Librot’ Biblia Numero 19​—Dagiti Salmo

Mannurat: Ni David ken dadduma pay

Nalpas a Naisurat: c. 460 K.K.P.

1. Ania Dagiti Salmo, ket aniat’ linaonda?

DAGITI Salmo isudat’ naipaltiing a libro a pagkantaan dagiti pudno nga agdaydayaw ken Jehova idi ugma, a nakagupgopan ti 150 a sagrado a kanta, wenno salmo, a matukaran ken nayurnos para iti publiko a panagdaydayaw ken Jehova a Dios iti templona sadi Jerusalem. Dagitoy a salmo kanta a pagdayaw ken Jehova, ken maysa pay, linaondat’ kararag nga umararaw iti asi ken tulong, agraman ebkas iti talek ken kompiansa. Aduandat’ panagyaman ken ragsak ken ebkas ti dakkel, wen, napalalo, a rag-o. Adda dagiti pannakarepaso ti historia, nga utobenda ti naayat a kinamanangaasi ni Jehova ken dagiti karkarna nga aramidna. Napnoda kadagiti padto, ket adun ti karkarnat’ kaitungpalanda. Naglaondat’ adu nga instruksion a makagunggona ken makapabileg, a naadurnuanda amin iti nadaeg a lenguahe ken panangiladawan a gutugotenna ti kaunggan a rikna ti managbasa. Dagiti salmo isudat’ nabaknang a naespirituan a taraon, a naimnas ti pannakaisaganada ken makaallukoy ti pannakaidiayada.

2. (a) Aniada a titulo ti nainagan iti Salmo, ket aniat’ kaipapananda? (b) Ania ti salmo?

² Aniat’ kayulogan ti titulona, ken asinodat’ mannurat kadagiti Salmo? Iti Hebreo a Biblia, ti libro naawagan Seʹpher Tehil·limʹ, a kaipapananna “Libro dagiti Dayaw,” wenno basta Tehil·limʹ, kayatna a sawen, “Dagiti Dayaw.” Porma a plural ti Tehil·lahʹ daytoy, a kaipapananna “Dayaw” wenno “Kanta a Pagdayaw,” a mabasa iti superscription ti Salmo 145. Ti nagan a “Dagiti Dayaw” maikanatad unay, ta itampok ti libro ti dayaw ken Jehova. Ti titulo a “Salmo” nagtaud iti Griego a Septuagint, a nangusar iti sao a Psal·moiʹ, a tukoyenna dagiti kanta a makompaniaran iti tukar. Nadumaduma met ti pagparangan dayta a sao iti Nakristianuan a Griego a Kasuratan, kas iti Lucas 20:42 ken Aramid 1:20. Ti salmo sagrado a kanta wenno daniw a pagdayaw ken pagrukbab iti Dios.

3. Aniat’ makuna dagiti paulo (superscription) no maipapan iti mannurat?

³ Adu a salmo ti addaan paulo, wenno superscription, ket kadarato inagananda ti mannurat. Adda 73 a paulo a nainagan ken David, “daydiay makaay-ayo kadagiti kansion ti Israel.” (2 Sam. 23:1) Di pagduaduaan nga insurat met ni David ti Salmo 2, 72, ken Sal 95. (Kitaenyo ti Aramid 4:25, Salmo 72:20, ken Hebreo 4:7.) Sa, ti Salmo 10 ken 71 agparang a tuloy ti Salmo 9 ken 70 ket ngarud makuna a pinutar ni David. Adda 12 a salmo a nainagan ken Asaf, a masinunuo a balay ni Asaf daytoy, ta nadakamat dagiti pasamak kalpasan ti tiempon Asaf. (Sal. 79; Sal 80; 1 Cron. 16:4, 5, 7; Esd. 2:41) Adda 11 a salmo a diretsa a nainagan kadagiti annak ni Kore. (1 Cron. 6:31-38) Ti Salmo 43 agparang a tuloy ti Salmo 42, ket mabalin a pinutar dagiti annak ni Kore. Malaksid iti pannakadakamat “ti annak ni Kore,” ti Salmo 88 ninagananna pay ni Heman iti paulona, ket ti Salmo 89 ninagananna ni Etan kas mannurat. Ni Moises ti nainagan iti Salmo 90, ket nalabit kasta met ti Salmo 91. Kukuan Salomon ti Salmo 127. Nasurok a dua a kakatlo dagiti salmo ti nainagan iti nadumaduma a mannurat.

4. Ania a periodo ti saklawen ti naisurat?

⁴ Dagiti Salmo isudat’ kadaklan nga agsolsolo a librot’ Biblia. Kas paneknekan ti Salmo 90, 126, ken Sal 137, naundayda a naisurat, nanipud idi nagsurat ni Moises (1513-1473 K.K.P.) inggat’ kalpasan ti isusublida manipud Babilonia ken nalabit idi tiempon Esdras (537–c. 460 K.K.P.). Ngarud, agangay sangaribo a tawen ti pannakaisuratda. Dakdakkel pay ti tiempo a saklawenda, ta nangrugi iti panamarsua sana rinepaso ti historia ti pannakilangen ni Jehova kadagiti adipenna ingga a naputar ti kaudian a salmo.

