TABA, NALUKMEG

Ti Iloko a sao a “taba” ket maus-usar a katupag ti nadumaduma a Hebreo a sasao a mangdeskribir saan laeng nga iti sangkap a maaw-awagan taba no di ket kasta met daydiay namsek iti lasag ken naalimpek. Dagitoy a termino mabalin a maaramat met iti piguratibo a kaipapanan a pangdeskribir iti daydiay nabaknang wenno nadam-eg (kas iti sasao a “taba ti daga”) wenno mangipaawat iti ideya ti kinaawan rikna wenno kinangelngel ti panunot ken puso.

Ti cheʹlev gagangay a maus-usar a tumukoy iti sangkap a “taba,” mabalin a taba ti an-animal (Le 3:3) wenno taba ti tattao (Uk 3:22). Ti “sebo” wenno timmangken a taba a kimmalupkop kadagiti bekkel wenno lomo nga adda kadagiti daton a mapuoran ket nadeskribir met babaen iti sabali pay a sao, peʹdher. (Le 1:8, 12; 8:20) Ti cheʹlev damo nga agparang iti Genesis 4:4 mainaig iti sakripisio ni Abel maipaay ken Jehova, dagiti “nalulukmeg” manipud kadagiti inauna iti arbanna. Ti kaaduan a pannakatukoy ti cheʹlev kalpasan dayta ket mainaig laeng iti panagisakripisio. Ti cheʹlev nausar met kas pangipadis a sao maipaay iti kasayaatan wenno kabaknangan a paset ti aniaman. Kas pagarigan, iti Genesis 45:18, ni Faraon imbagana ken Jose a ti pamiliana mabalinda ti mangan manipud iti “nataba a paset ti daga.” Gapuna, mabasa met iti Numeros 18:12: “Isuamin a kasayaatan [cheʹlev] ti lana ken isuamin a kasayaatan [cheʹlev] ti baro nga arak ken ti bukbukel . . . intedko ida kenka.”​—Kitaenyo ti Sal 81:16; 147:14.

Ti Linteg Maipapan iti Taba. Iti maikatlo a kapitulo ti Levitico, ni Jehova nangted iti pammilin kadagiti Israelita maipapan iti usar ti taba kadagiti sakripisio a pakikaykaysa. No agidatonda idi kadagiti baka wenno kalding, ti taba nga adda kadagiti lomo ken bagis ken ti taba a kimmalupkop kadagiti bekkel, kasta met ti nataba a kulanit iti rabaw ti dalem, masapul a pagasukenda iti rabaw ti altar. No maipapan iti karnero, maidaton met ti intero a nataba nga ipus. (Nataba ti ipus dagiti karnero ti Siria, Palestina, Arabia, ken Egipto, masansan nga agdagsenda iti 5 kg [11 lb] wenno nasursurok pay.) Espesipiko a kinuna ti Linteg, “Ti isuamin a taba kukua ni Jehova . . . Dikay pulos kanen ti aniaman a taba wenno aniaman a dara.”​—Le 3:3-17.

Gumil-ayab ti taba no mapuoran ken naan-anay a lamuten ti apuy iti rabaw ti altar. Ti aniaman a taba a naidaton iti altar saan idi a mabaybay-an agingga iti sumaganad a bigat; mabalin nga agrupsa ken bumangsit, banag a di maikanatad iti aniaman a paset dagiti sagrado a daton.​—Ex 23:18.

Saan a naipaannong kadagiti Kristiano. Kalpasan ti Layus, idi naipaay ken Noe ken iti pamiliana ti pammalubos a manginayon iti lasag iti taraonda, saan a nadakamat ti taba. (Ge 9:3, 4) Nupay kasta, naiparit ti pannangan iti dara. Daytoy ket nasurok a 850 a tawen sakbay a ti Linteg ti tulag naaramid iti Israel (a karaman iti dayta dagiti panangiparit mainaig iti pannangan iti dara ken taba). Idi umuna a siglo K.P., ti bagi a manarawidwid ti kongregasion Kristiano pinatalgedanna a ti panangiparit mainaig iti dara ket agtultuloy a maipaalagad kadagiti Kristiano. (Ara 15:20, 28, 29) Nupay kasta, kas iti kaso ni Noe ken ti pamiliana, awan ti nadakamat maipapan iti pannangan dagiti Kristiano iti taba. Gapuna, ti laeng nasion ti Israel ti nakaitedan ti linteg maibusor iti pannangan iti taba.

