoyenna ti posas wenno bitamina pay ketdi. No mausar dayta a mangdeskribir iti aksion, mabalin a kaipapananna ti panagplansa. No mausar iti sasao nga “iron out,” naiduma unayen ti anagna ta kaipapanan dayta ti panangrisut iti parikut. Ania kadagita ti umiso a kaipapananna?

Mabalin a maammuam iti maysa a diksionario ti amin a posible a kaipapanan ti maysa a sao. Adda dagiti diksionario a mangilista kadagita a kaipapanan sigun iti gagangay a pannakausarda. Ngem makatulong ti konteksto a nakausaran ti sao tapno maammuam no ania ti masinunuo a kaipapananna. Kas pagarigan, adda bassit ammom maipapan iti medisina ken kayatmo a maammuan ti makagapu iti marikriknam a sintomas. Mabalin nga agkonsultaka iti diksionario maipapan iti medisina. Nalabit maammuam nga iti 90 porsiento dagiti kaso, adda maysa a banag nga ipasimudaag dagiti sintomasmo, ngem naiduma unay ti ipasimudaag ti 10 a porsiento. Kasapulam ti ad-adu pay nga impormasion sakbay a maibagam no ania a talaga ti sakitmo. Umasping iti dayta, ti sapsapulem a kaipapanan ti sao ket mabalin a kas iti nausar iti 90 porsiento dagiti kaso ngem mabalin met a kas iti nausar iti sangapulo a porsiento dagiti kaso. Gapuna, tapno maawatam no ania ti kaipapanan ti maysa a sao, nasken nga ammuem ti konteksto wenno ti nakausaran dayta.

No maipapan iti panangusig kadagiti sasao iti Biblia, nasken met nga ammuem ti konteksto a nakausaran ti sao. Kas pagarigan, dagiti orihinal a sao a kaaduanna a naipatarus nga “espiritu” ket mabalin a nagduduma ti kaipapananna, depende iti konteksto a nakausaranna. No dadduma, mabalin a siuumiso a maipatarusda nga “angin.” (Exodo 10:13; Juan 3:8) Iti dadduma a konteksto, tumukoy dagita iti puersa ti biag nga adda iti amin a sibibiag a parsua, agpadpada dagiti tattao ken animal. (Genesis 7:22; Salmo 104:29; Santiago 2:26) Dagiti di makita a nailangitan a parsua nadeskribirda met kas espiritu. (1 Ar-ari 22:21, 22; Mateo 8:16) Ti aktibo a puersa ti Dios ket naawagan a nasantuan nga espirituna. (Genesis 1:2; Mateo 12:28) Dayta met laeng a sao ti nausar a mangtukoy iti puersa a mangtignay iti maysa a tao a mangipakita iti maysa a kababalin, disposision, wenno emosion, agraman ti agraraira a mentalidad ti maysa a grupo.​—Josue 2:11; Galacia 6:18.

Nupay mabalin a masarakan dagita a nagduduma a kaipapanan iti maysa a Hebreo wenno Griego a diksionario, ti konteksto ti makatulong kenka a mangammo no ania kadagita ti mayanatup a kaipapanan.b Pudno dayta no basbasaem ti Biblia kadagiti orihinal a lenguahe wenno no agbasbasaka iti patarus iti bukodmo a lenguahe.

Umiso Kadi ti Agusar iti Patarus?

Adda dagiti nagregget iti kasta unay tapno maadalda ti nagkauna a Hebreo ken Griego wenno ti maysa kadagita. Uray ammoda nga adda dagiti limitasion ti pannakaawatda, maragsakanda ta kabaelanda a basaen ti Biblia kadagiti orihinal a lenguahe a nakaisuratan dayta ken mariknada a makagunggona ti panagreggetda. Ngem no saanyo a kabaelan nga aramiden dayta, rumbeng kadi a maupaykayo ket isardengyon ti mangsukimat iti Biblia? Saan a pulos! Adda sumagmamano a rason no apay.

Umuna, umiso ti panangusar iti patarus ti Biblia. Kinapudnona, dagiti mannurat ti Kristiano a Griego a Kasuratan, wenno ti maaw-awagan a Baro a Tulag, masansan a nagusarda iti Griego a patarus idi nagadawda iti Hebreo a Kasuratan.c (Salmo 40:6; Hebreo 10:5, 6) Nupay agsasaoda idi iti Hebreo ken mabalin a nagadawda iti orihinal a Hebreo a Kasuratan, nabatad a kaykayatda nga usaren ti patarus dagita a bersikulo a kaaduan nga us-usaren dagidiay sursuratanda.​—Genesis 12:3; Galacia 3:8.