5. (a) Kasano a ti Salmo ipalnaadna ti pannakaorganisa? (b) Ania pay nga impormasion ti linaon dagiti paulo? (c) Apay a di nasken a baliksen ti “Seʹlah” no basaen dagiti salmo?

⁵ Iparangarang Dagiti Salmo ti pannakaorganisa. Tinukoy ni David “dagiti libut ti Diosko, Arik, idiay nasantuan a disso. Dagiti kumakanta addada iti sango, dagiti tumutukar simmarunoda; iti tengnga dagiti babbalasang a nagtagipandereta. Kadagiti gimong bendituenyo ti Dios, a Jehova.” (Sal. 68:24-26) Daytoy ti makagaput’ maulit-ulit nga ebkas nga “Iti Direktor” kadagiti paulo, agraman dagiti adu a terminot’ daniw ken musika. Adda dagiti paulo a mangilawlawag iti usar wenno panggep ti maysa a salmo wenno mangted ti instruksion iti tukar. (Kitaenyo ti paulo ti Salmo 6, 30, 38, 60, 88, 102, ken Sal 120.) Di kumurang 13 kadagiti salmo ni David, kas iti Salmo 18 ken 51, a nadakamat biit dagiti pasamak a nakaigapuan ti pannakaputarda. Adda 34 a salmo nga awanan pulos iti paulo. Ti bassit a sao a “Seʹlah,” a 71 a daras nga agparang iti kangrunaan a teksto, kaaduan nga ipapanda a teknikal a termino dayta iti musika wenno bitla, nupay dida ammo ti eksakto a kayuloganna. Kuna dagiti dadduma nga ipasimudaagna ti panagtalna para iti naulimek a panagmennamenna bayat ti panagkanta wenno agpada iti panagkanta ken iti tukar. No kasta, di kasapulan a baliksen dayta.

6. (a) Aniada a tomo ti nakabingbingayan Dagiti Salmo? (b) Asinot’ masinunuo a nangurnos iti ultimo a porma Dagiti Salmo?

⁶ Manipud idi ugma, nagkalima a libro, wenno tomo, Dagiti Salmo, a kastoy: (1) Salmo 1-41; (2) Salmo 42-72; (3) Salmo 73-89; (4) Salmo 90-106; (5) Salmo 107-150. Agparang a ni David ti immuna a nangtiptipon kadagitoy a kanta. Masinunuo a ni Esdras, a padi ken “nasigo a komukopia iti linteg ni Moises,” isut’ inusar ni Jehova a nangurnos iti ultimo a porma Dagiti Salmo.​—Esd. 7:6.

7. Ania pay ti dadduma a paset a mapaliiw kadagiti Salmo?

⁷ Ti progresibo a pannakatiptiponda ilawlawagna no apay naulit ti dadduma a salmo kadagiti nadumaduma a seksion, kas iti Salmo 14 ken 53; 40:13-17 ken Sal 70; 57:7-11 ken Sal 108:1-5. Tunggal maysa kadagiti lima a seksion agserra iti pannakabendito ni Jehova, wenno doxolohia​—ti umuna nga uppat iramandat’ sungbat dagiti umili ket ti maudi isu ti intero a Salmo 150.​—Sal. 41:13, footnote.

8. Ilawlawag ken iladawanyo ti acrostic nga estilo ti panagputar.

⁸ Adda naisangayan unay nga estilot’ panagputar a naipakat iti siam a salmo; naawagan acrostic gapu iti alpabetiko a balabalana. (Salmo 9, 10, 25, 34, 37, 111, 112, 119, ken Sal 145) Ditoy ti umuna a bersikulo wenno dagiti bersikulot’ damo nga stanza mangrugi iti umuna a Hebreo nga alpabeto nga, ʼaʹleph (א), ti sumuno a bersikulo mangrugi iti maikadua a Hebreo nga alpabeto a, behth (ב), ket kasta a kasta, ingga a maibus wenno gistay malpas amin a letra ti Hebreo nga alpabeto. Timmulong daytoy kadakuada nga agimemoria​—ta agasenyo dagiti kumakanta idiay templo a kabisaduenda dagiti kanta a kas kaatiddog ti Salmo 119! Nakaay-ayat, ta adda acrostic iti nagan ni Jehova a masarakan iti Salmo 96:11. Ti umuna a kagudua daytoy a bersikulo iti Hebreo adda uppat a saona, ket ti damo a letrada, no basaen nga agpakatigid, isu dagiti uppat a Hebreo a konsonante ti Tetragrammaton, YHWH (יהוה).

9. (a) Gapu kadagiti ania a kapadasan a dagiti salmo allukoyenda a diretsa ti isip ken puso? (b) Ania pay ti mangnayon iti bileg ken imnasda?

