Salun-at ken Kinaragsak​—Kasanoyo a Masarakan Ida?

NABAYAGEN a nabigbig ti tao ti nasinged a panagallot ti salun-at ken kinaragsak. Ni Hippocrates, ti maibilbilang a kas “ama ti medisina,” insalaysayna: “Ti maysa a masirib a tao masapul nga ibilangna a ti salun-at ti kadadakkelan kadagiti bendision ti sangatauan.” Ni pilosopo nga Aleman nga Arthur Schopenhauer kunana: “Dagiti dua a kabusor ti kinaragsak ti tao ket isut’ ut-ot ken panagsikor.”

Iti libro nga Anatomy of an Illness as Perceived by the Patient, ni Norman Cousins insalaysayna ti kapadasanna iti panangusar ti panagkatawa tapno labananna ti mamagpeggad-biag a sakitna. Innaigna ti panagpaimbagna uray bassit a paset kadagiti napigsa a paggaak a tinagiragsakna bayat iti panagbuya kadagiti makapakatawa a pelikula. Dagiti mararaem a doktor rinuggiandan ti mangpalutpot ti posible a gunggona dagiti kemikal, a maaw-awagan endorphins, nga iruar ti bagi no agkatawatayo. Makitatay ngarud ti kinasirib ti napaltiingan a proverbio: “Ti puso a narag-o nasamay nga agas.”​—Proverbio 17:22

Ngem, maisupadi, nasarakan dagiti managsirarak a ti nasayaat a salun-at dina nesisita nga ipasiguro ti kinaragsak, gapu ta adu a nasalun-at a tattao ti di naragsak. Ti panagsirarak a naibatay kadagiti saludsod ken sungbat kadagiti interbio iti nasurok a 100,000 a tattao ti nangiturong ken Jonathan Freedman iti di ninamnama a konklusion a nasurok a 50 porsiento kadagiti di naragsak biagda a tattao ket nasalun-atda.

Salun-at ken Kinaragsak​—Iti Mabiit

Sadino, ngarud, ti pangsapulantayo iti dayta naatap a kumbinasion ti salun-at ken kinaragsak? Maysa a makapainteres a pannakaawat ti impaay ni Confucius siniglon ti napalabas: “Rumang-ay ti naimbag a gobierno no dagiti asideg ket naparagsakdan, ken dagidiay adda iti adayo ket maatrakarda.” As-asideg iti panawentayo, ni estadista a Thomas Jefferson improklamarna a ti laeng maymaysa a kalat ti gobierno ket “tapno ipasigurado ti posible a kadadakkelan a rukod ti kinaragsak iti sapasap kadagidiay a naitimpuyog iti dayta.”

Kinapudnona, ti naannad a panagsukimat ipanayagna a ti laeng nabatbati a sungbat iti pananggaw-at ti sangatauan ti salun-at ken kinaragsak ti maisentro ngarud iti maysa a banag​—ti gobierno.

Iti naundayen a panawen, kimmitan dagiti tattao sadiay​—iti gobierno​—maipaay iti kinaragsdakda. Kas pangarigan, ti Deklarasion ti Panagwaywayas ti Estados Unidos linaonna dagitoy a nalatak a sasao: “Pagminarentay daytoy a kinapudno, nga isuamin a tao agpapadat’ pannakaparsuada, a sinagutan ida ti Namarsuada kadagiti sumagmamano a di maisina a Kalintegan, a dadduma kadagitoy isu ti Biag, Wayawaya ken ti panangsurot iti Kinaragsak.” Siputanyo a ti gobierno nga adda iti isip dagiti nangisurat ti Deklarasion inkarida kadagiti iturayanna ti kalintegan laeng a mangsurot iti kinaragsak. No iti biang ti salun-at, adu a gobierno ti makomendaran a nangipaay kadagiti programa tapno maparang-ay ti salun-at dagiti umilida. Kaskasdi, ti pangkaaduan a naan-anay a nasayaat a salun-at ti nagbalinen a naatap.

