Kapitulo 3

Dagiti Kristiano a Saksi ni Jehova idi Umuna a Siglo

“DAKAYTO dagiti saksik . . . agingga iti kaadayuan a paset daga.” (Ara. 1:8) Babaen kadagidiay a pammakada a sasao, binilin ni Jesus dagiti adalanna nga agbalinda a saksi. Ngem makin-saksi? “Saksik,” kinuna ni Jesus. Kaipapanan kadi dagitoy a sasao a saanda nga agbalin a saksi ni Jehova? Saan a kasta!

Kinaagpaysuanna, naikkan dagiti adalan ni Jesus iti di maartapan a pribilehio​—daytat’ panagbalinda a saksi agpada ken Jehova kasta met ken Jesus. Kas dagiti matalek a Judio, dagiti immuna nga adalan ni Jesus ket saksida idin ni Jehova. (Isa. 43:10-12) Ngem ita ikasabada metten ti maipapan iti napateg nga akem ni Jesus iti panangsantipikar iti nagan ni Jehova babaen ti Mesianiko a Pagarianna. Ti ngarud panangsaksida ken Jesus ket maigapu iti dayag ni Jehova. (Roma 16:25-27; Fil. 2:9-11) Pinaneknekanda a saan a nagulbod ni Jehova, a kalpasan nasurok nga 4,000 a tawen kamaudiananna pinagungarna ti nabayagen-a-naikari a Mesias, wenno Kristo!

Dagiti Kristiano a saksi ni Jehova idi umuna a siglo ket naikkan met iti naidumduma a responsabilidad​—a naipabaklay met agingga ita kadagiti pudpudno a Kristiano.

“Inkayo . . . Aramidenyo nga Ad-adalan”

Kalpasan ti panagungar ni Jesus kadagiti natay, nagparang kadagiti adalanna a naguurnong iti maysa a bantay idiay Galilea. Sadiay, imbalabala ni Jesus ti responsabilidadda: “Inkayo ngarud ket aramidenyo nga ad-adalan ti tattao iti amin a nasion, a bautisaranyo ida iti nagan ti Ama ken ti Anak ken ti nasantuan nga espiritu, nga isursuroyo ida a mangsalimetmet iti isuamin a banag nga imbilinko kadakayo. Ket, adtoy! Addaakto kadakayo iti isuamin nga al-aldaw agingga iti panagngudo ti sistema ti bambanag.” (Mat. 28:19, 20) Usigenyo no ania ti nairaman iti daytoy napateg nga annongen.

“Inkayo,” kuna ni Jesus. Ngem siasino ti papananda? Kadagiti “tattao iti amin a nasion.” Baro daytoy a bilin, a nangnangruna a makakarit kadagiti manamati a Judio. (Idiligyo ti Aramid 10:9-16, 28.) Sakbay ti kaaldawan ni Jesus, naawat dagiti Gentil idi isudat’ napan idiay Israel gapu iti interesda iti pudno a panagdayaw. (1 Ar. 8:41-43) Nasapsapa iti ministeriona, imbaga ni Jesus kadagiti apostol a “mapanda, mangasaba,” ngem kadagiti laeng “napukaw a karnero iti balay ti Israel.” (Mat. 10:1, 6, 7) Ita nabilindan a mapan kadagiti tattao iti amin a nasion. Iti ania a panggep?

“Aramidenyo nga ad-adalan,” imbilin ni Jesus. Wen, nabilin dagiti adalanna nga agaramid sabsabali nga adalan. Aniat’ iraman daytoy? Ti adalan ket agsursuro, maysa a nasursuruan​—nupay kasta, saan laeng a maysa nga agsursuro, no di ket maysa a pasurot. Ti maysa nga adalan awatenna ti autoridad ni Jesus saan laeng nga iti makin-uneg babaen panamati kenkuana no di ket makin-ruar babaen panagtulnog kenkuana. Sigun iti Theological Dictionary of the New Testament, ti sao a Griego a naipaulog nga “adalan” (ma·the·tesʹ) “ipasimudaagna ti kaadda ti maysa a personal a pannakaisinggalut a mangsukog iti intero a panagbiag daydiay natukoy kas [adalan].”