Rason no apay a naipaalagad daytoy a linteg. Iti sidong ti Linteg ti tulag, agpada a ti dara ken taba ket naibilang a kukua laeng ni Jehova. Ti biag, a ni Jehova laeng ti makaipaay, ket adda iti dara; gapuna kukuana ti dara. (Le 17:11, 14) Naibilang ti taba kas ti kananaman a paset ti lasag ti animal. Ti panangidaton iti taba ti animal nabatad nga ipasimudaagna a ti maysa bigbigenna a dagiti kasayaatan a paset ket kukua ni Jehova, Daydiay mangipapaay buyogen ti kinawadwad, kasta met a mangiparangarang a ti maysa a managdaydayaw tarigagayanna a ti kasayaatan ti idatonna iti Dios. Agsipud ta dayta ti mangisimbolo iti panangipaay dagiti Israelita iti kasayaatanda ken Jehova, naikuna a mapagasuk dayta iti rabaw ti altar kas “taraon” ken agpaay a “makabang-ar a sayamusom” maipaay kenkuana. (Le 3:11, 16) Gapuna, ti pannangan iti taba ket maiparit a panangala iti banag a nasantipikar maipaay iti Dios, maysa a pananggamgam kadagiti kalintegan ni Jehova. Ti pannangan iti taba agbanag iti dusa nga ipapatay. Nupay kasta, saan a kas iti dara, mabalin nga usaren ti taba kadagiti sabali pay a panggep, ngem manipud laeng iti maysa nga animal a natay lattan wenno pinatay ti sabali nga animal.​—Le 7:23-25.

Kalawa ti pagaplikaran ti linteg. Gapu iti daytoy naud-udi a nadakamat a teksto, ibagbaga ti adu a komentarista a ti panangiparit nga adda iti Levitico 3:17 ket agaplikar laeng iti taba dagiti animal a maawat a maidaton kas sakripisio, kas kadagiti toro, karnero, ken kalding. Ti rabbiniko a Judio a sursuro ket saan nga agtutunos maipapan iti daytoy a suheto. Nupay kasta, ti pammilin maipapan iti taba iti Levitico 3:17 ket nainaig iti pammilin maipapan iti pannangan iti dara, maysa a linteg a silalawag a ramanenna ti dara dagiti amin nga animal. (Idiligyo ti Le 17:13; De 12:15, 16.) Ngarud, agparang nga ad-adda a nainkalintegan a ti linteg maipapan iti taba saklawenna la ketdi ti taba dagiti amin nga animal, a pakairamanan dagidiay napapatay maipaay iti gagangay a pangusaran dagiti Israelita.

Ti panangmatmat, a ti panangiparit agaplikar iti isuamin a taba, ket saan a supiaten ti teksto iti Deuteronomio 32:14, a sadiay nadakamat ni Jehova kas mangipapaay iti Israel iti kanenda a “taba dagiti bulog a karnero.” Piguratibo a sasao daytoy a tumukoy iti kasayaatan iti arban, wenno kas panangipatarus ti The Jerusalem Bible iti daytoy a sasao, “nananam a taraon manipud kadagiti pagaraban.” (Kitaenyo met ti Da ftn ken Kx.) Daytoy a naindaniwan a kaipapanan ket naipasimudaag kadagiti naud-udi a paset ti isu met laeng a bersikulo a mangtuktukoy iti “taba ti bekkel ti trigo” ken iti “dara ti ubas.” Kasta met laeng iti Nehemias 8:10, a sadiay naibilin kadagiti umili, “Mapankayo, kanenyo ti nataba a bambanag,” saantayo nga ipapan a literal a nanganda iti puro a taba. Ti “nataba a bambanag” tumukoy kadagiti nananam a paset, bambanag a saan a nakudapis wenno kimriit, no di ket natubbog, a pakairamanan ti naraman a bambanag a naisagana babaen kadagiti lana nga agtaud iti mulmula. Gapuna, iti patarus ni Knox ditoy, mabasa ti “agpiestakayo iti nananam a karne,” idinto ta ti patarus ni Moffatt kunaenna ti “kanenyo dagiti agkakaimas a paspaset.”