Ngem ania met ngay no maipapan iti gobierno a mangikarkari a mangipaay ti ad-adu pay? Ania ngay no ikarkarina saan laeng a ti panangsurot iti kinaragsak a mismo? Ken ania ngay no ikarkarina, saan a ti seguro ti salun-at, no di ket ti nasayaat a salun-at a mismo? Saankay kadi nga agrag-o ta adda iti daytoy a gobierno ti kakaisuna a tulbek iti panagtarigagay ti sangatauan para iti salun-at ken kinaragsak?

Amangan no adut’ mangipagarup a daytat’ di nakapapati nga arapaap, ngem ti kasta a gobierno ti talaga a naipadto ken nadeskribir iti sumagmamano a detalye. Masarakantayo ti mapagtalkan nga impormasion idiay Santa Biblia, ket ti gobierno isut’ Mesianiko a Pagarian ti Dios.

Ti Pagarian, Wenno Gobierno, Ti Dios

Masansan saritaen ti Biblia ti “pagarian ti Dios.” Ania aya dayta? Ti Webster’s New World Dictionary of the American Language depinarenna ti “pagarian” kas “maysa a gobierno wenno pagilian nga idauloan ti maysa nga ari wenno reina.” Iti ababa, ti Pagarian ti Dios ket maysa a gobierno, naarian a gobierno nga idauloan ti pinulotan ti Dios nga Anak ken Ari, ni Jesu-Kristo. Kasano aya kapateg daytoy a gobierno iti panggep ti Dios? Bay-antay a dagiti sasao ni Jesus ti sumungbat: “Itultuloyyo, ngarud, a biruken nga umun-una ti pagarian . . . Daytoy naimbag a damag ti pagarian maikasabanto iti amin a mapagnaedan a daga . . . Masapul nga ikasabak ti naimbag a damag ti pagarian ti Dios, gapu ta daytoy ti nakaibaonak. . . . Ti pagarian ti Dios ti maibilang a naimbag a damag, ket isuamin a kita ti tao aggarasugas a mapan iti dayta.”​—Mateo 6:33; 24:14; Lucas 4:43; 16:16.

Ti sao a “pagarian” ti nausar iti nasurok a sangagasut a daras kadagiti salaysay ti Ebanghelio iti biag ni Jesus, no dadduma nakaes-espisipiko a mainaig iti salun-at ken kinaragsak. Siputanyo ti Mateo 9:35: “Ket ni Jesus nagdaliasat kadagiti amin a siudad ken purpurok, a mangisursuro kadagiti sinagogada ken mangikaskasaba ti naimbag a damag ti pagarian ken mangag-agas kadagiti isuamin a kita ti sakit ken kinakapuy.” Nupay insilpo ni Jesus ti panangiyeg ti nasayaat a salun-at iti panangisurona maipapan ti Pagarian, madlawtayo a ti panangagasna kadagiti sakit ti maikadua laeng iti panangasaba ken panangisuro. Isut’ pagaammo kas “Ti Mannursuro,” saan a “Ti Mangngagas.” (Mateo 26:18; Marcos 14:14; Juan 1:38) Isut’ di nangipamaysa iti panangagas kadagiti tattao wenno panangtaming kadagiti masakit. Ti kangrunaan a pakaseknanna ket kanayon a ti Pagarian. Babaen ti panangtamingna kadagiti sakit dagiti tattao, impakitana ti dakkel nga asina ken imparangarangna nga isut’ addaan iti anamong ti Dios.

