Masanguanan ti Relihion Gapu iti Napalabasna

Paset 1​—4026-2370 K.K.P.​—Panagduduma ti Relihion​—No Kasanot’ Panangrugina

“Iti pannakabukelna ti tao ket maysa a relihiuso nga animal.”​—Edmund Burke, maika-18 a siglo nga Irish nga estadista

DAGITI tattao naisigud a kasapulanda ti agdayaw. Kunaen ti The New Encyclopædia Britannica nga “agingga iti naammuan dagiti eskolar, awan pay ti aniaman a tao, iti sadinoman, iti aniaman a tiempo, nga iti dadduma a pamay-an ket saan a relihiuso.” Nanipud pay idi punganay ti sangatauan, ti lalaki ken babai nainkalintegan ti panangsapulda iti panangdayaw iti Namarsuada. Dagitoy ti mangmatmatmat kenkuana a kas ti Autoridad a mangipaay kadakuada iti panangiwanwan ken balakad. Gapuna, maipaay kadagiti amin a ranta ken panggep, ti pannakaipasngay ti relihion ditoy daga naigiddan iti pannakaparsua ni Adan. Sigun iti kronolohia iti Biblia, daytoy ket idi tawen 4026 K.K.P.

Dadduma ti mabalin nga agkedked a mangusar iti termino a “pannakaparsua ni Adan.” Ngem ti di napaneknekan a teoria ti ebolusion nabiit pay a nakasabet iti nakaro a pannakapaay, uray pay kadagiti mismo a manangsuportarna. Maipaay iti kanayonan nga impormasion, kitaenyo ti libro a Life​—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? nga impablaak ti Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

Itatta, ti maysa a tao saanna a mairasonan a sipupudno a ti salaysay ti Biblia maipapan iti maymaysa a nagtaudan ti sangatauan ket saan a sientipiko. Maysa nga artikulo iti Newsweek ti 1988 ti nangipadamag a dagiti geneticists itan ket umanamongdan a ti moderno a tao ket nagtaud iti maymaysa nga ina. Inadawna ti paleontologo ti Harvard a ni S. J. Gould a kunkunana nga “amin a tao, nupay no nagdudumada iti makinruar nga itsura, ket pudno a miembro iti maymaysa a parsua a nabiit pay a timmaud iti maymaysa a lugar.” Kinunana pay: “Adda ti maysa a kita iti biolohikal a panagkakabsat a naun-uneg ngem ti mabigbigtayo.”

Dagitoy a kinapudno ti agsarita a maipaay iti kinaumiso ti Biblia. Daytoy ipamatmatna nga awan ti rason iti panagduadua iti panangilawlawagna no kasano a nangrugi ti relihiuso a panagsusuppiat.

No Kasano a Nagbalin a Dua ti Maymaysa a Relihion

Kunaen ti The Encyclopedia of Religion a ngangngani amin a pagaammo a relihion ket addaanda kadagiti pammati a, nupay no nagduduma dagiti detalye, ket nakaskasdaaw ti panagaaspingda. Kas pangarigan, patienda a ti sangatauan natnag manipud iti orihinal a kasasaadna nga addaan anamong ti dios, a ti ipapatay ket saan a gagangay, ken ti panagidaton ket nasken tapno magun-odan ti nadiosan nga anamong. Daytoy a nabileg a pammaneknek dagiti kasasaad ti mangipamatmat nga amin dagiti relihion itatta ket addaanda ti maymaysa a nagtaudan.

Ilawlawag ti Biblia no kasano a napasamak daytoy. Dayta isalaysayna a ti immuna a lalaki ken babai linaksidda ti panangiwanwan ti Dios ket nagturongda iti sabali a gubuayan a maipaay iti panangiwanwan ken balakad. Nupay no nalawag a saanda nga ammo ti kaadda ni Satanas ken ti iyaalsana a maibusor iti Dios, innalada ti kurso a panagwaywayas ket sinurotda ti balakad ti maysa a parsua, nga inrepresentar ti uleg, imbes a ti Namarsua. Kamaudiananna impalgak ti Biblia a ni Satanas ti timek a pudno nga adda iti likudan ti manangallilaw nga uleg.​—Genesis 2:16–3:24; Apocalipsis 12:9.