⁹ Dagitoy sagrado, liriko a daniw naisuratda iti Hebreo a bersikulo a di agkakaaweng ti ngudoda ket di maartapan ti imnas ti estilo ken ritmiko nga annayas ti kapanunotanda. Isip ken puso ti diretsa a kasaritada. Nabiag a ladawan ti ipintada. Ti karkarna a saklaw ken kababagasda, no iti tema ken ti nayebkas nga emosion, maigapuda no dadduma kadagiti nagpaiduma a kapadasan ni David, a mangted pakasarsaritaan ti adu kadagiti salmo. Mammanot’ nakapasar ti kasta a nagduduma a kapadasan​—kas ubing a pastor, agsolsolo a limmaban ken Goliat, para tukar iti ari, pugante iti ngalay dagiti nasungdo a gayyem ken kadagiti traidor, ari ken konkistador, naayat nga ama a nadibidir ti mismo a balayna, namindua a nakapasar iti kinapait ti serioso a panagbasol ngem kaskasdi a naregget a nagdaydayaw ken Jehova ken managayat iti Lintegna. Gapu kadagita a kapadasan, di ngad pakasdaawan a Dagiti Salmo saklawenda ti amin a kitat’ natauan nga emosion! Mangnayon iti bileg ken imnasna dagidiay daniw a panangipadis ken panamagsupadi a gagangay iti Hebreo a daniw.​—Salmo 1:6; 22:20; 42:1; 121:3, 4.

10. Aniat’ mangpasingked nga autentiko Dagiti Salmo?

¹⁰ Ti mangpasingked nga autentiko dagitoy kadaanan unay a kanta a pangdayaw ken Jehova isu ti naan-anay nga itutunosda iti intero a Kasuratan. Dagiti Salmo namin-adu nga inadaw dagiti mannurat ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan. (Sal. 5:9 [Roma 3:13]; Sal. 10:7 [Roma 3:14]; Sal. 24:1 [1 Cor. 10:26]; Sal. 50:14 [Mat. 5:33]; Sal. 78:24 [Juan 6:31]; Sal. 102:25-27 [Heb. 1:10-12]; Sal. 112:9 [2 Cor. 9:9]) Kinuna a mismon David iti maudi a kantana: “Ti espiritu ni Jehova nagsao babaen kaniak, ket ti saona adda idi iti dilak.” Daytoy nga espiritu ti nagtignay kenkuana nanipud aldaw a panangpulot ni Samuel kenkuana. (2 Sam. 23:2; 1 Sam. 16:13) Sa, nagadaw dagiti apostol iti Salmo. Tinukoy ni Pedro ti “surat . . . a sinao a nasaksakbay ti nasantuan nga espiritu iti ngiwat ni David,” ket iti sumagmamano a naadaw iti Salmo, ti mannurat iti Hebreo tinukoyna ida kas sarita nga imbalikas ti Dios wenno inyintroduserna kadagiti sao a, “kas kuna ti nasantuan nga espiritu.”​—Ara. 1:16; 4:25; Heb. 1:5-14; 3:7; 5:5, 6.

11. Kasano a dagiti mismo a sao ni Jesus nangnangruna a suportaranda ti pammaneknek?

¹¹ Iti kabilgan a prueba nga autentiko daytoy, adawenmi ti kinuna ni Jesus, a nagungar nga Apo, kadagiti disipulo: “Dagitoy dagiti sao nga insaok kadakayo . . . a masapul a matungpal dagiti amin a banag a naisurat maipapan kaniak iti linteg ni Moises ken kadagiti Mammadto ken kadagiti Salmo.” Pinagtitipon ditoy ni Jesus ti intero a Hebreo a Kasuratan sigun iti ar-aramiden dagiti Judio ken kas iti kabisadoda. Idi nadakamatna Dagiti Salmo sinaklawna ti intero a kakatlo ti Kasuratan, a naawagan Hagiographa (wenno Nasantuan a Sursurat), a Dagiti Salmo ti damo a libro. Pasingkedan daytoy ti kinunana sumagmamano nga oras kasakbayanna iti dua a kaduana a nagpa-Emmaus, idi “impatarusna kadakuada dagiti banag a maipapan kenkuana nga adda kadagiti amin a Kasuratan.”​—Luc. 24:27, 44.

LINAON DAGITI SALMO

12. Kasano a Dagiti Salmo dagdagus a yunay-unayda ti tema ti kinaragsak, agraman ti tema ti Pagarian?

¹² Libro Uno (Salmo 1-41). Nainagan amin dagitoy ken David malaksid iti Salmo 1, 2, 10, ken Sal 33. Inruar a dagus ti Salmo 1 ti sentral a tema, ta kunana a naragsak ti tao a kaay-ayona ti linteg ni Jehova, nga utobenna iti aldaw ken rabii tapno annurotenna, saan a kas kadagiti nadangkok a managbasol. Daytoy ti umuna a balikas ti kinaragsak a masarakan kadagiti Salmo. Ti Salmo 2 aglukat buyogen iti mangkarit a saludsod ket saritaenna ti panagtitipon dagiti amin nga ari ken nangato nga opisial ti daga a “maibusor ken Jehova ken maibusor iti daydiay pinulotanna.” Katawaan ni Jehova ida sa agsao a siuunget, a kunana: “Siak, uray siak, insaadko ti arik idiay Sion, ti nasantuan a bantayko.” Isunto ti mangburak ken mangrumek kadagiti amin a bumusor. Dakayo a dadduma nga ari ken agtuturay, “agserbikayo ken Jehova a sikikintayeg” ket bigbigenyo ti Anakna di la ket ta mapukawkayo! (2 Bs. 2, 6, 11) Dagdagus ngarud nga inyebkas ti Salmo ti Pagarian a tema ti Biblia.

