“Daydiay Nasaldet Utobenna Dagiti Addangna”

PRAKTIKAL ken nasaririt ti nasaldet a tao, nasimbeng ti desisionna ken nalaing a mangtarus, manakem ken naannad, addaan pannakaawat ken masirib. Saan a manangallilaw wenno nasikap. “Tunggal maysa a nasaldet agtignayto a buyogen ti pannakaammo,” kuna ti Proverbio 13:16. Wen, ti kinasaldet ket maysa a matarigagayan a galad.

Kasano a maipakitatayo ti kinasaldet iti inaldaw a panagbiagtayo? Kasano a maiparangarangtayo daytoy a galad iti panagdesision, panangtrato kadagiti sabsabali, ken iti panangsangotayo kadagiti nadumaduma a kasasaad? Ania dagiti magunggona ti nasaldet? Ania dagiti didigra a liklikanda? Ni Ari Solomon ti nagkauna nga Israel mangipaay kadagiti praktikal a sungbat kadagitoy a saludsod, kas mabasatayo iti Proverbio 14:12-25.a

Nainsiriban a Pilienyo ti Danayo

Tapno makaaramid kadagiti nainsiriban a panagpili ken tapno naballigi ti biag, masapul la ketdi ti abilidad a mangilasin no ania ti umiso ken di umiso. Nupay kasta, iballaag ti Biblia: “Adda dalan a nalinteg iti sanguanan ti maysa a tao, ngem dagiti dalan ni patay isuda ti tungpal dayta kalpasanna.” (Proverbio 14:12) Gapuna, masapul a sursuruentayo nga ilasin no ania a talaga ti umiso ken no ania ti agparang laeng nga umiso. Ti sasao a “dagiti dalan ni patay” ipasimudaagda nga adu dagiti kasta a makaallilaw a dana. Usigenyo ti sumagmamano a banag a kasapulan nga ammuen ken liklikantayo.

Dagiti nabaknang ken nalatak iti lubong kaaduanna a mamatmatanda kas mararaem a tattao a rumbeng a padayawan. Gapu ta nalatakda iti kagimongan ken nabaknangda, agparang nga umiso ti panangaramidda kadagiti bambanag. Ngem komusta ti wagas ti adu kadakuada no iti pananggun-od iti kinabaknang ken kinalatak? Kanayon kadi a nalinteg ken nadalus dagiti wagasda? Adda met dagidiay mangipakita iti napasnek a kinaregta kadagiti narelihiosuan a patpatienda. Ngem ti kadi kinapasnekda talaga a paneknekanna nga umiso dagiti patpatienda?​—Roma 10:2, 3.

Mabalin nga agparang met a nalinteg ti maysa a dana gapu ta naallilaw ti maysa iti bagina. No agdesisiontayo maibatay iti mariknatayo nga umiso, agpampannuraytayo kinapudnona iti panangiwanwan ti manangallilaw a puso. (Jeremias 17:9) No saan a nasursuruan ken saan a nasanay ti konsiensiatayo, mabalin a matmatantayo nga umiso uray ti saan nga umiso a wagas. Ania ngarud ti tumulong kadatayo a mangpili iti umiso a tignay?

Tapno magun-odantayo ‘dagiti pannakabalin ti pannakaawat a mangilasin agpadpada iti umiso ken di umiso,’ nasken ti naanep a personal a panangadaltayo kadagiti naun-uneg a kinapudno iti Sao ti Dios. Kanayonanna, masapul a sanayentayo dagitoy a pannakabalin “babaen iti panangusar” kadagita a mangyaplikar kadagiti prinsipio ti Biblia. (Hebreo 5:14) Masapul nga agannadtayo tapno saantayo a maallilaw a sumrek iti dana nga agparang nga umiso ngem mangyadayo kadatayo iti ‘nailet a dalan nga agturong iti biag.’​—Mateo 7:13, 14.

No ‘ti Puso Mabalin nga Agpapaut-ot’

Makuna kadi a naragsaktayo no saan a natalna ti panunottayo? Ti kadi panagkatawa ken panagragsak maep-epna ti nakaro nga ut-ot? Kinasaldet kadi no iliwliwag ti panagleddaang babaen ti arak, panagabuso iti droga, wenno nalulok a panagbiag? Saan. “Uray iti katawa mabalin nga agpapaut-ot ti puso,” kuna ti masirib nga ari.​—Proverbio 14:13a.