“Nga isursuroyo ida,” innayon ni Jesus, “a mangsalimetmet iti isuamin a banag nga imbilinko kadakayo.” Tapno mapatanor ti personal a pannakaisinggalut ken Jesus, rebbeng a masursuruan ti maysa a tao a “mangsalimetmet iti isuamin a banag” nga imbilin ni Kristo, mairaman ti bilin nga ikasaba ti “naimbag a damag ti pagarian.” (Mat. 24:14) Iti daytoy laeng a pamay-an nga isut’ makapagbalin nga adalan iti pudno nga anag ti sao. Ken dagidiay laeng mangawat iti pannursuro ken agbalin a pudpudno nga adalan ti mabautisaran.

“Addaakto kadakayo,” impasiguro kadakuada ni Jesus, “iti isuamin nga aldaw agingga iti panagngudo ti sistema ti bambanag.” Dagiti pannursuro ni Jesus ket kankanayon nga adda pategna, pulos a di aglumen. Gapu iti dayta, dagiti Kristiano agingga ita ket obligadoda nga agaramid ti sabsabali nga adalan.

Maysa a nadagsen nga annongen ngarud ti naited kadagiti pasurot ni Kristo, nga isu ti, trabaho a panagaramid-adalan kadagiti amin a nasion. Tapno makaaramid kadagiti adalan ni Kristo, nupay kasta, masapul a mangasabada maipapan iti nagan ni Jehova ken ti Pagarianna, ta dayta ti inaramid ti Ulidanda, ni Jesus. (Luc. 4:43; Juan 17:26) Dagidiay nangawat iti pannursuro ni Kristo ken nagbalin nga adalan ket nagbalinda ngarud a Kristiano a saksi ni Jehova. Ti panagbalin a saksi ni Jehova ket saanen a gapu ta isut’ nakaipasngayan​—iti nasion a Judio​—no di ket gapu ta pilien. Dagidiay nagbalin a saksi, nagsaksida gapu ta inayatda ni Jehova ken sipapasnek a kinayatda ti agpasakop iti soberano a panagturayna.​—1 Juan 5:3.

Ngem dagidi kadi Kristiano a saksi ni Jehova idi umuna a siglo intungpalda ti komisionda nga agserbi kas dagiti saksi ti Dios ken ni Kristo ken ‘agaramid ad-adalan kadagiti tattao iti amin a nasion’?

“Agingga iti Kaadayuan a Paset ti Daga”

Kalpasan unay ti panangipaayna kadagiti adalanna iti annongenda, nagsubli ni Jesus kadagiti nailangitan a taeng ni Amana. (Ara. 1:9-11) Sangapulo nga aldaw kalpasanna, iti aldaw ti Pentecostes 33 K.P., nangrugi ti nasaknap a trabaho ti panagaramid-adalan. Imparukpok ni Jesus ti inkarina a nasantuan nga espiritu kadagiti agur-uray nga adalanna. (Ara. 2:1-4; idiligyo ti Lucas 24:49 ken Aramid 1:4, 5.) Daytoy ti nangparegta kadakuada a mangikasaba ti maipapan iti napagungar a Kristo ken ti isusublinanto a buyogen ti pannakabalin ti Pagarian.

Kas imbilin ni Jesus, rinugian dagidi umuna-siglo nga adalan ti panangsaksida maipapan iti Dios ken ni Kristo idiay Jerusalem a mismo. (Ara. 1:8) Iti panangidaulona, idi Piesta ti Pentecostes, ni apostol Pedro “nangipaay iti naan-anay a pammaneknek” kadagiti rinibo a Judio a manangrambak manipud adu a nasion. (Ara. 2:5-11, 40) Di nagbayag ti bilang dagiti manamati laeng a lallaki ket agarup 5,000. (Ara. 4:4; 6:7) Kalpasanna, kadagiti taga Samaria, impakaammo ni Felipe “ti naimbag a damag ti pagarian ti Dios ken ti nagan ni Jesu-Kristo.”​—Ara. 8:12.