13. Ania pay ti agminar sigun iti umuna a benneg?

¹³ Ditoy umuna a benneg, agminar dagiti kararag, dawat man wenno panagyaman. Ti Salmo 8 idilignat’ kadakkel ni Jehova iti kabassit ti tao, ket ti Salmo 14 ibutaktakna ti kinamaag dagidiay di agpasakup iti turay ti Dios. Ti Salmo 19 ipakitana a ti karkarna a pinarsuan Jehova a Dios ipaduyakyaknat’ dayagna, ket ti 19 bersikulo 7-14 ital-onat’ pagimbagan ti panagtulnog iti perpekto a linteg ti Dios, a nasaksaknap ti pannakaipalnaadna idiay Salmo 119. Sapasap nga akseptarenda ti Salmo 23 kas maysa nga obra maestra kadagiti amin a literatura, ngem nadaydayag pay gapu iti kinasimple ti naimnas nga ebkas ti nasungdo a panagtalek ken Jehova. Ay, ta ‘agnaedtay koma iti balay ni Jehova, ti Dakkel a Pastor, iti unday dagiti aldaw’! (23:1, 6) Ti Salmo 37 mamalakad kadagidiay managbuteng iti Dios ngem naiballaetda kadagiti nakillo, ket ti Salmo 40 yebkasnat’ ragsak ti panagaramid iti pagayatan ti Dios, kas inaramid ni David.

14. Aniat’ nasao maipapan iti pannubbot sigun iti Libro Dos Dagiti Salmo, ket aniada a kararag ni David ti nailanad?

¹⁴ Libro Dos (Salmo 42-72). Mangrugi daytoy a benneg kadagiti walo a salmo a Korehita. Ti Salmo 42 ken 43 nainagan kadagiti annak ni Kore, ta no pagdadagupen talaga a maysada la a daniw a tallo nga stanza, nga adda maulit-ulit a bersikulo a nangsinggalut kadakuada. (42:5, 11; 43:5) Igunamgunam ti Salmo 49 a di mabalin ti tao a subboten ti bagina, ket itudona a ti Dios laeng ti addaan bileg a mangsubbot iti tao “manipud ima ti Sheol.” (49 Bs. 15) Ti Salmo 51 kararag ni David, nga impeksana kalpasan ti nakas-ang a panagbasolda ken Batseba, nga asawa ni Urias a Hiteo, ket ipakitana ti pudno a panagbabawina. (2 Sam. 11:1–12:24) Agngudo daytoy a benneg babaen iti salmo “maipapan ken Salomon,” kararag para iti natalna a panagarina ken tapno bendisionan ni Jehova.​—Sal. 72.

15. Aniat’ sagudayen ti Libro Tres maipapan iti historia ti Israel, dagiti panangukom ni Jehova, ken ti tulag ti Pagarianna?

¹⁵ Libro Tres (Salmo 73-89). Di kumurang a dua, ti Salmo 74 ken 79, ti naputar kalpasan a nadadael ti Jerusalem idi 607 K.K.P. Nagleddaanganda daytoy nakaro a didigra ket impakaasida ken Jehova a tulonganna ti ilina ‘maipuon iti dayag ti naganna.’ (79:9) Saritaen ti Salmo 78 ti historia ti Israel manipud ken Moises agingga nga impastor ni David ida “mayannurot iti kinatarnaw ti pusona” (78 bs. 72), ket ipatuldo ti Salmo 80 ni Jehova kas isu a talaga ti “Pastor ti Israel.” (80 Bs. 1) Ti Salmo 82 ken 83 ket panagpakpakaasi ken Jehova tapno dusaenna dagiti kabusorna ken kabusor ti ilina. Imbes a pammales, naidawat dagitoy “tapno sapulenda koma ti naganmo, O Jehova . . . , [ken] bareng maammuanda koma a sika, nga agnagan Jehova, siksika laeng ti Kangatuan a ringbawam iti amin a daga.” (83:16, 18) Ti Salmo 89 ti maudi ditoy, nga itampokna “dagiti ebkas ti naayat a kinamanangaasi ni Jehova,” kas nailatak iti tulagna ken David. Agpaay daytoy iti agnanayon nga agtawid iti tronon David, nga agturayto iti panawen a di nakedngan iti sango ni Jehova!​—89 Bs. 1, 34-37.