Gapuna rimmuar ti tao manipud iti nateokratikuan a panangituray ket impasdekna ti bukodna a pagalagadan iti naimbag ken dakes. Babaen kadagiti tigtignayda a panagwaywayas, ni Adan ken ni Eva insaadda ti sangatauan iti maysa a kurso nga agbanagto iti adu a nagduduma a relihion, nga aminda buklenda ti ulbod a panagdayaw a maisuppadi iti pudno a panagdayaw a sursuroten dagiti matalek a Saksi ni Jehova iti isuamin a historia. Direkta man wenno saan a direkta, ti nagunggonaan iti dayta nga ulbod a panagdayaw ket isu ti dakkel a Kabusor, ni Satanas. Gapuna, nabaelan ni apostol Pablo ti nagsurat: “Dagiti bambanag nga idaton dagiti nasnasion idatonda ida kadagiti sairo, a saan a nga iti Dios; ket diak kayat nga adda pakairamananyo kadagiti sairo.” Intultuloyna nga impakita nga adda laeng dua a porma iti panagdayaw, a kunkunana: “Saanyo a mabalin ti uminum iti kopa ni Jehova ken iti kopa dagiti sairo; saanyo a mabalin ti mairaman iti ‘panganan ni Jehova’ ken iti panganan dagiti sairo.”​—1 Corinto 10:20, 21.

Ngarud, ti iyaalsa ni Adan rinugianna ti maikadua a porma ti panagdayaw, maysa a nangisaad iti parsua nga umun-una ngem iti Namarsua. Ket ti pudno a nangitandudo iti dayta a baro a relihion isu ti baro a “dios” a nangtuding iti bagina met laeng, ni Satanas a Diablo.​—2 Corinto 4:4; 1 Juan 5:19.

Dagiti dua nga annak da Adan ken ni Eva a lallaki, da Cain ken Abel, nagidatonda kadagiti datdaton iti Namarsua, a mangipamatmat nga agpadpadada a relihiuso. Dagiti sumaganad a paspasamak, nupay kasta, impakitana a dagitoy ket nagdumada iti relihion. Daytoy ket nagbalin a nalawag nakurkurang a 130 a tawtawen iti historia ti sangatauan, idi ti daton ni Abel ket inawat ti Namarsua, ket ti daton ni Cain di naawat. Nalawag, ti Dios dina awaten ti basta aniaman a personal a relihion. Daytoy a kinapudno ti nangpapungtot ken ni Cain a nangtignay kenkuana a mangpapatay iti kabsatna.​—Genesis 4:1-12; 1 Juan 3:12.

Iti damdamo iti historia ti tao, ti pananggura iti relihion ti nangmulit iti daga iti awan basolna a dara. Dayta ket saanto nga isu ti maudi. “Nalabit kagudua wenno ad-adu pay a gubgubat ti mapagdadangadanganen iti aglawlaw ti lubong ti sibabatad a relihiuso a panagdadangadang wenno ramanenna dagiti relihiuso a panagsusuppiat,” kuna ti maysa a moderno-aldaw a mannurat iti benneg ti pagiwarnak.

Kadagidi kaaldawan ni Enosh, maysa a kaanakan ni Cain ken ni Abel, “nangrugi ti panangawag iti nagan ni Jehova.” (Genesis 4:26) Agsipud ta ni Abel rinugianna idin ti nangawag iti nagan ti Dios a buyogen iti pammati, daytoy a naud-udi a “panangawag iti nagan ni Jehova” ket kaawatan a kaipapananna a dagiti tattao rinugianda a tinabbaawan ti nagan ti Dios wenno inusar iti barengbareng a pamay-an. Nalawag a dayta ket maysa a relihiuso a kinamanaginsisingpet.