Maikadua, uray no maawatan ti maysa dagiti lenguahe ti Biblia, dagiti laeng naipatarus a sasao ni Jesus ti mabasana. Ngamin, dagiti mannurat ti Ebanghelio insuratda iti Griego dagiti sinao ni Jesus iti Hebreo a lenguahe.d Nasken nga utoben dayta ti siasinoman a mangipagarup a kasapulanna ti naisangsangayan nga adal tapno mabasana ti orihinal a sasao dagiti nagkauna a matalek nga adipen ni Jehova. Yantangay impaltiing ni Jehova a mataginayon ti sasao ti katan-okan nga Adipenna iti patarus a nasaknap a maawatan idi, ipasimudaag dayta a saan a nasken no ania ti lenguahe nga usarentayo iti panangbasatayo iti Biblia. Ti napateg ket mabasatayo ti naipaltiing a mensahena iti lenguahe a maawatantayo tapno adda epektona kadatayo.

Maikatlo, ti “naimbag a damag” a linaon ti Biblia ket nasken a maidanon kadagiti napakumbaba a tattao iti “tunggal nasion ken tribu ken pagsasao ken ili.” (Apocalipsis 14:6; Lucas 10:21; 1 Corinto 1:27-29) Maitunos iti dayta, kabaelan ti kaaduan a tattao ita nga ammuen ti panggep ti Dios babaen ti panangbasada iti Biblia iti mismo a lenguaheda, a didan kasapulan ti agadal iti sabali a lenguahe. Iti adu a lenguahe, adda ti nagduduma a patarus a mabalin a pagpilian dagiti agbasa.e

Isu a kasano a masiguradom a maawatam ti kinapudno a masarakan iti Biblia? Napaneknekan dagiti Saksi ni Jehova a ti epektibo a pamay-an tapno maawatan ti mensahe ti Sao ti Dios ket babaen ti topiko por topiko a panagadal iti Biblia, a mausig ti konteksto. Kas pagarigan, mangpilida iti maysa a topiko, kas iti “Panagasawa,” sada sukimaten dagiti bersikulo a mainaig iti dayta a topiko. Iti kasta, usarenda ti maysa a paset ti Biblia a mangilawlawag iti kaipapanan ti sabali a paset. Apay a dimo gundawayan ti libre a panagadal iti Biblia nga ituktukon dagiti Saksi ni Jehova para iti isuamin? Aniaman ti lenguahem, tarigagayan ti Dios a “maisalakan koma dagiti amin a kita ti tattao ken dumtengda iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.”​—1 Timoteo 2:4; Apocalipsis 7:9.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 22]

Ti Septuagint

Dagiti Griego ti pagsasaoda a Judio idi kaaldawan ni Jesus ken dagiti apostol masansan nga inusarda ti Griego a Septuagint. Isu dayta ti Griego a patarus ti Hebreo a Kasuratan. Nalatak ti Septuagint saan laeng a gapu ta dayta ti damo a pagaammo a panagregget a mangipatarus iti Nasantuan a Kasuratan iti sabali a lenguahe no di ket gapu ta nagdakkel dayta a proyekto a panagipatarus. Maysa a grupo dagiti agipatpatarus ti nangrugi a nangipatarus iti Septuagint idi maikatlo a siglo K.K.P. ken nakompleto ti trabaho babaen iti sabali a grupo kalpasan ti nasurok sangagasut a tawen.

Inusar a dagus dagiti nagkauna a Kristiano ti Septuagint tapno mapaneknekanda a ni Jesus ti Kristo, ti naikari a Mesias. Epektibo unay ti panangusarda iti dayta ta adda dagiti nangibilang iti Septuagint kas “Kristiano” a patarus. Gapu iti dayta, manmanon nga usaren dagiti Judio ti Septuagint isu a napataud ti dadduma a baro a Griego a patarus. Maysa kadagita a patarus ti pinataud ti Judio a proselita nga agnagan Aquila idi maikadua a siglo K.P. Idi dineskribir ti maysa nga iskolar ti Biblia dayta a patarus, dinakamatna ti maysa a “nagpaiduma nga aspeto.” Ti nagan ti Dios a Jehova, nga isimbolo dagiti nagkauna a Hebreo a letra, ket nagparang iti nadumaduma a paset ti Griego a patarus ni Aquila.

[Credit Line]

Israel Antiquities Authority

[Dagiti Ladawan iti panid 23]

Napateg a basaentayo ti naipaltiing a mensahe ti Biblia iti lenguahe a maawatantayo tapno adda epektona kadatayo