Praktikal a Libro Para iti Moderno a Panagbiag
Nalatak ditoy lubong itatta dagiti libro a mangituktukon iti balakad. Ngem adda tendensiada nga agpaso ket din agbayag marebisar wenno masukatanda. Ti ngay Biblia? Dandani 2,000 a tawenen idi nakompleto. Kaskasdi, ti orihinal a mensahena di pulos napasayaat wenno napabaro. Naglaon kadi ti kasta a libro iti praktikal a giya para iti kaaldawantayo?
SAAN kuna dagiti dadduma. “Awan mangidagadag ti pannakausar ti 1924 nga edision ti libro ti chemistry para iti moderno a klase ti chemistry,” insurat ni Dr. Eli S. Chesen, nga inlawlawagna no apay a nagpason ti Biblia.1 Kasla agparang a husto daytoy a panagrason. Total, adun ti naadal ti tao maipapan iti mental a salun-at ken kababalin ti tao nanipud naisurat ti Biblia. Isu a kasano a maikanatad iti moderno a panagbiag ti kasta a kadaanan a libro?
Dagiti Prinsipio a Di Agkupas
Nupay pudno a nagbaliwen dagiti panawen, nagtalinaed a pareho dagiti kangrunaan a kasapulan ti tao. Dagiti tattao iti intero a historia kinasapulanda ti ayat ken dungngo. Tinarigagayanda ti maaddaan ti naragsak ken nabunga a kabibiag. Kinasapulanda ti balakad tapno masarangetda dagiti rigat ti ekonomia, panamagballigi iti panagasawa, ken panangitukit kadagiti prinsipio ti nasayaat a moral ken kababalin kadagiti annakda. Naglaon ti Biblia iti pammagbaga maipapan kadagitoy a napateg a banag.—Eclesiastes 3:12, 13; Roma 12:10; Colosas 3:18-21; 1 Timoteo 6:6-10.
Ti pammalakad ti Biblia iparangarangna ti nasiglat a pannakatarus iti natauan a kababalin. Amirisenyo ti sumagmamano a pagarigan dagiti espesipiko, di agkupas a prinsipiona a praktikal para iti moderno a panagbiag.
Praktikal a Giya iti Panagasawa
Ti pamilia, kuna ti UN Chronicle, “isut’ kadadaanan ken pamunganayan amin a yunit ti natauan nga organisasion; ti kapapatgan a singgalut dagiti kaputotan.” Ngem, daytoy “kapapatgan a singgalut” mawarawaran iti nakaam-amak a kapartak. “Iti agdama a lubong,” napaliiw ti Chronicle, “adu a pamilia ti sumangsango kadagiti nakaal-alinggaget a problema a mamutbuteng iti abilidadda nga agtignay ken, kinapudnona, makalasat.”2 Aniat’ ibalakad ti Biblia a tumulong iti pamilia a makalasat?
Kas pangrugian, adut’ makuna ti Biblia maipapan iti panangtrato dagiti agassawa iti maysa ken maysa. Maipapan kadagiti lallaki, kas pagarigan, kunana: “Rebbeng a dagiti lallaki ayatenda dagiti assawada a kas kadagiti bukodda a bagi. Ti agayat iti asawana a babai ay-ayatenna ti bagina, ta awan pay a pulos ti tao a nanggura iti bukodna a lasag; no di ket taraonan ken ipatpategna dayta.” (Efeso 5:28, 29) Ti babai nabalakadan a maaddaan “iti nauneg a panagraem iti asawana.”—Efeso 5:33.
Usigenyo ti kayulogan ti pannakaipakat ti kakasta a pammagbaga ti Biblia. Ti lalaki a mangay-ayat ken baketna ‘a kas iti bukodna a bagi’ saanna a guraen wenno dangran. Saanna a kabilen, wenno abusuen a berbal wenno emosional. Imbes ketdi, itedna kenkuana ti isu met la a pammadayaw ken konsiderasion nga ipapaayna iti bagina. (1 Pedro 3:7) Ket marikna ni baketna nga isut’ maay-ayat ken natalged iti pannakiasawana. Iti kasta ipakpakitana kadagiti annakna ti nasayaat nga ulidan iti panangtrato kadagiti babbai. Iti kasumbangirna, ti babai nga addaan “nauneg a panagraem” ken lakayna dina iwalin ti dayaw ni lakayna babaen ti naynay a panangbabalaw wenno panangpabpabain kenkuana. Gaput’ panagraem ti babai kenkuana, marikna ti lalaki nga isut’ mapagpiaran, akseptado, ken maapresiar.