16. Kasano a ti Libro Kuatro itan-okna ti kinaari ni Jehova ken ti panangsalimetmetnat’ tulagna?

¹⁶ Libro Kuatro (Salmo 90-106). Kas iti Libro Tres, 17 a salmo ti linaon daytoy. Mangrugi iti kararag ni Moises, a paggiddiatenna ti kinaagnanayon ti Dios ken ti ababa a panagbiag ti mortal a tao. Ti Salmo 92 ital-ona dagiti natan-ok a galad ni Jehova. Sa adda ti grande a grupo, ti Salmo 93-100, a mangrugi iti makaguyugoy a dir-i, “Ni Jehova a mismo nagbalinen nga ari!” Gapuna “dakayo amin nga umili iti daga” maawiskay nga “agkanta ken Jehova, bendituen ti naganna . . . , ta ni Jehova dakkel ken rebbengna unay a maidayaw.” “Ni Jehova naindaklan sadi Sion.” (93:1; 96:1, 2, 4; 99:2) Ti Salmo 105 ken 106 agyamanda gaput’ karkarna nga aramid ni Jehova para iti ilina ken iti kinamatalekna iti tulag ken Abraham ta intedna ti daga iti bin-ina, nupay managtanabutob ken timmallikudda.

17. Aniat’ karkarna iti Salmo 104, ket ania a tema ti nadagdagulliten manipud ditoy?

¹⁷ Nakaay-ayat unay ti Salmo 104. Ital-onan Jehova gaput’ dayaw ken dayag a nayadurno kenkuana, ket deskribirennat’ siribna kas maripirip kadagiti adu nga aramid ken gapuananna ditoy daga. Sa nailanad a sibibileg ti tema ti intero a Salmo, bayat a damo nga agparang ti ebkas a: “Dayawenyo ni Jah, dakayo nga umili!” (104 Bs. 35) Daytoy nga awis kadagiti pudno nga agdaydayaw tapno ipaayda ken Jehova ti dayaw a maiparbeng iti naganna ket, iti Hebreo, maysa la a sao a ha·lelu–Yahʹ wenno “Hallelujah,” a toy maikadua a pormana popular iti intero a daga ita. Manipuden ditoy, namin-24 dayta a nagparang, nga addada salmo a daytat’ panglukat ken pangserrada.

18. (a) Ania a koro ti tampok ti Salmo 107? (b) Ania dagiti makunkuna a Hallel a Salmo?

¹⁸ Libro Sinko (Salmo 107-150). Iti Salmo 107 masalaysay dagiti panangispal ni Jehova, agraman ti nasam-it a koro: “O dagiti umili agyamanda koma ken Jehova gapu iti naayat a kinamanangaasina ken gapu kadagiti nakaskasdaaw nga aramidna kadagiti annak dagiti tao.” (107 Bs. 8, 15, 21, 31) Ti Salmo 113 inggat’ 118 masasao a Hallel a Salmo. Sigun iti Mishnah, kinanta dagiti Judio daytoy iti Paskua ken kadagiti piesta ti Pentecostes, Abung-abong, ken Dedikasion.

19. Kasanot’ panagsupadi ti Salmo 117 ken 119, ket aniat’ sumagmamano a tampok ti Salmo 119?

¹⁹ Ti Salmo 117 nabileg ti kinasimplena, ket isut’ kaababaan amin a salmo ken kapitulot’ Biblia. Ti Salmo 119 isut’ kaatiddogan a salmo ken kapitulot’ Biblia, a naglaon iti 176 a bersikulo kadagiti 22 nga alpabetiko nga stanzana a sag-8 ti bersikuloda. Isuda amin malaksid iti dua a bersikulo (119:90 ken 122) tukoyenda ti sao wenno linteg ni Jehova a Dios, nga ulitenda ti adu wenno amin nga ebkas (linteg, pammalagip, alagaden, bilin, pangngeddeng) iti Salmo 19:7-14 iti kada stanza. Ti sao ti Dios nasurok a 170 a daras a tinukoy ti maysa wenno sabali kadagitoy 8 nga ebkas: (dagiti) bilin, (dagiti) pangngeddeng, linteg, alagaden, pagannurotan, (dagiti) pammalagip, (dagiti) pagsasao ken (dagiti) sao.

20, 21. (a) Ania dagiti Kanta iti Panagsang-at? (b) Kasanoda a yebkas ti pannakaseknan ni David iti nagkaykaysa a panagdaydayaw?

²⁰ Sumaruno, adda sabali a grupo dagiti salmo, ti 15 a Kanta iti Panagsang-at, ti Salmo 120-134. Nagdudumat’ panangipaulog dagiti nagipatarus itoy nga ebkas ta dida unay matarusan ti kaipapananna. Kuna dagiti dadduma a tukoyenna ti naitan-ok a linaon dagitoy a salmo, nupay awan nabatad a rason tapno ad-addada a maitan-ok ngem dagiti dadduma a naipaltiing a salmo. Insingasing dagiti adu a komentarista a ti titulo naipuon iti pannakausar dagitoy a kanta bayat nga umul-uli dagiti agdaydayaw, wenno “sumangsang-atda,” idiay Jerusalem no kadagiti tinawen a piesta, a naibilang a ti ipapan iti kabisera ket isasang-at gapu ta ti siudad adda iti tapaw dagiti bantay ti Juda. (Idiligyo ti Esdras 7:9.) Ni David napalalot’ panangipategna iti panagkaykaysa ti ili ti Dios nga agdaydayaw. Nagraguanna ti awis nga: “Intayon idiay balay ni Jehova”; ket dagiti tribo immulida, “tapno agyamanda iti nagan ni Jehova.” Maigapu iti dayta sigaganetget nga inkagumaanna ti talna, kinatalged, ken kinarang-ay ti Jerusalem, nga inkararagna: “Maipuon iti balay ni Jehova a Diosmi gun-odekto ti imbagmo.”​—Sal. 122:1, 4, 9.

