LABBA

Ti pagkargaan a naaramid manipud iti material a kas iti gunnot ti bulong ti palma, runo, tanutubo, tali, babassit a sanga, ken sause; masansan nga inusar ti tattao kadagidi nagkauna a tiempo maipaay iti panagtalon, iti pagtaengan, wenno iti dadduma pay a panggep. Nagduduma unay ti sukog, kadakkel, ken pannakasangal dagiti labbada. Adda dagiti addayo ti pannakalagana ket naseksek ti pannakalaga ti dadduma. Ti sumagmamano addaan kadagiti pagiggaman ken kalub, idinto ta ti dadduma a labba ket awanan iti kalub wenno pagiggaman, wenno awanan uray maysa kadagita.

Saan a mangipaay ti Kasuratan kadagiti detalyado a panangdeskribir iti nagduduma a kita ti labba a naaramat idi un-unana iti dagdaga iti Biblia, ket nadumaduma a Hebreo ken Griego a sasao ti nausar maipaay kadagiti labba. Ti Hebreo a sao a sal ti masansan unay a maar-aramat a tumukoy iti labba. Dayta ti nausar maipaay iti tallo a labba a naglaon iti napudaw a tinapay a natagtagainep a susuonen ti panguluen dagiti panadero ni Faraon, maysa a tagtagainep a siuumiso nga imbuksilan ni Jose kas mangipasimudaag iti ipapatay ti nagtagtagainep. (Ge 40:16-19, 22) Naaramat met ti sal maipaay iti labba a nakaikabilan ti mausar a di pinaalsa a tinapay, tintinapay, ken galgalieta idi maisaad ti kinapadi ti Israel, a naawagan pay dayta iti “labba ti pannakaisaad.” (Ex 29:3, 23, 32; Le 8:2, 26, 31) Daytoy met laeng a Hebreo a termino ket naaramat maipaay iti labba a naglaon iti di pinaalsa a tintinapay ken galgalieta a nausar iti seremonia mainaig iti aldaw a pannakaan-anay ti kina-Nazareo ti maysa a tao. (Nu 6:13, 15, 17, 19) Kasta met, maysa a sal ti nangikabilan ni Gideon iti karne nga indasarna iti anghel ni Jehova. (Uk 6:19) Nupay ti Kasuratan saanna a deskribiren ti sal, agparang a napino ti pannakalaga daytoy a kita ti labba ket iti naud-udi a tiempo naaramid dayta kadagiti nabanutan a sause wenno bulbulong ti palma. Mabalin a panakkelen ken panglantagen dayta a labba, ngarud nanam-ay a pangawit iti tinapay, kas iti adda iti naimpadtuan a tagtagainep ti panadero ti ari. Iti British Museum, adda napintaan a kayo a katulad ti maysa a babai nga Egipcio a mangsussusuon iti maysa a dakkel a labba a nalantag ken awanan kalub, a napno kadagiti pagtaraon a maipagarup nga agpaay kadagiti natay.

Bayat ti pannakaadipen dagiti Israelita idiay Egipto ken bayat ti ‘narigat a pannakaadipenda iti pila nga argamasa ken ladladrilio’ (Ex 1:14), nabatad a nagaramatda kadagiti labba iti panangawitda kadagiti material a pagbangon, pila a maipaay kadagiti ladrilio, ken kadagiti ladrilio a mismo. Iti panangut-utob ni salmista Asaf iti panangibanag ni Jehova iti pannakaluk-at ti Israel manipud panangadipen ti Egipto, inladawanna ti Dios kas agkunkuna: “Dagiti bukodna nga ima nawayawayaan uray pay manipud iti labba [mid·dudhʹ].” (Sal 81:4-6) Daytoy met laeng a Hebreo a termino (dudh) nayaplikar iti maysa a labba a nausar a pangawit kadagiti higos. (Jer 24:1, 2) Tumukoy met dayta iti maysa a kita ti paglutuan a banga (“dua ti pagiggamanna a paglutuan a banga” [1Sm 2:14]; “nagbukel ti lansadna a banga” [2Cr 35:13]) ken “urno.”​—Job 41:20.

Ti Hebreo a teʹneʼ isu idi ti labba a pakaikabilan ti umuna a bungbunga iti panagani a maidatag iti Dios, a naikabil iti sango ti altar ni Jehova. (De 26:2, 4) Nagpaay daytoy a labba kas pagkargaan kadagiti apit ti daga ken nalabit maysa a dakkel, nauneg a pagkargaan. Inusar ni Moises ti Hebreo a termino a teʹneʼ maipaay iti “labba” idi pinakaammuanna ti Israel maipapan iti ibunga ti panagtulnog ken ti panagsukir ken Jehova. Kinunana, “Benditonto ti labbam ken ti paggamayam,” no itultuloyda ti agtulnog, ngem, “Mailunodto ti labbam ken ti paggamayam,” no nasukir ti Israel.​—De 28:5, 17.