Praktikal kadi ti kasta a balakad iti daytoy moderno a lubong? Makapainteres ta dagidiay makinkurso iti panangad-adal kadagiti pamilia itatta umarngi dagiti konklusionda. Maysa nga administradora iti programa a panangbalbalakad kadagiti pamilia napaliiwna: “Dagiti kababalligian a pamilia nga am-ammok isu dagidiay pamilia a ti ina ken ama addaanda iti nabileg, naayat a relasion iti maysa ken maysa. . . . Daytoy nabileg a kangrunaan a relasion agparang a patanorenna ti kinatalged kadagiti annak.”3
Iti ilalabas dagiti tawen, ti pammagbaga ti Biblia maipapan iti panagasawa napaneknekan nga ad-adda a mapagtalkan ngem ti balakad dagiti di mabilang a nasayaat ti gandatda a mamagbaga kadagiti pamilia. Total, di pay unay nabayag idi nga adu nga eksperto indagadagda ti diborsio kas nadaras ken nalaka a solusion ti di naragsak a panagasawa. Itatta, idagadag dagiti adu kadakuada a taginayonenda ti panagasawada no la ket adda pannakabalinna. Ngem daytoy a panagbaliw immapay laeng kalpasan nga adun ti nadangran.
No idilig, mangted ti Biblia iti mapagtalkan, natimbeng a pammalakad maipanggep iti panagasawa. Annugotenna a no kadagiti nakaro a sirkumstansia maipalubos ti diborsio. (Mateo 19:9) Maigiddato, kondenarenna ti diborsio gapu iti awan kaes-eskanna a rason. (Malakias 2:14-16) Kondenarenna met ti panangliput iti asawa. (Hebreo 13:4) Ti panagasawa, kunana, ramanenna ti obligasion: “Gapu itoy a rason ti maysa a lalaki panawannanto ni amana ken ni inana ket makitiponto ken asawana, ket dagiti dua agbalindanto a maymaysa a lasag.”a—Genesis 2:24; Mateo 19:5, 6.
Ti balakad ti Biblia iti panagasawa maikanatad pay la itatta a kas idi naisurat ti Biblia. No ti lalaki ken ti asawana tratuenda ti tunggal maysa a buyogen iti ayat ken panagraem ken matmatanda ti panagasawada kas pribado a relasion, ad-addanto a makalasat dayta a panagasawa—kasta met iti pamiliada.
Praktikal a Giya Para Kadagiti Nagannak
Iti naglabas a sumagmamano a dekada adu a nagannak—a nagutugot kadagiti “kabbaro nga ideya” iti panangsanay kadagiti ubbing—ipagarupda a “maiparit ti agiparit.”8 Nagamakda, a ti panangted kadagiti ubbing ti pagbedngan mangsair ken mangupay. Dagidi nasaet a mamagbaga iti pannakasanay dagiti ubbing indariragda a liklikan dagiti nagannak ti panangkorehir kadagiti annakda malaksid iti apagbassit laeng. Ngem adu kadagita nga eksperto ti mangan-anag manen ita iti maaramidan ti disiplina, ket kayat dagiti maseknan a nagannak a malawlawagan pay dayta a tema.
Kabayatanna, nupay kasta, ti Biblia nangitukon iti nalawag, rasonable a pammagbaga iti pannakasanay dagiti ubbing. Gistay 2,000 a tawenen ti naglabas, kinunana: “Amma, dikay rurruroden dagiti annakyo, no di ket itultuloyyo a padakkelen ida iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.” (Efeso 6:4) Ti Griego a nombre a naipatarus kas “disiplina” kaipapananna ti “pannakapatanor, pannakasanay, pannursuro.”9 Kunaen ti Biblia a ti kasta a disiplina, wenno pannursuro, pammaneknek ti ayat dagiti nagannak. (Proverbio 13:24) Tumanor dagiti ubbing buyogen kadagiti nabatad a moral a giya ken ti narang-ay a pannakatarus ti umiso ken ti dakes. Ibaga ti disiplina kadakuada a maseknan dagiti nagannak kadakuada ken ti klase ti persona a pagbalbalinanda.
