LEON
[Heb., ʼar·yehʹ; ʼariʹ; la·viʼʹ; laʹyish; shaʹchal (urbon a leon); kephirʹ (burboran a bumaro a leon); levi·yaʼʹ (kabaian a leon); Aramaiko, ʼar·yehʹ; Gr., leʹon].
Dakkel ken kimmayumanggi ti marisna a mamalia iti pamilia ti pusa nga addaan iti atiddog ken burboran-ti-murdongna nga ipus. Ti nagpaiduma a nakuso a burbor ti kalakian mangrugi nga agtubo no ti animal ket agarup tallo ti tawennan. Nupay naungawdan idiay Palestina, dagiti leon idi un-unana naruayda unay sadiay. Masarakanda idi iti lugar ti Kabambantayan ti Anti-Libano (Sol 4:8), kadagiti kasamekan iti igid ti Jordan (Jer 49:19; 50:44; Zac 11:3), ken iti “daga ti riribuk ken dagiti narigat a kasasaad,” awan sabali, ti let-ang iti abagatan ti Juda.—Isa 30:6; idiligyo ti De 8:15.
Adda idi dagiti tiempo a ti papastor kasapulan a salaknibanda ti arban manipud kadagiti leon. Iti maysa a gundaway situtured a kinabil ni David ti maysa a leon ket inispalna ti karnero nga innala dayta. (1Sm 17:34, 35) Nupay kasta, manmano ti kastoy. Masansan nga uray ti “naan-anay a bilang dagiti pastor” saanda a kabaelan a pagbutngen a pagtalawen ti maysa a burboran a bumaro a leon. (Isa 31:4) No dadduma bassit laeng a paset ti naamo nga animal ti mabawi ti pastor manipud ngiwat ti leon (Am 3:12), iti kasta mabalinanna nga idatag ti kasapulan a pammaneknek a mangwayawaya kenkuana manipud panagsubad.—Ex 22:13.
Nupay da David, Samson, ken Benaias nabaelanda ti agmaymaysa a nangpapatay kadagiti leon (Uk 14:5, 6; 1Sm 17:36; 2Sm 23:20), saan a nalasatan ti dadduma ti gammat ti leon. (2Ar 17:25, 26) Inusar ni Jehova dagiti leon a mangipakat iti panangukomna iti maysa a mammadto a simmukir kenkuana (1Ar 13:24-28) ken iti maysa a lalaki a nagkitakit a makitinnulong iti maysa kadagiti mammadtona.—1Ar 20:36.
Ti Kasuratan maulit-ulit a tukoyenna dagiti kababalin ken ugali ti leon, a pakairamanan ti gumgumruod a panagngernger ken panagugana. (Pr 19:12; 20:2; Am 3:4, 8) Gagangay a saan nga agngernger ti leon no agan-anup kadagiti atap nga animal. Nupay kasta, no padasenna ti aganup kadagiti naamo nga animal iti maysa nga alug-og, masansan nga agngernger ti leon. Ti mamagkullayaw a daranudor napattapatta a pakaigapuan ti panagkakaribuso a mangrebba iti mangsalaknib nga alad ken mangiputong kadagiti sinaggaysa nga animal manipud iti arban. Nasayaat ti panagaddang ti animal. (Pr 30:29, 30) Ti pigsana ket pagkukuna a proverbio. (Uk 14:18; Pr 30:30) Ti maminsan a kabil ti nabileg a gammat ti leon umdasen a mangrung-o iti tengnged ti maysa a bassit nga antilop. Ti leon kabaelanna ti mangpatay ken mangawit iti an-animal a dakdakkel ngem isuna, ket dagiti ababa, nakidser a pangana nakabalanda kadagiti ngipen nga umdas ti kinatibkerna a mangtukkol kadagiti dadakkel a tulang. (Sal 58:6; Joe 1:6; Isa 38:13) Di pakasdaawan a ti nasadut a tao nailadawan kas agpampambar iti pannakapaayna nga agtignay maitunos iti sasao nga: “Adda leon idiay ruar!” (Pr 22:13; 26:13) Nupay kasta, yantangay mannangan iti karne, mabalin a mapukaw dagiti leon gapu iti kaawan ti maanupan. (Job 4:11; kitaenyo met ti Sal 34:10.) Ket “ti sibibiag nga aso [nupay malalais] nasaysayaat ngem iti [sigud a nadaeg ngem itan] natay a leon.”—Ec 9:4.
Kadawyanna, maysa a paset ti aldaw ti busbosen ti leon tapno maturog iti taengna, ket iti rabii aramidenna ti kaaduan iti panaganupna. Agala iti taraonna babaen iti panagsaneb wenno sililimed a panangsursurotna iti an-anupenna agingga a makaasideg unayen a rumugma. (Job 38:39, 40; Sal 10:9; Un 3:10) Kalpasanna kabaelannan ti dumuklos iti kapardas nga agarup 65 km/oras (40 mko). Tapno makagun-odda iti kasapulan a kapadasan iti panangpapatay iti anupenda, mangrugi dagiti urbon a kumuyog iti inada kadagiti panaganup no tallo a bulandan. Mapusotda kalpasan ti innem wenno pito a bulan, magtenganda ti seksual a kinamataengan iti maikapat a tawenda, ken madanonda ti naan-anay a pisikal a kadakkelda iti innem a tawen.—Eze 19:2, 3.