Ti Hebreo a sao a keluvʹ mabalin nga ipasimudaagna ti maysa a labba a nalaga kadagiti tanutubo wenno bulbulong. Naaramat daytoy a termino maipaay iti “labba” iti Amos 8:1, 2, a sadiay ipadamag ti mammadto nga impakita kenkuana ni Jehova ti “maysa a labba ti bunga iti kalgaw.” Nausar met dayta a tumukoy iti “maysa a tangkal” dagiti tumatayab iti Jeremias 5:27.

Ti maysa a sabali pay a Hebreo a sao a tumukoy iti maysa a kita ti labba ket kar, naipatarus a “silia a labba . . . a maipaay iti babai” iti Genesis 31:34.

Kalpasan a namilagruan a pinaadu ni Jesu-Kristo ti tintinapay ken ik-ikan tapno pakanenna ti agarup 5,000 a lallaki, malaksid kadagiti babbai ken ubbing, adda idi 12 a labba a napno kadagiti tedda a pispisi. (Mt 14:20; Mr 6:43; Lu 9:17; Jn 6:13) Mainaig iti kita ti labba a nausar a nakaummongan dagiti tedda, amin nga uppat a mannurat iti Ebanghelio inusarda ti Griego a sao a koʹphi·nos. Daytoy ket mabalin a saan unay a dakkel nga inakilis a labba nga addaan pagiggaman ken mabalin nga usaren ti maysa a tao a pangawit kadagiti pagtaraon iti maysa a panagbaniaga, wenno mabalbalin nga addaan iti tali a pagiggaman tapno maikaratay iti bukot ti maysa. Mapattapatta ti kaadu ti malaonna yantangay daytoy a Griego a termino ket nausar met maipaay iti Boeotiano a sukat nga agarup 7.5 L (2 gal).

Kalpasan a dinakamat da Mateo ken Marcos a pinakan ni Jesus ti agarup 4,000 a lallaki, malaksid kadagiti babbai ken ubbing, babaen iti pito a tinapay ken sumagmamano a babassit nga ikan, ipakitada nga adda naurnong a pito a labba a tedda a pispisi. Ngem nagusarda iti sabali a Griego a sao, ti sphy·risʹ (wenno, spy·risʹ); tumukoy daytoy iti maysa a dakkel a labba ti taraon, wenno apirang. (Mt 15:37; Mr 8:8) Nupay ti basbassit a koʹphi·nos makaanayen no ti maysa agdaliasat iti uneg ti teritoria dagiti Judio ken saan unay nga agbayag, kasapulanna ti dakdakkel a labba no mapan iti naunday a panagdaliasat a lumasat kadagiti ganggannaet a lugar. No dadduma dakkel unay daytoy a kita ti labba, a makalaon iti maysa a tao. Dagiti mannurat ti Ebanghelio pinagdumada ti koʹphi·nos ken sphy·risʹ (ti NW usarenna ti “labba” maipaay iti immun-una ket “labba ti taraon” maipaay iti naud-udi) idi inlanadda dagiti panangtukoy ni Jesu-Kristo idi agangay iti namilagruan a panangpaaduna iti taraon.​—Mt 16:9, 10; Mr 8:19, 20.

Ti sphy·risʹ ket kita ti labba, wenno kuribot, a naaramat idi naibaba ni Pablo a limmasat iti maysa a gutbaw iti pader ti Damasco. (Ara 9:25) Iti panangisalaysayna kadagiti Kristiano a taga Corinto maipapan iti daytoy a panaglibas, inusar ti apostol ti Griego a sao a sar·gaʹne, a mangipasimudaag iti sinallapid wenno “[inakilis a] kuribot” a naaramid iti tali wenno napagkakayammet a babassit a sanga. Agpada a dagitoy a Griego a termino mabalin a mausar maipaay iti isu met laeng a kita ti labba, wenno kuribot.​—2Co 11:32, 33.

Ni Jesu-Kristo, kalpasan a tinukoyna dagiti adalanna kas “ti silaw ti lubong,” kinunana kadakuada: “Gangtan ti tattao ti maysa a pagsilawan ket ikabilda dayta, saan nga iti sirok ti pagsukat a labba, no di ket iti pagsaadan ti silaw, ket silnaganna amin dagidiay adda iti balay.” Ti kasta a “pagsukat a labba” (Gr., moʹdi·os) ket namaga a sukat a makalaon iti agarup 9 L (8 namaga a qt), ngem iti ilustrasion ni Kristo, inaramatna dayta kas takkab. Pinaregta ni Jesus dagiti adalanna a saanda nga ilemmeng ti naespirituan a silawda iti sirok ti piguratibo a “pagsukat a labba.” Imbes ketdi, binagbagaanna ida nga: “Agsilnag koma ti silawyo iti sanguanan ti tattao, tapno makitada dagiti nasayaat nga aramidyo ket idayawda ti Amayo nga adda iti langlangit.”​—Mt 5:1, 2, 14-16; kitaenyo met ti Mr 4:21; Lu 11:33.