Ngem ad-adu pay a trabaho ti rebbeng a maileppas. Nanipud 36 K.P., babaen ti pannakakumberte ni Cornelio, maysa a di nakugit a Gentil, nangrugi a maisaknap ti naimbag a damag kadagiti di-Judio kadagiti amin a nasion. (Aramid, kap. 10) Kinapudnona, nakaparpartak panagsaknapna nga idi agarup 60 K.P., maikuna ni apostol Pablo a ti naimbag a damag “ket naikasaba[n] iti amin a parsua iti baba ti langit.” (Col. 1:23) Ngarud, idi ngudo ti umuna a siglo, dagiti matalek a pasurot ni Jesus nakaaramidda kadagiti adalan iti intero nga Imperio ti Roma​—iti Asia, Europa, ken Africa!

Yantangay ta iti ababa a tiempo adut’ naaramidan dagidi Kristiano a saksi ni Jehova idi umuna a siglo, tumaud dagiti saludsod: Organisadoda kadi? No wen, kasano?

Pannakaorganisar ti Kristiano a Kongregasion

Manipud panawen ni Moises nga agpatpatuloy, ti nasion a Judio ket adda iti naisangsangayan a saad​—nagserbi daytoy a kas kongregasion ti Dios. Dayta a kongregasion ket inorganisar a naimbag ti Dios iti sidong dagiti panglakayen, papangulo, uk-ukom, ken agtuturay. (Jos. 23:1, 2) Ngem napukaw ti nasion a Judio ti nainggundawayan a saadna gapu ta linaksidna ti Anak ni Jehova. (Mat. 21:42, 43; 23:37, 38; Ara. 4:24-28) Idi Pentecostes 33 K.P., sinukatan ti Kristiano a kongregasion ti Dios ti kongregasion ti Israel.a Kasano a naorganisar daytoy a Kristiano a kongregasion?

Idi nadanonen ti aldaw ti Pentecostes, dagiti adalan ket ‘impamaysada dagiti pannursuro dagiti apostol,’ a mangipabpabigbig a nangrugida buyogen ti panagkaykaysa a naibatay iti pannursuro. Manipud iti dayta umuna nga aldaw, nagtitiponda “a sangsangkamaysa.” (Ara. 2:42, 46) Bayat a nagwaras ti trabaho a panagaramid-adalan, nangrugi a nabuangay dagiti kongregasion dagiti manamati, immuna idiay Jerusalem ken kalpasanna iti ruar ti Jerusalem. (Ara. 8:1; 9:31; 11:19-21; 14:21-23) Ugalida ti agtitipon kadagiti publiko a luglugar kasta met kadagiti pribado a pagtaengan.​—Ara. 19:8, 9; Roma 16:3, 5; Col. 4:15.

Aniat’ nangsaluad iti sumaksaknap a Kristiano a kongregasion manipud panagbalinna a nalulok a timpuyog dagiti agwaywayas a lokal a kongregasion? Nagkaykaysada iti sidong ti maymaysa a Pangulo. Sipud punganay, nadutokan ni Jesu-Kristo nga Apo ken Ulo ti kongregasion, ket mabigbig a kasta kadagiti amin a kongregasion. (Ara. 2:34-36; Efe. 1:22) Manipud langlangit, siaaktibo nga inwanwan ni Kristo dagiti ar-aramid ti kongregasionna ditoy daga. Kasano? Babaen iti nasantuan nga espiritu ken dagiti anghel, nga impaay ni Jehova nga usarenna.​—Ara. 2:33; idiligyo ti Aramid 5:19, 20; 8:26; 1 Pedro 3:22.

Adda pay sabali nga us-usaren ni Kristo maipaay iti panangtaginayon ti panagkaykaysa ti Kristiano a kongregasion​—maysa a makitkita a bagi a manarawidwid. Idi damo, ti bagi a manarawidwid ket buklen dagiti matalek nga apostol ni Jesus. Kalpasanna, inraman dayta dagiti sabsabali a lallakay ti kongregasion ti Jerusalem kasta met ni apostol Pablo, nupay saan a nagnaed idiay Jerusalem. Tunggal kongregasion binigbigna ti autoridad daytoy a kangrunaan a bagi dagiti lallakay ket kimmitada iti dayta maipaay iti panangiwanwan idi timmaud dagiti salisal iti organisasion wenno doktrina. (Ara. 2:42; 6:1-6; 8:14-17; 11:22; 15:1-31) Aniat’ resultana? “Iti kasta, dagiti kongregasion napabilegda iti pammati ket ti bilangda immadu nga inaldaw.”​—Ara. 16:4, 5.