Dagiti panangagas ni Jesus nagserbida met a pakpakauna a buya iti pannakaisubli ti salun-at ti tao nga itungpalna inton ti Pagarian ti Dios naan-anaynan nga iturayan ti daga. Daytoy ti pinasingkedan ti sirmata a nadeskribir idiay Apocalipsis 22:1, 2: “Ket impakitana kaniak ti karayan ti danum ti biag, a sumilsilap a kas iti sarming, nga agay-ayus manipud iti trono ti Dios ken ti Kordero nga agturong iti tengnga ti kaadalmanna. Ket iti agsumbangir nga igid daydi karayan addada kaykayo ti biag a mangpataud kadagiti sangapulo ket dua a kita ti bunga, nga agbunga iti binulan. Ket dagiti bulong dagiti kayo maipaayda iti pannakaagas dagiti pagpagarian.”

Ngem sadino ti posible a pangtagiragsakantay iti daytoy? Kasla nakaim-imbag unay daytoy tapno namnamaen ti kasta a nakaskasdaaw a pannakaagas a mapasamak ditoy daga. Lagipenyo, nupay kasta, dagiti sasao ni Jesus nga uray dakayo a mismo naiyebkasyon iti kararag: “Umay koma ti pagariam. Maaramid koma ti pagayatam, no kasano sadi langit, kasta met ditoy daga.”​—Mateo 6:10.

Iti Mesianiko a Pagarian ti Dios, no kasta, a masarakantayo ti pudpudno, ti mapagtalkan, a namnama para iti salun-at ken kinaragsak iti masanguanan. Ngem, agtalinaed ti maysa a saludsod.

Matagiragsaktay Kadi ti Salun-at ken Kinaragsak Itan?

Uray itan, ti panangsurottay kadagiti prinsipio ti Biblia mamagbalin kadatay a mangtagiragsak ti nasaysayaat a salun-at, kasta met ti nawadwadwad a kinaragsak. Kas masansanen a naibaga kadagiti panid iti daytoy a pagbasaan, dagidiay a mangiyaplikar ti Biblia iti inaldaw a panagbiagda ti masansan a masalakniban manipud kadagiti parikut ti salun-at nga agresulta manipud seksual nga immoralidad, panagtabako, nalabes a panaginum, ken panangabuso ti droga. Mapasaranda met dagiti bendision ti natalna a biag ken nasaysayaat a relasion kadagiti kakabagian ken kadagiti sabsabali pay.

Nakitatayon, nupay kasta, a ti pannakagun-od ti nasayaat a salun-at saan a sigurado nga agresulta iti manayon a kinaragsak. Aniat’ makalikaguman kadakayo tapno matagiragsakyo ti nawadwadwad a kinaragsak?

Iti panagsirarak a nadakamat itay, pinanunot a naimbag ni Jonathan Freedman dayta a saludsod. Kimmita kadagiti bambanag a kas iti “Ayat ken Sekso,” “Kinaagtutubo ken Edad,” “Pagsapulan ken Edukasion,” uray pay “Ili ken Pagilian.” Mabalin a paginteresennakay a maammuan a natakuatanna a bassit epekto dagitoy a bambanag iti pamunganayan a kinaragsak ti maysa. Kas pangarigan, iti panangdakamatna ti kasasaad dagiti tattao nga aduan kadagiti material a bambanag ngem kaskasdi a di naragsak, inngudona: “Nakitami a, nalabit nakaskasdaaw, awan dakkel a maaramidan ti pamastrekan wenno edukasion para iti kinaragsak.”

Inkallangogan ti konklusionna ti maysa a masirib a mannurat ti Biblia, ni apostol Pablo, a nagkuna: “Nasursurok, ti mapnek, kadagiti aniaman a kasasaadko.” (Filipos 4:11, King James Version) Lagipenyo, met, dagiti sasao ni Jesus: “Agridamkayo ken aluadanyo ti aniaman a kita ti kinaagum, ta uray adu ti kupkupikopan ti maysa a tao ti biagna saan nga agpannuray kadakuada.”​—Lucas 12:15.