²¹ Ti Salmo 132 saritaennat’ sapata ni David a dinto aginana ingga a makabiruk iti maikanatad a paginanaan ni Jehova, kas inrepresenta ti lakasa ti tulag. Idi naisaaden ti Lakasa idiay Sion, naimnas a daniw ti nangdeskribir ken Jehova a nagkuna a pinilinat’ Sion, “ti disso a paginanaak nga agnanayon; ditoy ti pagtaengakto, ta isu ti kinalikagumak.” Binigbigna daytoy sentro a pagdaydayawan, “ta sadiay inkumit ni Jehova ti bendision.” “Bendisionannaka koma ni Jehova manipud Sion.”​—132:1-6, 13, 14; 133:3; 134:3; kitaenyo pay ti Salmo 48.

22. (a) Kasano a naital-o ti kinapateg ti panangidayaw ken Jehova? (b) Kasano a ti nadayag a tema ti libro bimmileg kadagiti pangserra a salmo?

²² Ital-o ti Salmo 135 ni Jehova kas Dios a maikari nga idayaw ta aramidenna amin a pagrayuanna, saan a kas kadagiti ubbaw ken kawaw nga idolo, a kas met la kadakuadanto dagiti nagaramid. Ti Salmo 136 kanta a masungbatan, a kada bersikulo agngudo iti: “Ta ti naayat a kinamanangaasina ingga iti panawen a di nakedngan.” Dagiti kasta a sungbat agparang a nausarda iti adu nga okasion. (1 Cron. 16:41; 2 Cron. 5:13; 7:6; 20:21; Esd. 3:11) Ti Salmo 137 saritaennat’ adda iti puso dagiti Judio nga iliwda iti Sion idi naidistieroda sadi Babilonia ket pasingkedanna met a dida nalipatan dagiti kanta, wenno salmo, ti Sion nupay adayoda idi iti ilida. Ti Salmo 145 itan-oknat’ kinaimbag ken kinaari ni Jehova, nga ipakitana nga “igagana amin dagiti agayat kenkuana, ngem amin dagidiay nadangkes ikisapnanto ida.” (145 Bs. 20) Ket, kas manggutugot a konklusion, ti Salmo 146-150 yunay-unayda manen ti nadayag a tema ti libro, a tunggal maysa manglukat ken agngudo iti sao a, “Dayawenyo ni Jah, dakayo nga umili!” Daytoy kansion a pagdayaw grandet’ ipipigsana iti maika-150 a Salmo, a namin-13 iti las-ud ti innem a bersikulo nga awisenna amin a parsua a dayawendan Jehova.

NO APAY NAIMBAG

23. (a) Aniat’ sibibiag a mensahe a linaon Dagiti Salmo? (b) Kasano a naitan-ok ti nagan ken kinasoberano ni Jehova?

²³ Gaput’ kinaperpekto ti imnas ken estiloda, dagiti salmo iti Biblia naibilangda kas kangrunaan a literatura iti aniaman a lenguahe. Ngem, saanda a basta literatura laeng. Isudat’ nabiag a mensahe ti Kangatuan a Soberano ti intero nga uniberso, ni Jehova a Dios. Mangteddat’ nauneg a pannakaawat kadagiti pundamental a sursuro ti Biblia, a yun-una ken ipangpangrunada ni Jehova, nga Autorna. Naibatad nga isu ti Namarsuat’ uniberso ken amin a nailas-ud iti dayta. (8:3-9; 90:1, 2; 100:3; 104:1-5, 24; 139:14) Ti nagan a Jehova talaga a naitan-ok kadagiti Salmo, nga ag-700 a daras ti panagparangna. Sa, ti napaababa a porma a “Jah” masarakan iti 43 a daras, ket no dagdagupen nadakamat ti nadibinuan a nagan iti ag-5 a daras, iti promedio, iti tunggal Salmo. Maysa pay, ni Jehova nasao kas ʼElo·himʹ, wenno Dios iti agarup 350 a daras. Naipakita ti kangatuan a turay ni Jehova sigun iti sao a “Soberano nga Apo” a namin-adu kadagiti salmo.​—68:20; 69:6; 71:5; 73:28; 140:7; 141:8.

