DAKKEL A KAYO
[Heb., ʼe·lahʹ; ʼe·lohnʹ], Nakarangrangpaya a Kayo [Heb., ʼal·lahʹ, ʼal·lohnʹ].
Dagitoy a Hebreo a sasao nadumaduma ti pannakaipatarusda kas “roble,” “elm,” ken “kayo a teil” iti King James Version, kasta met a kas “terebinth” iti American Standard Version. Nupay kasta, bigbigen ti adu nga autoridad a dagitoy a sasao mabalin a kadagidi tiempo ti Biblia sapasap a nayaplikar laeng kadagiti dadakkel a kayo.
Iti Amos 2:9 dagiti Amoreo a tattao naipadisda iti sedro gapu iti kangatoda ken kadagiti “nakarangrangpaya a kayo” gapu iti kinakiredda. Dagitoy a “nakarangrangpaya a kayo” nangnangruna a naruayda idiay Basan, daya ti Jordan, ken maar-aramatda kadagiti panamagdidilig agraman dagiti sedro ti Libano. (Isa 2:13; Zac 11:1, 2) Dagiti gaud ket nasukog manipud iti kayoda. (Eze 27:6) Naitabon ni Debora iti sirok ti kasta a kayo idiay Bethel, a nagbanag iti nagan nga Allon-bakuth, a kaipapananna ti “Nakarangrangpaya a Kayo ti Panagsangit.” (Ge 35:8) Ti pannakaisaad dagiti kasta a kayo kadagiti turod ken kadagiti nangato a disso ti namagbalin kadakuada a nalatak a luglugar a paglinongan nga iti sirok dagita agar-aramid dagiti ulbod a managdaydayaw iti idolatroso nga ar-aramid.—Os 4:13.
Awan duadua a dagiti nakarangrangpaya a kayo ti Basan inramanda ti roble. Agdindinamag gapu iti kinakidser ken kinalagdada, dagiti kayo a roble agbiagda iti nakaad-adu a tawen. Sumagmamano a kita ti roble ti agtultuloy nga agtubo idiay Basan kasta met kadagiti nangato a paset ti Hauran, Galaad, Galilea, ken Libano. Patinayon a berde ti bulong ti sumagmamano kadakuada, idinto ta ti dadduma agregreg dagiti bulongda tunggal otonio. Ti bungada, ti acorn, naitampok iti maysa a kopa ken nabaknang iti tannin. Patien a ti maris maipaay iti “cocus nga eskarlata” a material a nausar iti santuario (Ex 25:4; 26:1) ket naala iti nagsiksik nga insekto a mamagbukbok kadagiti sanga ti maysa a kakikita ti roble.—Kitaenyo ti TINA, PANAGTINA.
Ti kayo a naibilang a nalablabit maysa kadagiti “dadakkel a kayo” iti Biblia isu ti terebinth, wenno kayo a trementina (Pistacia palaestina wenno Pistacia atlantica). (Ge 12:6; 14:13) Kadawyan dayta a kayo idiay Palestina ken addaan napuskol a bunged ken agsalumpayak a sangsanga. Ti sumagmamano a kita mabalin a madanonda dagiti katayag nga agingga iti 15 m (50 pie), a mangipaay iti nakasaysayaat a paglinongan. Babaen ti panangiwa iti ukis, ti maysa makaala iti nabanglo a tutot a manipud iti dayta mapataud ti trementina.