Pudno, natakuatan ni Propesor Freedman daytoy: “Kankanayon, bayat a kitaentayo dagiti salaysay dagiti naliday a tao a kasla awan pakasapulandan, masarakantay ida nga agkomento a dagiti biagda ket agkurang iti kaipapanan ken direksion.” Innayonna: “Agkedkedak nga agsao ti adu unay maipapan iti daytoy, ngem agparang a dagiti naespirituan nga ipatpateg pasayaatenna ti rikrikna ti maysa maipapan iti kinapudno, bayat a ti kinakurang kadakuada iti sumagmamano a rukod sabidonganna wenno mangriribuk kadagiti amin a banag.”

Iti kaaldawantayo makitatayo ti ebidensia ti kinapudno dagitoy a kapaliiwan. Kumitakay iti aglawlawyo. Diyo kadi makita a ngangngani amin a tao​—dadduma nakurapay, dadduma nabaknang​—ti mangkamkamat iti kinaragsak ngem bassit met ti magunggonada iti dayta? Pudno, dadduma ti simmukon ket nagbiagdan iti naulimek a pannakaupay, ngem adu ti agbibiag a kasla addada iti maysa a pagwatwatan ti panagtaray, agkamkamat, ngem di met makakamakam, iti sursurotenda. Dadduma ti mangasawa tapno makagun-od ti kinaragsak, uray no ti kaarrubana agidiborsio para iti isu met la a rason. Dadduma ti agbannog iti trabaho, bayat a dadduma met ti mangpanaw kadagiti trabahoda para kadagiti atiddog wenno nalabit nagastos a bakasion. Isuamin sapulenna ti isu met laeng a pagtungpalan, ti agbalin a nasalun-at ken naragsak. Masapulanda kadi dayta? Nasapulanyo kadin dayta?

Ti Salun-atyo, Ti Kinaragsakyo

Kinapudnona ket, magun-odanyo ti nawadwad a salun-at ken kinaragsak itan. Kasano a kasta?

Sigurado a nainsiriban a padasen nga annadan ti salun-atyo iti natimbeng a pamay-an, kas iti panangiyaplikar ti balakad ti Biblia. Tumulong met daytoy tapno agbalin a realistiko. Ramanen dayta ti panangbigbig a ti sakit ket dumteng kadagiti imperpekto a bagbagitayo, ngem saantay a malpay no daytat’ mapasamak. Kasapulan daytoy ti ad-adu a panangikagumaan tapno mapagtalinaedda ti maysa a manangnamnama a panangmatmat bayat a siringentayo ti kari ti perpekto a salun-at iti umay a baro a lubong.

Tapno makitayo no addaankay iti maitutop a gatad ti kinaragsak itan, iyimtuodyo iti bagiyo dagitoy a saludsod: 1. Siak kadit’ mangkonkontrol iti biagko? 2. Adda kadi talna iti unegko ken kadagidiay adda iti aglawlawko? 3. Maay-ayoak kadi kadagiti nagapuanak iti biagko kas natimbang iti lawag ti Biblia? 4. Tagtagiragsakek kadi ken ti pamiliak ti kabaelanmi nga agserbi iti Dios?

Iti nalawa a rukod, adda kadatayo ti panagpili. Adu kadatayo ti nalabit nasalun-at met, ket mabalintay a pilien ti agbalin pay a naragsak. Ngem addaantay koma kadagiti naespirituan a kalat ken kalpasanna ikagumaan a gun-oden ida. Laglagipenyo dagiti sao ni Jesus: “No sadino ti ayan ti gamengyo, adda met idiay ti pusoyo.” (Mateo 6:21) Ket addaantay iti naibatay-Biblia a rason a manginanama iti nawadwadwad a salun-at ken kinaragsak iti sidong ti perpekto a turay ti Mesianiko a Pagarian. Kalpasanna ti naan-anay a salun-at ken kinaragsak ti matagikuatayton.

[Ladawan ito panid 7]

Dagiti naragsak a tattao pagrag-oanda nga iranud kadagiti sabsabali ti namnamada para iti naan-anay a salun-at