Ti bagi a manarawidwid, iti sidong ti panangiwanwan ti nasantuan nga espiritu, inwardasna ti pannakadutok dagiti manangaywan ken dagiti katulongan, dagiti ministerial nga adipen, tapno mataming ti tunggal kongregasion. Dagitoy ket lallaki a nakaragpat kadagiti espiritual a pagrukudan a maipakat kadagiti amin a kongregasion, saanda la a pagalagadan a naituyang para iti maysa a lugar. (1 Tim. 3:1-13; Tito 1:5-9; 1 Ped. 5:1-3) Naigunamgunam kadagiti manangaywan a surotenda dagiti Kasuratan ken agpaidalanda iti nasantuan nga espiritu. (Ara. 20:28; Tito 1:9) Amin idiay kongregasion ket naparegta nga ‘agtulnog kadagidiay mangidaldalan.’ (Heb. 13:17) Iti daytoy a pamay-an nataginayon ti panagkaykaysa saan laeng nga iti uneg ti tunggal kongregasion no di ket iti uneg ti intero a Kristiano a kongregasion.

Nupay dadduma a lallaki nagakemda kadagiti saad ti responsabilidad, awan klero-laigo a panaglalasin kadagidi umuna-siglo a Kristiano a saksi ni Jehova. Agkakabsatda amin; adda laeng maymaysa a Pangulo, ti Kristo.​—Mat. 23:8, 10.

Nailasin Babaen Nasantuan a Kondukta ken Ayat

Ti pammaneknek dagiti umuna-siglo a saksi ni Jehova ket saan nga iti “bunga dagiti bibig” laeng. (Heb. 13:15) Ti kinadisipulo sinukogna ti intero a biag ti maysa a Kristiano a saksi. Ngarud, saan laeng nga inwaragawag dagidiay a Kristiano dagiti patpatienda no di ket ti pammatida ti nangbalbaliw kadagiti biagda. Inikkatdan ti daan a personalidad agraman dagiti managbasol nga aramidna ket inkagumaanda a kawesan dagiti bagida iti baro a personalidad a naparsua sigun iti pagayatan ti Dios. (Col. 3:5-10) Napudno ken nasingpetda, kasta met a nagaget ken mapagpiaranda. (Efe. 4:25, 28) Nadalusda iti moral​—ti seksual nga imoralidad ket siiinget a naiparit. Kasta met ti panagbartek ken idolatria. (Gal. 5:19-21) Maipaay ngarud iti naimbag a rason, nagdinamag ti Kinakristiano kas “Ti Dalan,” maysa a wagas wenno pamay-an ti panagbiag a naisentro iti pammati ken Jesus, a siiinget a sursuroten dagiti addangna.​—Ara. 9:1, 2; 1 Ped. 2:21, 22.

Maysa a galad, nupay kasta, ti naipangpangruna kadagiti sabsabali​—ti ayat. Dagidi immuna a Kristiano imparangda ti naayat a pannakaseknanda kadagiti kasapulan dagiti padada a manamati. (Roma 15:26; Gal. 2:10) Nagiinnayatda iti maysa ken maysa saan a kas iti bagbagida no di ket ad-adda ngem iti bagbagida. (Idiligyo ti Filipos 2:25-30.) Situtulokda pay a matay maipaay iti maysa ken maysa. Ngem saan a makapasiddaaw daytoy. Saan kadi a situtulok a natay ni Jesus para kadakuada? (Juan 15:13; idiligyo ti Lucas 6:40.) Maikunana kadagiti adalanna: “Maysa a bilin a baro ti itdek kadakayo, tapno agayan-ayatkayo iti maysa ken maysa; kas iti panagayatko kadakayo, kasta met agayan-ayatkay koma iti maysa ken maysa. Gapu itoy mailasindanto a dakayo ti adalak, no adda ayatyo iti maysa ken maysa.” (Juan 13:34, 35) Imbilin ni Kristo nga ipakita dagiti adalanna ti kasta a managsakripisio nga ayat; ket siiinget a tinungpal dagidi umuna-siglo nga adalanna daytoy a bilin.​—Mat. 28:20.