Dayta a panangipawil ti Mosaiko a Linteg saanna a linapdan ti panangpakan wenno panangpalukmeg kadagiti karnero wenno baka a maipaay a pagtaraon. Mabasatayo ti maipapan iti “pinalukmeg nga urbon a toro” a naparti maipaay iti bayanggudaw nga anak. (Lu 15:23) Ti taraon ni Solomon inramanna ti “pinalukmeg a kakkakok” ken bakbaka. (1Ar 4:23) Iti 1 Samuel 28:24, agparang ti Hebreo a sao nga ʽe·ghel-mar·beqʹ, naipatarus a “pinalukmeg a kigaw a baka”; ti meʹach ken meriʼʹ tumukoy iti ‘napalukmeg nga animal’ wenno “napalukmeg.” (Isa 5:17; Eze 39:18) Nupay kasta, saanna a kayat a sawen a daytoy a ‘panangpalukmeg’ ket tapno mangpataud iti sebo wenno napuskol a taba; imbes ketdi, kaipapananna a dagiti animal nagbalinda a namsek iti lasag (“napintek”), saan a nakuttong.​—Idiligyo ti Ge 41:18, 19.

Dadduma Pay a Hebreo a Termino. Kadagiti Hebreo a termino a nausar a pangdeskribir iti aniaman a banag a “nataba” wenno “nalukmeg” ket dagidiay naadaw iti berbo a sha·menʹ. Nupay kaipapananna ti “lumukmeg” (De 32:15; Jer 5:28), ipaawatna met ti ideya ti “kinabaked.” Ti sha·menʹ agparang iti Isaias 6:10, nga iti King James Version mabasa ti “pagbalinen a nataba ti puso daytoy nga ili,” kayatna a sawen, di mangipangpangag ken ngelngel, a kasla ket tay ti puspusoda nabungon iti taba. Deskribiren ti Uk-ukom 3:29 ti sumagmamano a Moabita kas “tunggal maysa a nabaked [sha·menʹ, iti literal, “nataba”] ken tunggal maysa a maingel a lalaki.” Ti nainaig a sao a sheʹmen ket gagangay a naipatarus kas “lana.”

Ti ‘sumaliwanwan’ mabalin a dayta ti ideya iti likudan ti berbo a da·shenʹ, a nausar met a literal a kaipapananna ti “lumukmeg.” No kasta ti kasasaad, ti da·shenʹ (ken ti nainaig a deʹshen) ipamatmatna ti kinarang-ay, kinabunga, wenno kinaruay. Imbaga ni Jehova iti Israel nga ipanna ida iti maysa a daga “a pagay-ayusan ti gatas ken diro, ket sigurado a mangandanto ket mapnekda ken lumukmegda [wedha·shenʹ].” (De 31:20) Naibaga kadatayo a dagidiay naparabur, nasaet, ken agkammatalek ken Jehova “mapalukmegto,” kayatna a sawen, rumang-ayda a siwawadwad. (Pr 11:25; 13:4; 28:25) Iti Proverbio 15:30, naikuna a ti naimbag a damag “palukmegenna dagiti tulang,” wenno punnuenna ida iti pata​—iti sabali a pannao, mapakired ti intero a bagi. Ti nombre a deʹshen iyanninawna met daytoy a kapanunotan maipapan iti kinasaliwanwan, kas iti Salmo 36:8, a sadiay ti annak dagiti tattao naikuna nga “uminumda nga agpennek iti kinalukmeg [mid·deʹshen; “kinaruay,” RS]” iti balay ti Dios.​—Idiligyo ti Jer 31:14.

Ti adu a managipatarus impatarusda met ti nombre a deʹshen kas “dapdapo,” no tuktukoyenda dagiti basura manipud iti altar ti sakripisio iti tabernakulo. (Le 1:16; 4:12; 6:10, 11, KJ, JB, RS) Nupay kasta, iti dadduma nga eskolar, ti sao a “dapdapo” saanna a naan-anay a mayanninaw ti ramut a sao a naaramat iti orihinal a pagsasao. Gapuna, kaykayatda dagiti termino a kas iti “taba a dapdapo” (Ro), wenno “nataba a dapdapo” (NW), nga irasonda a ti termino ipasimudaagna a ti napudot a taba manipud kadagiti sakripisio ket sumagepsep iti mapupuoran a sungrod iti baba.

Ti ideya ti kasasaad kas napalukmeg ken nasalun-at ket nayebkas babaen iti sao a ba·riʼʹ. Naipatarus dayta a “nalukmeg” (Eze 34:3, 20) ken “makapasalun-at” (Hab 1:16), nupay mabalin a maipatarus met kas “nalukmeg” iti panangdeskribir iti tattao, bakbaka, ken bukbukel.​—Ge 41:2, 7; Uk 3:17.