Ti katawa mailimedna ti ut-ot, ngem saanna a maikkat dayta. “Iti tunggal banag adda naituding a tiempo,” kuna ti Biblia. Wen, adda “tiempo ti panagsangit, ken tiempo ti panagkatawa; tiempo ti panagdung-aw ken tiempo ti panaglagtolagto.” (Eclesiastes 3:1, 4) No agtultuloy ti panagleddaang, masapul nga ikagumaantayo a parmeken dayta, nga agsapultayo iti “nasigo a panangiwanwan” no kasapulan. (Proverbio 24:6)b Adda pagimbaganna ti panagkatawa ken panagpalpaliwa, ngem bassit laeng ti maitulongda. Iti panagballaagna maibusor kadagiti di umiso a kita ti panagpalpaliwa ken panaglinglingay, kuna ni Solomon: “Ladingit ti pagtungpalan ti panagrag-o.”​—Proverbio 14:13b.

Awanan Pammati ken ti Naimbag​—Kasano a Mapnekda?

“Daydiay nga iti pusona awanan iti pammati mapnekto kadagiti ibunga ti bukodna a daldalan,” intuloy ti ari ti Israel, “ngem ti naimbag a tao mapnek kadagiti ibunga dagiti pannakilangenna.” (Proverbio 14:14) Kasano a ti awanan iti pammati ken ti naimbag mapnekda kadagiti resulta ti pannakilangenda?

Ti tao nga awanan iti pammati saanna a matmatan nga adda sungsungbatanna iti Dios. Gapuna, saan a napateg kenkuana no umiso ti ar-aramidenna iti imatang ni Jehova. (1 Pedro 4:3-5) Mapnek ti kasta a tao kadagiti resulta ti materialistiko a panagbiagna. (Salmo 144:11-15a) Ti naimbag a tao, iti sabali a bangir, ket determinado a mangaramid no ania ti umiso iti imatang ti Dios. Kadagiti amin a pannakilangenna, annurotenna dagiti nalinteg a pagalagadan ti Dios. Ti kasta a tao ket mapnek kadagiti resulta ti aramidna agsipud ta ni Jehova ti Diosna ken awan kaasping ti rag-ona kas resulta ti panagserbina iti Kangatuan.​—Salmo 144:15b.

Saanyo a ‘Patien ti Tunggal Sao’

Iti panamagdiligna kadagiti daldalan dagiti awanan kapadasan ken dagidiay nasaldet, kuna ni Solomon: “Ti asinoman nga awanan kapadasan maaddaan pammati iti tunggal sao, ngem daydiay nasaldet utobenna dagiti addangna.” (Proverbio 14:15) Ti nasaldet saan a nalaka a mamatpati. Imbes a patienna ti amin a mangngegna wenno bay-anna a sabali ti agpanunot para kenkuana, nainsiriban nga usigenna dagiti addangna. Kalpasan a magun-odna ti amin nga impormasion, agtignay buyogen ti pannakaammo.

Alaentayo a pagarigan ti saludsod nga, “Adda kadi Dios?” Ti awanan kapadasan agannayas a mamati iti patpatien ti kaaduan wenno dagiti nalatak a tattao. Ngem ti nasaldet usigenna pay a naimbag dagiti impormasion. Utobenna dagiti kasuratan a kas iti Roma 1:20 ken Hebreo 3:4. No maipapan kadagiti naespirituan a banag, ti nasaldet a tao saanna a basta patien ti kapanunotan dagiti lider ti relihion. ‘Subokenna dagiti naipaltiing nga ebkas tapno makitana no nagtaudda iti Dios.’​—1 Juan 4:1.

Anian a nainsiriban nga ipangag ti balakad a di ‘panangpati iti tunggal naipaltiing nga ebkas’! Masapul nga ipapuso dayta kangrunaanna dagidiay nakaitalkan ti annongen a mangbalakad kadagiti sabsabali iti kongregasion Kristiano. Ti mamalbalakad masapul nga ammona ti intero a pasamak. Masapul nga umimdeng a naimbag ken ammuenna dagiti detalye manipud iti amin a dasig tapno makagunggona wenno balanse ti balakadna.​—Proverbio 18:13; 29:20.

“Ti Tao nga Addaan Kadagiti Pannakabael nga Agpanunot Magurgura”

Iti panangdakamatna iti sabali pay a nagdumaan ti masirib ken maag, kuna ti ari ti Israel: “Daydiay masirib agbuteng ket umadayo iti kinadakes, ngem ti maag agrungsot ken agbalin a managtalek iti bagi. Daydiay nadaras nga agunget makaaramidto iti kinamaag, ngem ti tao nga addaan kadagiti pannakabael nga agpanunot magurgura.”​—Proverbio 14:16, 17.