Ti Jewish Jerusalem Targum, wenno panangiyulog, kunaenna: “Dayta ket maysa a kaputotan a kadagidi nga al-aldaw rinugianda ti nagbasol, ken nagaramid a maipaay kadakuada met laeng kadagiti ladladawan, ket pinanagananda dagiti ladladawanda babaen iti nagan ti Sao iti Apo.” Ti idolatria wenno panagdayaw iti ladladawan, agraman ti panaginsisingpet a mangibagi iti Dios, ti mangipabigbig iti ulbod a relihion nanipud idin.

Idiay Judas 14, 15, mabasatayo iti padto ni matalek nga Enoch maipapan iti sangatauan a managdayaw iti ladladawan iti dayta nga immuna a milenio. Kinunana: “Adtoy! Immay ni Jehova a kuyogen dagiti linaklaksa a sasantona, tapno aramidenna ti panangukom kadagiti isuamin, ken mangipaneknek kadagiti amin a managdakdakes iti dagup dagiti gapuananda a dakes, nga inaramidda iti kinamanagtabbaawda, ken dagiti isuamin a bassawang kenkuana a sinao dagiti managbasol a nadangkes.” Daytoy a padto ket natungpal idi maikadua a milenio iti historia ti tao, idi nasaknapen ti ulbod a relihion. Ti kinadakes mabalin pay a mangiraman iti panangdaydayaw kadagiti anghel a gapu iti isusukirda iti Dios nagbalinda a tao ditoy daga ket nangasawada “kadagiti babbai nga annak ti tao,” a nangpataud iti mulato a rasa dagiti “mannakabalin a tattao nga adda idi ugma, lallaki a nagdindinamag.”​—Genesis 6:4.

Nupay kasta, ni Noe, “nasarakanna ti parabur kadagiti mata ni Jehova” ta isut’ “nakipagna iti pudno a Dios.” (Genesis 6:8, 9) Isu ken ti pamiliana, a waloda amin a mangal-alagad iti pudno a relihion, ket riningbawan iti kasta unay dagiti nadangkes. Agsipud ta ti ulbod a relihion ken dagidiay a mangal-alagad iti dayta ket ad-aduda, “ti kinadakes ti tao dakkel iti daga,” ket “napno ti daga iti ranggas.” (Genesis 6:5, 11) Inkeddeng ti Dios nga iyeg ti layus a mangdadael kadagiti tattao a mangal-alagad iti ulbod a relihion. Ni laeng Noe ken ti pamiliana ti nakalasat iti sidong ti pannalaknib ti Dios, a dayta ket umdas a rason para kadakuada a “mangibangon iti altar nga agpaay ken Jehova” kalpasanna kas maysa a tignay iti pudno a panagdayaw (Genesis 8:20) Ti Layus ket nalawag nga inlasinna no ania kadagiti dua a relihiuso a sistema nga adda idi kaaldawan ni Noe ti pudno ken no ania kadagitoy ti ulbod.

Ti naibagan nga immun-una ket naibatay iti panangipagarup a ti rekord ti Biblia ket pudno. Ngem mainayon kadagiti pammaneknek a nadakamaten iti pangrugian ti artikulotayo, matmatantayo dagiti pammaneknek a naiparang iti kahon a “Pudno Aya nga Adda Layus ti Lubong?”

Ti Masanguanan ti Relihion​—Ti Masanguananyo

Ti pananggun-od iti pannakaammo maipapan iti napalabas ti relihion ket nasken agsipud ta kangrunaanna adda laeng dua a kita ti relihion​—maysa ti anamongan ti Namarsua ti sangatauan ket ti sabali ti nalawag a dina anamongan. Nainkalintegan, ngarud, a no ti maysa a tao ket anamongan ti Namarsua, masapul a makiraman iti panangmatmatna iti relihion. Dikay liplipatan a datay amin ket nairaman agsipud ta “ti tao ket iti pannakabukelna maysa a relihiuso nga animal.”