“Saan a Paset ti Lubong”

Tapno maitungpalda ti responsabilidadda nga agaramid ad-adalan ken agbalin a dagiti saksi ti Dios ken ni Kristo, di mabalin a palubosan dagiti umuna-siglo a Kristiano dagiti bagbagida a maiyaw-awan babaen kadagiti nailubongan nga ar-aramid; kasapulan a siputanda a kanayon ti annongenda. Nalawag nga inaramid dayta ni Jesus. Kinunana ken Pilato: “Ti pagariak saan a ditoy a lubong.” (Juan 18:36) Ken sibabatad nga imbagana kadagiti adalanna: “Saankayo a paset ti lubong.” (Juan 15:19) Kas ken Jesus, ngarud, dagidi immuna a Kristiano nagtalinaedda a naisina manipud lubong; dida nakinamin iti politika wenno kadagiti gubat. (Idiligyo ti Juan 6:15.) Saanda met a nasiluan kadagiti dalan ti lubong​—ti napinget a panangsapulna kadagiti material a bambanag ken ti nalabes a pannakaigamerna iti ragragsak.​—Luc. 12:29-31; Roma 12:2; 1 Ped. 4:3, 4.

Gapu ta nagtalinaedda a naisina iti lubong, dagidi umuna-siglo a Kristiano a saksi ket naidumdumada nga ili. Napaliiw ni historiador nga E. G. Hardy iti librona a Christianity and the Roman Government: “Dagiti Kristiano ket ganggannaetda ken sangsangailida iti lubong iti aglawlawda; ti pannakipagilida ket idiay langit; ti pagarian a namnamaenda ket saan a ditoy a lubong. Ti maigiddato a kinakurang ti interes kadagiti ar-aramid ti publiko nagtaud ngarud manipud rugi a kas naminar a parupa iti Kinakristiano.”

Naidadanes Maigapu iti Kinalinteg

“Saan a dakdakkel ti adipen ngem ti apona,” imballaag ni Jesus. “No indadanesdak, idadanesdakayto met.” (Juan 15:20) Sakbay ipapatayna iti kayo a pagtutuokan, sinagaba ni Jesus ti nakaro a pannakaidadanes. (Mat. 26:67; 27:26-31, 38-44) Kas ballaagna, di nagbayag napasaran dagidi adalanna ti umasping a pannakatrato. (Mat. 10:22, 23) Ngem apay?

Saan unay a nagbayag naam-ammon dagiti sabsabali dagiti immuna a Kristiano. Tattaoda nga addaan nangato a prinsipio ti moralidad ken kinatarnaw. Imbaklayda ti trabaho a panagaramid-adalan a sipaprangka ken sireregta; kas nagbanaganna, literal a rinibo a tattao ti nangpanaw kadagiti ulbod a relihiuso a sistema ket nagbalinda a Kristiano. Nagkedked dagitoy a makinamin kadagiti nailubongan nga ar-aramid. Dida makiraman iti panagdayaw iti emperador. Saan a nakaskasdaaw, ngarud, a dagus a nagbalinda a puntiria ti narungsot a panangidadanes a sinugsugan dagiti ulbod a papangulo ti relihion ken dagiti naallilaw a napolitikaan nga agtuturay. (Ara. 12:1-5; 13:45, 50; 14:1-7; 16:19-24) Dagitoy, nupay kasta, ket natauan laeng nga ahente ti pudpudno a manangidadanes​—“ti kadaanan nga uleg,” ni Satanas. (Apoc. 12:9; idiligyo ti Apocalipsis 12:12, 17.) Ania ti rantana? Ti panangpasardeng iti Kinakristiano ken ti natured a panangsaksina.

Ngem saan a mapagulimek ti nakaro a panangidadanes ti ngiwat dagidi umuna-siglo a Kristiano a saksi ni Jehova! Inawatda ti komisionda a mangasaba manipud iti Dios baeten ken Kristo, ket determinadoda nga agtulnog iti Dios a nangnangruna ngem kadagiti tao. (Ara. 4:19, 20, 29; 5:27-32) Nagpannurayda iti bileg ni Jehova, nga agtalekda a gunggonaannanto dagiti nasungdo a saksina gapu iti panagibturda.​—Mat. 5:10; Roma 8:35-39; 15:5.

