KARAYAN

Ti Hebreo a termino a na·harʹ ket tumukoy iti maysa a karayan, kayatna a sawen, dakkel a danum a gistay awan sardayna nga agay-ayus iti maysa a natural a pagayusan. Maisupadi iti dayta, ti maysa naapres a ginget (Heb., naʹchal) ket masansan a namaga ngem no dadduma addaan napegges nga ayus ti danum. Karaman kadagiti kangrunaan a karayan a nadakamat iti Biblia isu ti Hiddekel (Tigris), Eufrates, Jordan, Abana, ken Farpar. (Ge 2:14; 2Ar 5:10, 12) Nupay saan a mismo a nainaganan ti Nilo, natukoy kas yeʼorʹ (no dadduma yeʼohrʹ), a matarusan a kaipapananna met ti maysa a waig wenno kanal (Isa 33:21) wenno maysa a kalasugan wenno kanal a napno iti danum. (Job 28:10) Babaen iti konteksto, masinunuo no ti Nilo ti ipatpatuldo dagiti termino a yeʼorʹ wenno yeʼohrʹ; gapuna, ti nagan a Nilo agparang kadagiti patarus ti Biblia.​—Ge 41:17, 18.

Ti “karayan ti Egipto” (Ge 15:18) mabalin nga isu met laeng ti “naapres a ginget ti Egipto.”​—Nu 34:5; kitaenyo ti SIHOR.

Ti Eufrates ket masansan a naawagan laeng iti “Karayan.” (Jos 24:2, 3; Esd 8:36; Isa 7:20; 27:12; Mik 7:12) Yantangay dayta ti kaatiddogan ken kangrunaan unay a karayan ti abagatan a laud nga Asia, ti Eufrates ti “dakkel a karayan” kadagiti Hebreo. (Ge 15:18) Gapuna, awan tumaud a pannakatikaw no matukoy dayta kas “Karayan.”

Buyogen ti tulong ni Jehova, nabaelan ni Ari David a palawaen dagiti beddeng ti Naikari a Daga agingga iti Eufrates. (1Cr 18:3-8) Maipapan iti anakna a ni Solomon, naikuna: “Maaddaanto kadagiti masaksakupan manipud iti baybay agingga iti baybay ken manipud iti Karayan [Eufrates] agingga kadagiti ungto ti daga.” (Sal 72:8) Iti padto ni Zacarias, naulit dagitoy a sasao ket ipatuldoda ti panagturay ti Mesias iti intero a daga.​—Zac 9:9, 10; idiligyo ti Da 2:44; Mt 21:4, 5.

Ti kaunaan a karayan a nadakamat iti Biblia isu daydiay nalawag a naggubuay idiay Eden ken nangsibug iti minuyongan nga impaay ni Jehova kas pagtaengan da Adan ken Eva. Daytoy a karayan nabingbingay iti uppat a pamunganayan ti dandanum a nagbalin met a karkarayan​—ti Pison, ti Gihon, ti Hiddekel, ken ti Eufrates. Dagiti natukoy a rehion (ti Havila, Cus, ken Asiria) a mainaig kadagitoy uppat a karayan ket timmanor kalpasan ti Layus. (Ge 2:10-14) Gapuna agparang a ti mannurat ti salaysay, ni Moises, nagaramat kadagiti termino a pagaammo idi kaaldawanna tapno maipatuldo ti ayan ti minuyongan ti Eden. Maigapu itoy, saan a masigurado no ti naikuna maipapan kadagiti turong ti ayus ti Pison, Gihon, ken Hiddekel ket agaplikar met iti panawen kalpasan ti Layus wenno sakbay ti Layus. No ti pannakailadawan tumukoy iti tiempo sakbay ti Layus, ti Layus a mismo mabalin a binalbaliwanna dagiti turong ti ayus dagitoy a karayan. No ti pannakailadawan tumukoy kalpasan ti Layus, ti sabsabali pay a natural a pasamak, kas kadagiti ginggined, ti mabalin a nangbalbaliw kadagiti turong ti ayusda, gapuna saanen a malasin ti ayan ti sumagmamano.

Piguratibo nga Usar. Nagpaay dagiti karayan kas bangen iti iyaabante dagiti puersa ti kabusor, kasta met a nagbalin a napateg iti depensa ti sumagmamano a siudad, kas iti Babilonia. Nupay kasta, awanan ti Jerusalem iti karayan nga agserbi kas nainkasigudan a depensa. Nupay kasta, nailadawan ni Jehova a Dios kas gubuayan ti maysa a mangsalaknib a dakkel a karayan maipaay iti dayta a siudad. Agpasar iti didigra dagiti kabusor a nalabit mangraut iti Jerusalem a kas iti maysa a bumusbusor a bunggoy dagiti barko a magagaudan.​—Isa 33:21, 22; kitaenyo ti BARKO (Naaramat a Pakigubat).

Ti makadidigra a panaglayus ti karayan naaramat a mangiladawan iti iraraut dagiti puersa ti kabusor.​—Isa 8:7.

Napateg ti danum iti panagbiag, ket natukoy ni Jehova kas Ubbog ti sibibiag a danum. (Jer 2:13) Ngem dagiti apostata nga Israelita nagpannurayda iti Egipto ken Asiria. Dayta ti makagapu a kinuna ni Jehova, babaen ken mammadtona a Jeremias: “Ania koma ti bibiangmo iti dalan ti Egipto tapno uminumka kadagiti danum ti Sihor? Ket ania koma ti bibiangmo iti dalan ti Asiria tapno uminumka kadagiti danum ti Karayan? . . . Ammuem, ngarud, ket kitaem a ti panangpanawmo ken Jehova a Diosmo maysa a banag a dakes ken napait.” (Jer 2:18, 19) Nabatad nga adda met dandanum a natukoy iti Apocalipsis 8:10 ken 16:4, dandanum a naggubuay iti tao a naibilang kas napateg iti panagbiag ti maysa.

Maipapan iti “karayan ti danum ti biag” (Apo 22:1), kitaenyo ti BIAG (Karayan ti Danum ti Biag).