Ti masirib a tao kabutengna dagiti resulta ti pannagna iti di umiso a dana. Naannad ken ipategna ngarud ti aniaman a balakad a makatulong kenkuana a mangliklik iti kinadakes. Awanan iti kasta a panagbuteng ti maag a tao. Gapu ta agtalek iti bagina, sipapangas a laksidenna ti balakad dagiti sabsabali. Gapu ta nalaka nga agpungtot, agtignay a simamaag ti kasta a tao. Ngem kasano a ti tao a makabael nga agpanunot agbalin a puntiria ti ibubusor?

Iti orihinal a lenguahe, dua ti kaipapanan ti ebkas a naipatarus kas “pannakabael nga agpanunot.” Iti positibo nga anag, mabalin nga ipasimudaagna ti pannakaawat wenno kinalaing. (Proverbio 1:4; 2:11; 3:21) Iti negatibo nga anag, daytoy a sasao mabalin a tukoyenna dagiti dakes a kapanunotan wenno makadangran a panagpampanunot.​—Salmo 37:7; Proverbio 12:2; 24:8.

No ti ebkas a “ti tao nga addaan kadagiti pannakabael nga agpanunot” tukoyenna ti dakes a mananggandat, saan a nakaskasdaaw no apay a magurgura ti kasta a tao. Nupay kasta, saan kadi a pudno a ti tao nga addaan pannakaawat mabalin a guraen met dagidiay awanan iti kasta a galad? Kas pagarigan, dagidiay mangusar kadagiti kabaelanda nga agpanunot ken mangngeddeng nga agbalin a ‘saan a paset ti lubong’ ket guraen ti lubong. (Juan 15:19) Maum-umsi dagiti Kristiano nga agtutubo a mangus-usar kadagiti abilidadda nga agpanunot ken mangsarsaranget kadagiti impluensia dagiti saan a nasayaat a kakadua tapno laeng maliklikanda dagiti di nasayaat a kababalin. Kinapudnona, dagiti pudno nga agdaydayaw ket gurguraen ti lubong nga adda iti sidong ti pannakabalin ni Satanas a Diablo.​—1 Juan 5:19.

“Dagiti Dakes a Tattao Kasapulanto nga Agruknoyda”

Ti nasaldet adda pay nakaidumaanna kadagidiay awanan kapadasan. “Dagidiay awanan kapadasan sigurado a tagikuaendanto ti kinamaag, ngem dagidiay nasaldet agdalungdongdanto iti pannakaammo.” (Proverbio 14:18) Yantangay awananda iti pannakaawat, kinamaag ti pilien dagidiay awanan iti kapadasan. Agbalin a kasta ti biagda. Iti sabali a bangir, ti pannakaammo adornuanna ti nasaldet no kasano a ti balangat padayawanna ti ari.

“Dagiti dakes a tattao kasapulanto nga agruknoyda iti sanguanan dagidiay naimbag,” kuna ti masirib nga ari, “ken dagiti nadangkes a tattao iti ruruangan daydiay nalinteg.” (Proverbio 14:19) Kaipapananna dayta a ti naimbag agballiginto maibusor iti dakes. Utobenyo ti panagadu ken ti nasaysayaat a biag a tagtagiragsaken ita dagiti adipen ti Dios. Gapu ta makitkitada dagitoy a bendision kadagiti adipen ni Jehova, dadduma a bumusbusor ti mapilitan nga “agruknoy” iti piguratibo a nailangitan a babai a kukua ni Jehova, nga irepresentar ti napulotan iti espiritu a natda ditoy daga. Uray pay saanda a bigbigen dayta sakbay ti Armagedon, dagidiay bumusbusor mapilitanda a mangbigbig a ti naindagaan a paset ti organisasion ti Dios talaga nga irepresentarna ti nailangitan a paset.​—Isaias 60:1, 14; Galacia 6:16; Apocalipsis 16:14, 16.

‘Panangipakita iti Pabor Kadagidiay Naparigatan’

No maipapan iti natauan a kababalin, kuna ni Solomon: “Daydiay bassitan iti sanikua puntiria ti pananggura uray ti padana a tao, ngem adu ti gagayyem ti nabaknang a tao.” (Proverbio 14:20) Anian a pudno daytoy kadagiti imperpekto a tattao! Gapu iti inaagum a pagannayasanda, paboranda dagiti nabaknang. Nupay adu ti gayyem ti tao a nabaknang, temporarioda laeng a kas iti kinabaknangna. No kasta, saan kadi a rumbeng a liklikantayo ti makigayyem babaen ti kuarta wenno pammasablog?

Kasanon no ti napudno a panangsukimat iti bagitayo ipalgakna a nasayaat ti pannakilangentayo iti baknang ngem saan kadagiti napanglaw? Laglagipentayo koma a kondenaren ti Biblia ti paboritismo. Kunana: “Daydiay mangumsi iti mismo a padana a tao agbasol, ngem naragsak daydiay mangipakita iti pabor kadagidiay naparigatan.”​—Proverbio 14:21.