Ngem ti autoridad dagiti nagannak—“ti pagbaut ti disiplina”—di pulos nga abusado koma.b (Proverbio 22:15; 29:15) Pakdaaran ti Biblia dagiti nagannak: “Diyo sobraan a korehiren dagiti annakyo, di la ket ta upayenyo ti kinareggetda.” (Colosas 3:21, Phillips) Bigbigenna pay a ti pisikal a panangdusa masansan a saan nga isut’ kaepektibuan a wagas ti panangisuro. Kuna ti Proverbio 17:10: “Ti panangtubngar sumrek a naun-uneg iti maysa nga addaan pannakaawat ngem ti sangagasut a baut iti maysa a maag.” Sa, irekomenda ti Biblia ti disiplina a mangigaga. Iti Deuteronomio 11:19 naidagadag kadagiti nagannak nga aprobetsarenda dagiti gagangay a tiempo a mangitukit kadagiti moral a prinsipio kadagiti annakda.—Kitaenyo met ti Deuteronomio 6:6, 7.
Nalawag ti di agkupas a balakad ti Biblia kadagiti nagannak. Masapul dagiti ubbing ti di agbaliwbaliw ken naayat a disiplina. Ti praktikal a kapadasan ipakitana a ti kasta a pammagbaga talaga nga epektibo.c
Panangparmek Kadagiti Tubeng a Mamagsisina Kadagiti Tattao
Dagiti tattao itatta nabingbingayda gapu kadagiti tubeng ti puli, nasion, ken etniko. Dagita nga artipisial a bangen isudat’ nakaigapuan ti pannakagudas dagiti inosente a tattao kadagiti gubat iti intero a lubong. No historia ti pagbatayan, talaga a nalidem ti namnama a dagiti lallaki ken babbai iti nagduduma a puli ken nasnasion ket matmatanda ken tratuenda ti maysa ken maysa kas kapatada. “Ti solusion,” kuna ti Africano nga estadista, “nagsaad iti pusotayo.”11 Ngem di nalaka a baliwan ti puso dagiti tattao. Ngem, amirisenyo no kasano a ti mensahe ti Biblia allukoyenna ti puso ken patanorenna dagiti kapanunotan ti panagpapatas.
Ti pannursuro ti Biblia a ti Dios “inaramidna ti tunggal nasion dagiti tattao manipud iti maysa a tao” iwaksina ti aniaman nga ideya ti superior a rasa. (Aramid 17:26) Ipakitana a talaga nga adda laeng maymaysa a puli—ti natauan a puli. Paregtaennatay pay ti Biblia nga agbalin a “tumutulad iti Dios,” a kenkuana kunana: “[Isu] saan a mangidumduma, no di ket iti tunggal nasion anamonganna ti tao nga agbuteng kenkuana ken agaramid iti kinalinteg.” (Efeso 5:1; Aramid 10:34, 35) Kadagidiay a serioso ti panangipapusoda iti Biblia ken talaga nga ikagumaanda ti agbiag a maitunos kadagiti pannursurona, mamagkaykaysa daytoy a pannakaammo. Impluensiaanna ti kaunggan a paset, iti natauan a puso, a rebbaenna dagiti bangen a gapuanan ti tao a mangbingbingay kadakuada. Amirisenyo ti pagarigan.
Idi ginubat ni Hitler ti intero a Europa, adda maysa a grupo dagiti Kristiano—dagiti Saksi ni Jehova—a sititibker a nagkitakit a makikadua iti pannakagudas dagiti inosente a tattao. ‘Dida inlayat ti kampilan’ iti padada a tao. Kasta ti takderda gapu iti tarigagayda a mangay-ayo iti Dios. (Isaias 2:3, 4; Mikias 4:3, 5) Talaga a pinatida ti isursuro ti Biblia—nga awan nasion wenno puli a nalalaing ngem iti sabali. (Galacia 3:28) Gapu iti managayat-talna a takderda, dagiti Saksi ni Jehova ti maysa kadagiti immuna a naibalud kadagiti kampo konsentrasion.—Roma 12:18.
