Dagiti Buya Manipud Naikari a Daga

Let-ang ti Juda​—Langalang Ngem Makakayaw

ANIAT’ pagarupyo nga itsura ti let-ang ti Juda idiay Naikari a Daga? Ripiripen dagiti dadduma dayta kas maysa a naglawaan, napuskol a kabakiran. Dadduma maripiripda dayta kas let-ang ti Sahara nga adda awan pagpatpatinggaanna a bennat ti kadaratan.

Awan kadagita ti katupag daytoy a let-ang, kas makitayo iti makingngato a retrato. Iti daytoy a buya, kitkitaenyo ti paset ti let-ang a nainaig ken Jesus. Kunat’ tradision nga impakita ni Satanas ken Jesus “dagiti isuamin a pagpagarian ti lubong” manipud iti daytoy a tuktok, nga adda idiay igid ti let-ang ken tantannawaganna ti kapalmaan a siudad ti Jerico idiay Ginget ti Jordan idiay daya.​—Mateo 3:1; 4:1-11.

Manipud iti daytoy umamianan a daya a paset, ti let-ang ti Juda dumanon agingga idiay makinlaud a paset ti Natay a Baybay. Mabalin a makatulong kadakayo nga iladawan daytoy a disso no kitaenyo ti abbong a mapa iti 1989 Calendar of Jehovah’s Witnesses. (Ti kalendario addaan met ti dakkel a bersion iti makingngato a retrato.) Ti let-ang ket 16 ingganat’ 24 kilometro ti kalawana idiay akindaya nga arisadsad ti kabambantayan ti Judea, agingga idiay aplaya ti Natay a Baybay.

Dagidiay a bambantay ti mangserra ti kaaduan a sengngaw manipud Baybay Mediteraneo. Gapuna ti nalukneng, kalbon a turturod a tisa idiay akindaya a deppaarna ket bassit a tudo ti aw-awatenna bayat dagiti bulan ti kalam-ekna a Nobiembre ken Disiembre. Iti dayta agtubo dagiti ruot, a mabalin a mapagaraban dagiti arban ditoy. Gapu itoy, “ti bato a pagyaponan ti karnero” a nadakamat idiay 1 Samuel 24:3 apagpag-isu iti daytoy a rehion.

Dagiti ruot nga agtubo ditoy saanda nga agbayag. Dagiti akindaya nga angin manipud let-ang di agbayag pagbalinennan a naganggangan ti bimmerde a karuotan. Anian a nagsayaat ti panangyilustrar daytoy ti naimpadtuan a komento: “Ti ruot magango, ti sabong malaylay; ngem ti sao ti Diostayo, mataginayonto.”​—Isaias 40:8; 1 Pedro 1:24, 25.

Nalabit pinampanunot ni Jesus daytoy a teksto bayat nga agalla-alla iti daytoy a let-ang iti 40 nga aldaw ken 40 a rabii. Panunotenyo laengen ti narikna ni Jesus iti sidong ti makasinit nga init a sumilnag kadagiti awan kaykayona a kabatuan ken rangkis. (Isaias 32:2) Anian a naglaka met a maawatan a kalpasanna “dagiti anghel dimtengda ket nagserbida kenkuana”!​—Mateo 4:1-11.

Gaput’ kinalangalangna ken kinakurang matagtagitaona, masansan a maus-usar ti let-ang ti Judea kas disso a pagkamangan. Idi agtartaray manipud makaunget nga Ari Saul, nakakita ni David ti salaknib ditoy, a dineskribirna dayta kas “ti natikag ken nautuyan a daga, nga awanan danum.” (Salmo 63:1 ken superskripsion; 1 Samuel 23:29) Iti apagbiit isut’ naglemmeng iti gukayab, nalabit kas ti Umm Qatafa Cave idiay Wadi Khareitun (maysa a lobong manipud daya ti Betlehem agturong iti Natay a Baybay). (Hebreo 11:32, 38) Iti daytoy a buya manipud iti gukayab, makitayo iti akimbaba a kannawan ti sumagmamano a nangisit a karnero nga agsapsapul kadagiti naiwaraswaras a mulmula.

Adda ni David iti maysa a gukayab idiay paset ti En-gadi idi simrek ni Saul tapno umibleng. Nupay rinagasan ni David ti gayadan ti lambon ni Saul, saanna a ranggasan “ti pinulotan ni Jehova.” Kamaudiananna immawag ni David ken Saul, nalabit idi a ti ari addan idiay tengnga ti napuskol a bulbulong. (1 Samuel 24:1-22) ‘Napuskol a bulbulong ditoy?’ mabalin a pampanunotenyo.

Wen, no nawadwad ti danum, agsabong daytoy a let-ang. Ti En-gadi ti maysa a pangarigan. Ti danum a masepsep dagiti agaraag a batbato rummuarda kas ubbog ken dissuor ti dandanum iti daytoy a lobong nga agturong iti akinlaud nga aplaya ti Natay a Baybay. Daytoy ti mamagbalin iti En-gadi a pudpudno a kabakiran, nga aglaplapusanan iti mulmula. No sumarungkar ditoy, makakitakayo ti adu a kita ti sabsabong ken bungbunga. Mabalin a makakitakay met ti atap nga an-animal, manipud koneho inggana kadagiti atap a kalkalding; addada met leopardo iti daytoy a lugar!​—1 Samuel 24:2; Canta ni Salomon 1:14.

A ti langalang a let-ang ti Juda agbalin met a nakaberberde nayonannat’ kinabaknang ti pannakaawattayo iti sirmata ni Ezequiel iti danum nga agay-ayus manipud templo idiay Jerusalem. Ti ayus dumakkel agingga a daytat’ layusen nga agpadaya agingga iti let-ang ti Judea. Aniat’ epektona? Insurat ni Ezequiel: “Ket, adtoy! iti denna ti karayan iti igidna tumubonto ti adu a kaykayo . . . Ket ti bungana maipaayto a taraon ket ti bulongna maipaay a pangagas.” Ket ti danum nagayus iti Natay a Baybay, nga inagasanna ti awan-biag a dandanumna.​—Ezequiel 47:1-12; Isaias 35:1, 6, 7.

Gapuna, nupay ti let-ang ti Juda ket medio nautuyan ken langalang, daytat’ makakayaw met a disso ti adu a panamaggigiddiat a madakdakamat kadagiti adu a salaysay ti Biblia.​—Lucas 10:29-37.

[Picture Credit Line iti panid 16]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Picture Credit Line iti panid 17]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.