24. Aniat’ nakuna ti Salmo maipapan iti mortal a tao, ket aniat’ naited a nasayaat a balakad?

²⁴ No idilig iti agnanayon a Dios, ti mortal a tao agparang a nayanak iti basol ket masapulnat’ mannubbot, ken isut’ matay ken agsubli a “tapok,” mapan idiay Sheol, ti pakadagupan a tanem ti sangatauan. (6:4, 5; 49:7-20; 51:5, 7; 89:48; 90:1-5; 115:17; 146:4) Dagiti Salmo igunamgunamda ti panangtungpal iti linteg ti Dios ken panagtalek ken Jehova. (1:1, 2; 62:8; 65:5; 77:12; 115:11; 118:8; 119:97, 105, 165) Pakdaaranna ti kinapalangguad ken “dagiti nailimed a basol” (19:12-14; 131:1) ket paregtaenna ti mapiar ken nadalus a pannakikadkadua. (15:1-5; 26:5; 101:5) Ipakitana a ti nalinteg a kababalin anamongan ni Jehova. (34:13-15; 97:10) Naraniag ti ipanamnamana no kunana a “ti pannakaisalakan kukua ni Jehova” ket dagiti agbuteng kenkuana, “maispalto ti kararuada ken patay.” (3:8; 33:19) Intayon iti propetiko nga aspeto.

25. (a) Bale napno Dagiti Salmo iti ania? (b) Kasano nga inusar ni Pedro Dagiti Salmo tapno mailasinda ti Dakdakkel a David?

²⁵ Dagiti Salmo bale napusekda kadagiti padto a mangipatuldo ken Jesu-Kristo, ti “anak ni David,” ken ti akemna kas Daydiay Pinulotan ken Ari ni Jehova.a (Mat. 1:1) Idi naipasngay ti kongregasion Kristiano idi aldaw ti Pentecostes ti 33 K.P., ti nasantuan nga espiritu inrugina a linawlawagan dagiti apostol iti kaitungpalan dagitoy a padto. Iti dayta nga aldaw, namin-adu a nagadaw ni Pedro kadagiti Salmo idi inlawlawagnat’ tema ti popular a bitlana. Nainaig daytoy iti maysa nga indibidual: “Ni Jesus a Nasareno.” Ti naudi a paset ti argumentona gistay naibasar nga interamente kadagiti naadaw iti Salmo a paneknekanna a ni Kristo Jesus isut’ Dakdakkel a David ket dinto baybay-an ni Jehova ti kararua ni Jesus idiay Hades no di ket pagungarennanto kadagiti natay. Saan, “ni David saan nga immuli kadagiti langit,” ngem kas impadtona iti Salmo 110:1, ni Apona immuli. Asino ti Apo ni David? Nadanon ni Pedro ti tampokna ket sibibileg nga insungbatna: “Daytoy Jesus nga imbitinyo”!​—Ara. 2:14-36; Sal. 16:8-11; 132:11.

26. Kasano a nakagunggona ti bitla ni Pedro?

²⁶ Naimbag kadi ti diskurso ni Pedro, a naibasar iti Salmo? Ti panagbautisar ti agarup 3,000 a nainayon iti kongregasion Kristiano iti dayta met la nga aldaw ti mamaneknek.​—Ara. 2:41.

27. Kasano nga impatarus “ti nasantuan nga espiritu” ti Salmo 2?

²⁷ Di nagbayag, idi adda naisangayan a gimong, nagkiddaw dagiti disipulo ken Jehova ket inadawda ti Salmo 2:1, 2. Kunada a natungpal daytoy iti nagkaykaysa nga ibubusor dagiti agtuturay iti “nasantuan nga adipen [ti Dios] a ni Jesus, a pinulotan[na].” Ket kuna ti salaysay a “napnoda amin iti nasantuan nga espiritu.”​—Ara. 4:23-31.

28. (a) Idi inusarna Dagiti Salmo, ania ti argumento ni Pablo sigun iti Hebreo kapitulo 1 inggat’ 3? (b) Kasano a ti Salmo 110:4 itdenna ti pagibasaran iti panangsalaysay ni Pablo iti kinapadi ni Melkisedec?

²⁸ Ita, kitaenyo ti surat kadagiti Hebreo. Iti umuna a dua a kapitulo, adut’ naadaw iti Salmo maipapan ken Jesus, a naitrono nga Anak ti Dios sadi langit, a natantan-ok ngem dagiti anghel. Impakitan Pablo manipud Salmo 22:22 ken dadduma pay a ni Jesus addaan kongregasion “dagiti kakabsat,” paset ti bin-i ni Abraham ken “makiraman iti nailangitan nga awis.” (Heb. 2:10-13, 16; 3:1) Sa, mangrugi iti Hebreo 6:20 inggat’ Heb kapitulo 7, inlawlawag ti apostol ti kanayonan a saad ni Jesus kas “nangato a padi mayalubog iti kinapadi ni Melkisedec iti agnanayon.” Tukoyenna daytoy ti sinapataan ti Dios a karina idiay Salmo 110:4, a namin-adu a tinukoy ni Pablo tapno paneknekanna a ti kinapadi ni Jesus natantan-ok ngem ni Aaron. Inlawlawag ni Pablo a gaput’ sapata ni Jehova ni Jesu-Kristo ket padi, saan a ditoy daga, no di idiay langit ket “agtalinaed a naynay a padi”​—dagiti pagimbagan ti kinapadina agnanayondanto.​—Heb. 7:3, 15-17, 23-28.

29. Ania a karkarna nga ehemplot’ debosion ti ipangagtayo, a nadakamat kadagiti Salmo ken nailawlawag iti Hebreo 10:5-10?