Ngem saan nga amin a nagkuna a sursurotenda ti Biblia kasta ti takderda. Di nagbayag kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, ni Martin Niemöller, klero a Protestante nga Aleman, insuratna: “Asinoman a mangpabasol iti Dios [kadagiti gubat] dina ammo, wenno dina kayat nga ammuen, ti Sao ti Dios. . . . dagiti Nakristianuan nga iglesia, iti intero a panawen, maulit-ulit a mangsuporta tapno bendisionanda dagiti panaggugubat, armada, ken armas ket . . . ikarkararagda iti pamay-an a nakaro a di-nakristianuan ti pannakapapatay dagiti kabusorda iti gubat. Amin daytoy ket basoltayo ken dagiti ammatayo, ngem saan a pulos a maipabasol iti Dios. Ket datayo a Kristiano ita nakababaintayo iti sanguanan ti maaw-awagan a sekta a kas dagiti Napasnek nga Estudiante ti Biblia [dagiti Saksi ni Jehova], a ginasut ken rinibu kadakuada ti naipan kadagiti kampo konsentrasion ken napapatay [pay ketdi] gapu ta nagkedkedda nga agserbi iti militar ken dida kayat ti pumatay.”12
Agingga ita, nalatak dagiti Saksi ni Jehova gapu iti panagkakabsatda, a mamagkaykaysa kadagiti Arabo ken Judio, Croatiano ken Serbo, Hutu ken Tutsi. Nupay kasta, sidadaan nga annugoten dagiti Saksi a posible ti kasta a panagkaykaysa, saan a gapu ta nalalaingda ngem dagiti dadduma, no di ket gapu ta nagutugotda babaen ti bileg ti mensahe ti Biblia.—1 Tesalonica 2:13.
Praktikal a Giya a Mangparang-ay iti Naimbag a Panagis-isip
Ti kinasalun-at ti isip ken emosion ti maysa a tao masansan nga apektaranna ti pisikal a salun-atna. Kas ehemplo, dagiti sirarak ti siensia pinaneknekanda dagiti makadangran nga epekto ti panagunget. “Kaaduan kadagiti iggemtayo nga ebidensia isingasingna a dagiti tattao a naunget dakdakkel ti risgoda nga agsakit iti puso (ken sabsabali pay a sakit) gapu iti nadumaduma a rason, agraman ibabassit ti gagayyemda, kumaro dagiti pisikal nga epektona kadakuada no makaungetda, ken ad-adda a maipasuboda kadagiti aramid a mangirisgo iti salun-atda,” kuna da Dr. Redford Williams, Direktor ti Behavioral Research iti Duke University Medical Center, ken ti asawana, a ni Virginia Williams, iti libroda nga Anger Kills.13
Rinibu a tawen sakbay dagita a sirarak ti siensia, ti Biblia, iti simple ngem nalawag a panagsao, inkonektarna ti kasasaad ti emosiontayo iti pisikal a salun-attayo: “Ti natalna a puso isu ti biag ti lasag, ngem ti kinaimon isu ti panagtumoy dagiti tulang.” (Proverbio 14:30; 17:22) Nainsiriban nga imbalakad ti Biblia: “Sardayam ti unget ket panawam ti pungtot,” ken “Saan koma a nadarasudos ti espiritum a masair [wenno “agunget,” King James Version].”—Salmo 37:8; Eclesiastes 7:9.
Naglaon met ti Biblia kadagiti rasonable a balakad a mangteppel iti unget. Kas pagarigan, kuna ti Proverbio 19:11: “Ti kinamanagpanunot ti tao pagbalinenna a nabannayat nga agunget, ket dayawna ti panangpalabesna iti kanniwas.” Ti Hebreo a sao para iti “kinamanagpanunot” naadaw iti berbo a mangiturong ti atension iti “pannakaammo iti gapu” ti maysa a banag.14 Daytoy ti nainsiriban a balakad: “Panunotem sakbay nga agtignayka.” No ikagumaan a tarusan ti makagapu a kasta ti panagsao wenno panagtignay dagiti dadduma tumulong dayta iti maysa nga ad-adda nga agpanuynoy—ken di unay agung-unget.—Proverbio 14:29.