Dagiti leon ket nabayagen nga inan-anup ti tao. Naaramat dagiti abut ken iket kas pangtiliw kadakuada. (Eze 19:3, 4, 9) Iti kadaanan nga Asiria, ti panaganup kadagiti leon ket paborito nga ay-ayam ti monarka. Mabalin a nakasakay ti ari iti kabalio wenno nakalugan iti karuahena ken naarmasan iti bai ken pana sa kamatenna dagiti leon.—LADAWAN, Tomo 1, p. 955.
Dagiti mabisin a leon ket nausar idi un-unana a pangipakat iti kadagsenan a dusa. Yantangay ti anghel ni Jehova sinalaknibanna ni Daniel, nalisian ti mammadto daytoy a dakes a pagbanagan. (Da 6:16, 17, 22, 24; idiligyo ti Heb 11:33.) Idi umuna a siglo K.P., naispal ni apostol Pablo manipud “ngiwat ti leon,” mabalin a literal wenno piguratibo.—2Ti 4:17.
Nausar Kas Pagarkos, ken Naaramat iti Piguratibo a Pamay-an. Dagiti naikitikit a leon ti nayarkos kadagiti sikigan a diding dagiti gambang a kareton a naituding a maaramat iti templo. (1Ar 7:27-36) Ket dagiti rebulto ti 12 a leon naintarda kadagiti tukad ti agdan nga agturong iti trono ni Solomon, mainayon iti dua a leon a sitatakder iti sibay dagiti pagipatayan iti takiag. (1Ar 10:19, 20) Kasta met, ti templo a nakita ni Ezequiel iti sirmata ket naarkosan kadagiti kerubin nga addaan dua a rupa, ti maysa rupa ti tao ket ti sabali rupa ti burboran a bumaro a leon.—Eze 41:18, 19.
Kaaduan kadagiti pannakatukoy ti leon iti Kasuratan ket piguratibo, wenno mangiladawan. Ti intero a nasion ti Israel (Nu 23:24; 24:9), ken tunggal maysa a tribu ni Juda (Ge 49:9) ken ni Gad (De 33:20), naimpadtuan a naipadisda kadagiti leon, a mangirepresentar iti di pannakaparmek ken kinatured iti nalinteg a pannakigubat. (Idiligyo ti 2Sm 17:10; 1Cr 12:8; Pr 28:1.) Inyasping ni Jehova ti bagina iti maysa a leon iti panangipakatna iti panangukom iti di matalek nga ilina. (Os 5:14; 11:10; 13:7-9) Ket ti kangrunaan a hudisial nga opisial ti Dios, ni Jesu-Kristo, isu “ti Leon a nagtaud iti tribu ni Juda.” (Apo 5:5) Mayanatup, ngarud, a ti leon, kas simbolo ti natured a kinahustisia, ket mainaig iti kaadda ken trono ni Jehova.—Eze 1:10; 10:14; Apo 4:7.
Gapu iti narungsot, nagaramugam, ken manangalun-on a pakabigbigan ti leon, naaramat met daytoy nga animal a mangirepresentar kadagidiay nadangkes (Sal 10:9), kadagiti tattao a bumusbusor ken Jehova ken iti ilina (Sal 22:13; 35:17; 57:4; Jer 12:8), kadagiti ulbod a mammadto (Eze 22:25), kadagiti nadangkes nga agtuturay ken piprinsipe (Pr 28:15; Sof 3:3), iti Sangalubongan a Pannakabalin ti Babilonia (Da 7:4), ken ni Satanas a Diablo (1Pe 5:8). Ket ti pito-ti-ulona, sangapulo-ti-sarana nga atap nga animal manipud iti baybay, a ti autoridadna naggapu ken Satanas, nailadawan kas addaan iti ngiwat ti leon. (Apo 13:2) Iti Salmo 91:13 ti leon ken ti kobra agparang a tumukoyda iti pannakabalin ti kabusor, a ti leon irepresentarna ti direkta nga iraraut ket ti kobra nalimed a panaggandat, wenno iraraut manipud nalemmeng a disso.—Idiligyo ti Lu 10:19; 2Co 11:3.
Idi tiempo a nagsubli dagiti Israelita iti pagtaenganda a daga idi 537 K.K.P., nabatad a sinalakniban ida ni Jehova manipud kadagiti leon ken dadduma pay a nagaramugam nga animal iti dalan. (Isa 35:8-10) Iti daga a mismo, dagiti leon ken dadduma pay a manangalun-on awan duadua nga immaduda bayat ti 70 a tawen a panaglangalang dayta. (Idiligyo ti Ex 23:29.) Ngem, nabatad a gapu iti mangaluad a panangaywan ni Jehova iti ilina, dagiti Israelita ken dagiti naamo nga animalda nalawag a saan ida a nabiktima dagiti leon a kas kadagidi ganggannaet a tattao a pinagtaeng ti ari ti Asiria kadagiti siudad ti Samaria. (2Ar 17:25, 26) Gapuna, manipud iti panangmatmat dagiti Israelita, ti leon ket, iti anagna, mangmangan iti garami a kas iti toro, kayatna a sawen, saanna a dangran ida wenno dagiti naamo nga animalda. (Isa 65:18, 19, 25) Nupay kasta, iti sidong ti panagturay ti Mesias, maadda ti dakdakkel a kaitungpalan dagiti padto iti pannakaisubli. Dagiti tattao a mabalin a sigud nga addaan iti inaanimal ken nadamsak a kababalin makikappiada kadagiti nasingsingpet a padada a tattao ket saanda nga ikagumaan a ranggasan wenno dangran ida. Agpadpada nga iti literal ken piguratibo a kaipapanan, maaddanto ti talna iti nagbabaetan dagiti leon ken dagiti naamo nga animal.—Isa 11:1-6; kitaenyo ti AN-ANIMAL, SIMBOLIKO NGA.