Rumbeng a pakitaantayo iti konsiderasion dagidiay marigrigat. (Santiago 1:27) Kasanotayo a maaramid dayta? Babaen ti panangipaay iti “sanikua daytoy a lubong a pangtaginayon iti biag,” a mabalin a pakairamanan ti kuarta, taraon, pagnaedan, kawes, ken personal nga atension. (1 Juan 3:17) Naragsak ti maysa a mangipakita iti pabor kadagiti marigrigat, yantangay “ad-adu ti kinaragsak iti panangted ngem iti panangawat.”​—Aramid 20:35.

Ania ti Pagbanaganda?

Ti prinsipio nga “aniaman nga imulmula ti maysa a tao, daytoyto met ti apitenna” agaplikar agpadpada iti tao a nasaldet ken iti daydiay maag. (Galacia 6:7) Ti nasaldet aramidenna no ania ti naimbag, ti maag mangigakat iti pannakadangran. “Saan aya nga agallaallanto dagidiay mangigakgakat iti pannakadangran?” inyimtuod ti masirib nga ari. Ti sungbat ket wen; mayaw-awanda. “Ngem adda naayat a kinamanangngaasi ken kinapudno no maipapan kadagidiay mangigakgakat iti naimbag.” (Proverbio 14:22) Dagidiay agaramid iti naimbag tagiragsakenda ti naimbag a nakem dagiti sabsabali agraman ti naayat a kinamanangngaasi ti Dios.

Maipapan iti pakainaigan ti balligi ken kinagaget ken iti pannakapaay ken kinatagari ngem bassitan iti aramid, kuna ni Solomon: “Babaen iti tunggal kita ti panagbannog maadda ti pagsayaatan, ngem ti laeng sao dagiti bibig mamagannayas iti panagkasapulan.” (Proverbio 14:23) Daytoy a prinsipio sigurado nga agaplikar kadagiti naespirituan a kalattayo. No nagagettayo iti Nakristianuan a ministerio, apitentayo dagiti gunggona nga iyeg ti panangirakurak iti mangispal-biag a kinapudno ti sao ti Dios iti adu a tattao. Ti simamatalek a panangaramidtayo iti aniaman a nateokratikuan nga annongen a mabalin a maawattayo mangyeg kadatayo iti rag-o ken pannakapnek.

“Ti korona dagiti masirib isu ti kinabaknangda; ti kinamaag dagidiay maag ket kinamaag,” kuna ti Proverbio 14:24. Mabalin a kaipapananna daytoy a ti kinasirib nga ikagkagumaan a gun-oden dagiti masirib isu ti matmatanda a kinabaknang, ket dayta ti mangbalangat wenno mangadorno kadakuada. Ti maag, iti sabali a bangir, kinamaag laeng ti magunggonana. Sigun iti maysa a reperensia, daytoy a proverbio mabalin met nga ipasimudaagna a “ti kinabaknang ket maysa nga arkos dagidiay mangusar a nainsiriban iti dayta . . . [idinto ta] kinamaag ti addanto laeng kadagiti maag.” Aniaman kadagita, nasaysayaat ti kasasaad daydiay masirib ngem ti maag.

“Ti pudno a saksi mangispal kadagiti kararua,” kuna ti ari ti Israel, “ngem daydiay manangallilaw agyesngaw kadagiti kinaulbod laeng.” (Proverbio 14:25) Nupay talaga a pudno daytoy no iti pangukoman, usigenyo ti aplikasionna iti ministeriotayo. Ti trabahotayo a panangasaba ken panangaramid iti adalan iramanna ti panangsaksi iti kinapudno ti Sao ti Dios. Dayta a panangsaksi wayawayaanna dagiti nalinteg ti panagpuspusoda a tattao manipud iti palso a relihion ken mangispal dayta iti biag. Babaen ti naynay a panangipaay iti atension iti bagbagitayo ken iti isursurotayo, maispaltayo agpadpada ti bagbagitayo ken dagidiay mangipangag kadatayo. (1 Timoteo 4:16) Bayat nga itultuloytayo nga aramiden daytoy, alertotayo koma a mangipakita iti kinasaldet iti amin nga aspeto ti biagtayo.

[Footnotes]

[Ladawan iti panid 18]

Nasken ti naanep a panangadaltayo kadagiti naun-uneg a kinapudno tapno mailasintayo agpadpada ti umiso ken di umiso

[Ladawan iti panid 18]

Pudno kadi a makapnek ti materialistiko nga estilo ti panagbiag?