Ti sabali pay a praktikal a balakad masarakan iti Colosas 3:13, a kunana: “Itultuloyyo nga anusan ti maysa ken maysa ken sibubulos a pakawanen ti maysa ken maysa.” Paset ti biag dagiti babassit a pagpulkokan. Ti ebkas nga “itultuloyyo nga anusan” isingasingna ti panangpanuynoy kadagiti banag a karurodtayo kadagiti sabali. Ti “panangpakawan” kaipapananna ti panangikkat iti panagdisgusto. No dadduma nainsiriban no ikkatentayo dagiti napait a rikrikna imbes nga umukuok dayta; no im-impen ti unget manayonan laeng ti dadagsentayo.—Kitaenyo ti kahon a “Praktikal a Giya Para iti Natauan a Relasion.”
Ita, nagadu a gubuayan ti pammagbaga ken giya. Ngem talaga a nagpaiduma ti Biblia. Ti pammagbagana saan laeng a teoria, ket ti balakadna saantay met a pakadangran. Imbes ketdi, ti siribna napaneknekan a “mapagpiaran unay.” (Salmo 93:5) Mainayon pay, di agkupas ti pammagbaga ti Biblia. Nupay nakompleto dayta iti gistay 2,000 a tawenen ti napalabas, agaplikar pay laeng dagiti sasaona. Ket parepareho ti panagaplikarna uray no ania ti kolor ti kudiltayo wenno ti pagilian a pagnanaedantayo. Ti sasao ti Biblia addaan met iti bileg—bileg a mamagbalbaliw a nasaysayaat kadagiti tattao. (Hebreo 4:12) Ti panangbasa iti dayta a libro ken panangyaplikar kadagiti prinsipiona parang-ayennanto ngarud ti kualidad ti biagyo.
[Footnotes]
a Ti Hebreo a sao a da·vaqʹ, a naipatarus ditoy a “makitipon,” “kaipapananna ti ikakapet iti maysa a tao a sidudungngo ken sisusungdo.”6 Iti Griego, ti sao a nayulog a “makitiponto” iti Mateo 19:5 nainaig iti sao a kaipapananna “maidekket,” “maisemento,” “maisulbong a siiirut.”7
b Idi panawen ti Biblia, ti sao a “pagbaut” (iti Hebreo, sheʹvet) kaipapananna ti “batbat” wenno “sarukod,” kas ti us-usaren ti agpaspastor.10 Iti daytoy a konteksto ti pagbaut nga addaan autoridad isingasingna ti naayat a panangiwanwan, saan a nakas-ang a kinadangkok.—Idiligyo ti Salmo 23:4.
c Kitaenyo dagiti kapitulo a “Sanayenyo ti Anakyo Manipud Kinamaladaga,” “Tulonganyo ti Tin-edyeryo a Rumang-ay,” “Adda Aya Rebelde iti Sangakabbalayan?”, ken “Salaknibanyo ti Pamiliayo Kadagiti Makadadael nga Impluensia” iti libro a Ti Sekreto ti Kinaragsak iti Pamilia, nga impablaak ti Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Blurb iti panid 24]
Itukon ti Biblia dagiti nalawag, rasonable a pammagbaga iti biag ti pamilia
[Kahon iti panid 23]
Kababalin Dagiti Nasalun-at a Pamilia
Sumagmamano a tawenen ti napalabas adda edukador ken espesialista kadagiti pamilia a nangaramid iti nasaknap a panangsurbey nga adda nasurok 500 a propesional a namalbalakad kadagiti pamilia a napagimtuodan iti komentoda no ania dagiti galad a napaliiwda kadagiti “nasalun-at” a pamilia. Makapainteres, ta kaaduan kadagiti galad a nailista isu dagidiay nabayagen nga inrekomenda ti Biblia.