Iti panangusig iti napalabas ti relihion, aramidentayo dayta a buyogen ti panunot nga awan ti panangidumdumana, ket ti napatpateg pay, buyogen iti mannakaawat a puso. No ti maysa a relihion ket mausig, agtukentayo iti mabayag bassit tapno imtuodentayo ti bagbagitayo met laeng no dagiti sursurona ket maawatan, nalawag, ken nainkalintegan. Ket dagiti met ngay naaramidanna? Dayta kadi ti ad-adda a nangiyadani kadagiti miembrona iti Namarsua babaen ti panangipasagepsep kadakuada ti kinapateg iti panagtulnog kadagiti bilbilinna, wenno imbes ketdi dayta ti nangipalubos kadakuada a mangipasdek kadagiti bukodda a pagalagadan iti kababalin? Ti kadi relihion insurona dagiti tattao nga agtalek iti Dios a mangrisot kadagiti parparikut iti lubong? Wenno imbes ketdi dayta ti nangallilaw kadakuada nga agtalek iti napolitikaan a pamay-an a mangaramid iti kasta? Dayta kadi ti nangitandudo iti panagkaykaysa ken talna kadagiti agnaed iti daga, wenno dayta ketdi ti nanggargari iti di panagkaykaysa ken nangtignay kadagiti gubgubat?

Dagitoy ken dagiti dadduma pay a salsaludsod tulongannatayonto a mangilasin ti orihinal a maymaysa a relihion nga impasdek ti Namarsua ti sangatauan ken dagiti adu nga ulbod a kita nga impasdek ti kabusorna.

Naidawit kadi ti relihion iti agdama a pannakadadael ti moral ken ti pannakarbek ti naimbag a kababalin? Ti sumaganad nga artikulo salaysayennanto iti ababa dayta a saludsod.

[Kahon iti panid 7]

Pudno Aya nga Adda Layus ti Lubong?

“Nupay no kasla adayo a mapasamak ti Layus ti Genesis iti nabiit pay a geolohikal a tiempo dayta ket maibagay iti kasta a panawen . . . Kinapudnona dayta ti umiso unay a tiempo ti kasta a napartak ken naranggas a layus.”​—The Flood Reconsidered.

“Ti arkeolohia addaan met kadagiti nakali a dadduma a bersion iti estoria ti [Genesis] maipapan iti Layus . . . Ad-adda a makita dagiti pagaspingan ngem dagiti pagdumaan.”​—Digging Up the Bible Lands.

“Maysa a sangalubongan a layus a bayat dayta ti daga ti nalapunos wenno natinep iti danum [ket] maysa a kapanunotan a masarakan iti ngangngani tunggal mitolohia iti lubong. . . . Iti mitolohia ti Inca dayta ti ginargari ti natan-ok a dios, ni Viracocha, isu a di napnek kadagiti immun-una a tattao ket inkeddengna ti mangdadael kadakuada.”​—Funk and Wagnalls Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend.

“Ti ad-adda pay a pagaspingan iti salaysay iti Genesis ket adda iti sabali pay nga epiko a ti bannuarna ket managan Gilgamesh. . . . Mabalin a dayta ket nagbiag idi agarup pangrugian iti maikadua a milenio. . . . Ti [Tapi a pitak XI] ket kompleto, isu a mangipaay iti kompleto a bersion iti estoria ti layus a naisurat iti cuneiform.”​—Encyclopædia Judaica.

“Kas kadagiti Hebreo, dagiti taga Babilonia, dagiti Griego, dagiti Norsemen, ken dagiti dadduma a tattao iti Daan a Lubong, adu a tribo nga Indian iti Norte ken Sud America ti addaan kadagiti tradison iti Layus. . . . ‘Idi dimteng dagiti immuna a misionero’ . . . , ti Reverendo Myron Eells ti nangipadamag idi 1878, a ‘nasarakanda a dagidiay Indians addaanda kadagiti tradisionda iti maysa a layus, ket maysa a lalaki ken ti asawana ti naisalakan iti maysa a balsa.’”​—Indian Legends of the Pacific Northwest.