Patalgedan ti historia a ti panangidadanes dagiti agtuturay iti Imperio a Romano ket napaay a mangikisap kadagiti immuna a Kristiano a saksi ni Jehova. Kuna ni Josephus, maysa a historiador a Judio idi umuna a siglo K.P.: “Ket ti tribo dagiti Kristiano, a naipanagan [ken Jesus], saan pay a nagpukaw agingga iti daytoy a panawen [agarup 93 K.P.].”​—Jewish Antiquities, XVIII, 64 (iii, 3).

Ti rekord iti pammaneknek dagiti Kristiano a saksi ni Jehova idi umuna a siglo ibuksilanna ngarud dagiti sumagmamano a nakallalasin a pakabigbigan: Situtured ken sireregta nga intungpalda ti komisionda a mangsaksi maipapan iti Dios ken ni Kristo ken tapno aramidenda ti trabaho a panagaramid-adalan; naaddaandat’ organisasional a sangal a sadiay amin ket agkakabsat, awan klero-laigo a panamaglalasin; sinalimetmetanda dagiti nangato a pagalagadan ti moralidad ken nagiinnayatda iti maysa ken maysa; nagtalinaedda a naisina manipud nailubongan a daldalan ken ar-aramid; ken naidadanesda gapu iti kinalinteg.

Idi ngudo ti umuna a siglo, nupay kasta, ti maysa a nagkaykaysa a Kristiano a kongregasion ket pinagngangabit ti maysa a nakaro ken makairubo a peggad.

[Footnote]

[Blurb iti panid 26]

Dagiti kabbaro nga ad-adalan ket saan laeng a basta manamati, no di ket natulnog a paspasurot

[Blurb iti panid 27]

Ti panagbalin a saksi ni Jehova ket saanen a nakaipasngayan no di ket pilien

[Blurb iti panid 28]

Idi ngudo ti umuna a siglo, dagiti Kristiano a saksi ni Jehova nakaaramidda kadagiti adalan idiay Asia, Europa, ken Africa!

[Blurb iti panid 29]

Awan klero-laigo a panaglalasin kadagidi umuna-siglo a Kristiano

[Kahon iti panid 27]

Nagsaknap ti Kinakristiano Baeten Naregta a Panangasaba

Tinignay ti regta a di masebseban, dagiti immuna a Kristiano a saksi ni Jehova nakaregregtada a nangipaay iti naimbag a damag aginggat’ mabalin a kasaknapan a panangiwaragawag. Ni Edward Gibbon, iti “The Decline and Fall of the Roman Empire,” napaliiwna a ti “regta dagiti Kristiano . . . inwarasna ida kadagiti tunggal probinsia ken iti ngangngani amin a siudad ti imperio [a Romano].” Inayon ni Propesor J. W. Thompson iti “History of the Middle Ages”: “Nagsaknap ti Kinakristiano buyogen ti naisangsangayan a kinapartak iti intero nga imperio a Romano. Idi tawen 100 nalabit tunggal probinsia a naipataraigid iti Mediteraneo naaddaanen ti Kristiano a komunidad iti sakopna.”

[Kahon iti panid 30]

‘Dagiti Balligi ti Kinakristiano’

Dagiti di Biblikal a gubuayan pasingkedanda ti nasayaat a kondukta ken ayat a nangsaguday kadagidi immuna a Kristiano. Ni historiador a John Lord kinunana: “Dagiti pudno a balligi ti Kinakristiano ket nakita iti panamagbalin a naimbag a tattao dagidiay nangipudno kadagiti doktrinana. . . . Addaantayo ti pammaneknek kadagiti awan pakapilawanna a biagda, kadagiti awan pakaumsianna a moralda, ti naimbag a pannakipagilida, ken kadagiti Nakristianuan a dayagda.”​—“The Old Roman World.”

[Ladawan iti panid 31]

Maysa a sentro a bagi a manarawidwid ti timmulong tapno mangipaay panangiwanwan kadagiti kongregasion, ngem ni Kristo ti binigbigda kas ti maymaysa a Liderda

[Ladawan iti panid 32]

Dagiti immuna a Kristiano isudat’ puntiria ti narungsot a panangidadanes