Ti nasayaat a pannakikomunikar isu ti kangrunaan, agraman dagiti epektibo a wagas a panangrisut kadagiti di pagkakaawatan. Maysa a gagangay a pagannurotan a nasarakan kadagiti nasalun-at a pamilia isu daytoy, nga “awan ti mapan maturog nga adda ungetna iti sabali,” sigun iti autor ti surbey.4 Ngem, nasurok 1,900 a tawenen, imbalakad ti Biblia: “Agpungtotkayo, ngem nupay kasta dikay agbasol; ti init saannakay koma a malnekan a sipupungtot.” (Efeso 4:26) Idi panawen ti Biblia binilangda ti aldaw manipud ilelennek ti init agingga iti sumuno nga ilelennek. Gapuna, nabayagen sakbay pay a dagiti moderno nga eksperto inadalda dagiti pamilia, nainsiriban nga imbalakad ti Biblia: Risutenyo a dagdagus dagiti banag a mamagsisina—sakbay nga agngudo ti aldaw ket mangrugi ti sabali.
Dagiti nasalun-at a pamilia “dida irugi a pagsasaritaan dagiti tema a manamnama a pagririkkiaran sakbay unay a rummuarda wenno sakbay ti pannaturog,” natakuatan ti autor. “Naulit-ulit a nangngegko ti sao a ‘maitutop a tiempo.’”5 Ti kakasta a pamilia dida ammo nga impakatda ti proverbio ti Biblia a nairekord nasurok a 2,700 a tawenen: “Ti sao a maitutop ti tiempo a pannakaisaona kasla mansanas a balitok a nabungon iti iniket a pirak.” (Proverbio 15:23; 25:11) Daytoy a panagdinnilig nalabit nainaig kadagiti nabalitokan nga arkos a sinan mansanas a naiparabaw kadagiti kinitikitan a pirak a bandeha—napateg ken naimnas a sansanikua idi panawen ti Biblia. Ipaawatna ti imnas ken pateg dagiti sasao a nayebkas iti maikanatad a tiempo. No kadagiti nairteng a sirkumstansia, nakapatpateg dagiti umiso a sasao a maisawang iti maitutop a tiempo.—Proverbio 10:19.
[Kahon iti panid 26]
Praktikal a Giya Para iti Natauan a Relasion
“Siaameska, ngem saanka nga agbasol. Makiumanka iti pusom, idiay pagiddaam, ket agulimekka.” (Salmo 4:4) Kadagiti kaaduan a kaso a nakainaigan dagiti babassit a salungasing, nainsiriban a medmedanyo ti sasaoyo, iti kasta maliklikan ti emosional a panagsupiat.
“Adda agsao a sidadarasudos a kas kadagiti panagduyok ti kampilan, ngem ti dila ti masirib isu ti makaagas.” (Proverbio 12:18) Panunotem sakbay nga agsaoka. Dagiti nadarasudos a sasao makasugat kadagiti sabali ken mangdadael iti panaggayyem.
“Ti naalumamay a sungbat, pagbaw-ingenna ti pungtot, ngem ti makapaladingit a sao pataudenna ti unget.” (Proverbio 15:1) Masapul ti panagteppel tapno naalumamay ti isusungbat, ngem ti kasta a kababalin masansan a risutenna dagiti problema ken patanorenna ti natalna a relasion.
“Ti pannakairugi ti riri kasla no ti maysa ibuangna ti danum; gapuna sakbay a bumtak ti susik, pumanawkan.” (Proverbio 17:14) Nainsiriban ti ipapanaw manipud iti nabara a situasion sakbay a pumudot ti ulom.
“Saanka nga alisto a marurod; ta ti rurod umukuok kadagiti maag.” (Eclesiastes 7:9, The New English Bible) Dagiti emosion masansan nga umun-unada ngem ti aksion. Maag ti tao nga alisto a masair, ta ti kababalinna makaituggod kadagiti dinadarasudos a sasao wenno tigtignay.
[Ladawan iti panid 25]
Dagiti Saksi ni Jehova ti maysa kadagiti immuna a naibalud kadagiti kampo konsentrasion