²⁹ Mainayon pay, idiay Hebreo 10:5-10, naibaga kadatayo ti nagsayaat a panangapresiar ni Jesus iti sakripisiona nga isut’ nagayatan ti Dios kenkuana ken ti determinasionna a mangitungpal iti dayta a pagayatan. Naibasar daytoy kadagiti saon David idiay Salmo 40:6-8. Daytoy mapagulidanan nga espiritut’ debosion makagunggona unay kadatayo no intay amirisen ken tuladen tapno magun-odtay ti anamong ti Dios.​—Kitaenyo pay ti Salmo 116:14-19.

30. Kasano nga impadto a detaliado Dagiti Salmo ti panagtulnog ni Jesus, ket kasano a mabalin a naliwliwa kadagita?

³⁰ Ti panagtulnog ni Jesus, a nagpatingga iti grabe a tuok nga inibturanna iti kayo a pagtutuokan, karkarna a detaliado a naipadtot’ Salmo. Ramanenna ti panangitukon iti suka nga inumenna, nagginnasatandat’ pagan-anayna, naulpit a panangtratodat’ ima ken sakana, inuy-uyawda, ken ti nakapapait a mental a kinatuok daydi nasaem nga ikkisna: “Diosko, Diosko, apay a binaybay-annak?” (Mat. 27:34, 35, 43, 46; Sal. 22:1, 7, 8, 14-18; 69:20, 21) Kas kuna ti Juan 19:23-30, uray kadagidi nga oras, naliwliwa unay ni Jesus ken nagpaidalan kadagiti Salmo, ta ammona nga amin dagidi a kasuratan ket matungpalda a detaliado. Ammo ni Jesus a ti Salmo nasaona met iti panagungar ken pannakaitan-okna. Di pagduaduaan a sipapanunot idi kadagita idi indauluanna ti ‘panagkanta iti pagdayaw,’ wenno dagiti salmo, a kaduana dagiti apostolna iti daydi naudi a rabii sakbay ti ipapatayna.​—Mateo 26:30.

31. Aniat’ impadto Dagiti Salmo maipapan iti Bin-i ti Pagarian ken ti kongregasion ni Jesus?

³¹ No kasta Dagiti Salmo imbatadda a ti “anak ni David” ken Bin-i ti Pagarian isun Kristo Jesus, a naitan-ok itan kas Ari ken Padi iti nailangitan a Sion. Di umdas ti pakaisuratan ti detaliado a pannakadeskribir dagiti amin a teksto iti Salmo nga inadaw ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan a natungpal iti Daydiay Pinulotan ni Jehova, ngem adda pay nailista a sumagmamano ditoy: Sal. 78:2​—Mat. 13:31-35; Sal. 69:4​—Juan 15:25; Sal. 118:22, 23​—Mar. 12:10, 11 ken Ara. 4:11; Sal. 34:20​—Juan 19:33, 36; Sal. 45:6, 7​—Heb. 1:8, 9. Kasta met, ti kongregasion dagiti pudno a pasurot ni Jesus naipadto iti Salmo, a saan nga indibidual, no di kas grupo a naiturong iti parabur ti Dios manipud iti amin a nasion tapno makiramanda iti trabaho a panangdayaw iti nagan ni Jehova.​—Sal. 117:1​—Roma 15:11; Sal. 68:18​—Efe. 4:8-11; Sal. 95:7-11​—Heb. 3:7, 8; 4:7.

32. (a) Aniat’ ipalgak ti panangadaltay iti Salmo maipapan iti pannakaalangon ni Jehova ken dagiti panggep ti Pagarian? (b) Kas panangapresiartay iti kinaarina, kasanotay a yebkas ti kinasungdo ken panagyaman?

³² Ti panangadaltay iti Salmo nayonannat’ apresasiontay iti kinaari ni Jehova a Dios, nga ipakatna baeten iti naikari a Bin-i ken Agtawid iti Pagarian, a pakaidayagan ken pakaalangonan ti Dios. Sapay koma ta maysatay kadagidiay nasungdo nga agragsak ‘iti nadayag a daeg ti dayaw ni Jehova’ ken dagiti nadakamat iti Salmo 145, a natukoy kas “pangdayaw, ni David”: “Sawendanto ti dayag ti kinaarim, ket saritaendanto ti kinamaingelmo, tapno ipakaammoda kadagiti annak dagiti tao dagiti maingel nga aramidna ken ti dayag ti nadaeg a kinaarina. Ti kinaarim isu ti kinaari kadagiti amin a panawen a di nakedngan, ti panagturaymo mataginayon kadagiti amin a kaputotan.” (Sal. 145:5, 11-13) Kas impadto ti salmo, ti daeg ti naipasdek a Pagarian ti Dios baeten ken Kristo maipakpakaammo itan kadagiti annak dagiti tao iti amin a nasion. Anian a yamantayo iti dayta a Pagarian ken ti Arina! Maikanatad, a talaga, dagiti pangserra ti Salmo: “Tunggal banag nga adda angesna​—dayawenna koma ni Jah. Dayawenyo ni Jah, dakayo nga umili!”​—150:6.

[Footnotes]