LAPAYAG

Paset ti bagi a maipaay iti panagdengngeg, dinisenio ken pinarsua ni Jehova a Dios. (Sal 94:9; Pr 20:12) Ti lapayag ket buklen ti tallo a paset: ti makinruar a lapayag, ti makintengnga a lapayag, ken ti makin-uneg a lapayag. Ti makintengnga a lapayag ket maysa a bassit a benneg a mangrugi iti sarmi-sarming (eardrum) ken agturong kadagiti komplikado a paglasatan ti uni a mangbukel iti makin-uneg a lapayag. Malaksid iti usarna mainaig iti panagdengngeg, ti makin-uneg a lapayag addaan met iti paspaset a nainaig iti panagtimbeng ken panaggunay. Ti pannakaaramat iti dua a lapayag makatulong unay iti maysa a tao a mangammo iti paggapuan ken pagturongan dagiti uni.

Matimud ti lapayag ti tao dagiti uni nga adda iti nagbaetan ti agarup 20 agingga iti 20,000 a siklo kada segundo. Dagiti lapayag ti adu nga animal ket makangngeg kadagiti nasingsinggit nga aweng a saan a matimud ti lapayag ti tao. Nakaskasdaaw ti lapayag ti tao agsipud ta kabaelanna a denggen ti nadumaduma a kapigsa ti uni. Ti kapigsaan nga uni a kabaelan a denggen ti lapayag a di madangranan ket dua a milion a milion a daras a napigpigsa ngem iti kakapsutan a mangngeg nga uni. Nakasaysayaat ken apag-isu ti kinasensitibo ti lapayag ti tao, ta no natadtadem pay ti panagdengngeg dagiti lapayag, maallingagdan uray dagiti patinayon a panaggunay dagiti babassit a molekula ti angin.

Yantangay makangngeg ti Nangaramid iti lapayag, dakamaten ti Biblia nga isu addaan kadagiti lapayag iti simboliko a pamay-an. (Nu 11:18; Sal 116:1, 2) Babaen itoy a simbolismo, iladawan ni Jehova ti bagina kas addaan kadagiti lapayag a sisasagana a dumngeg kadagiti kararag, dawdawat, ken kadagiti ikkis ti nalinteg. (Sal 10:17; 18:6; 34:15; 130:2; Isa 59:1; 1Pe 3:12) Nupay mangngegna ti panagtantanabutob dagiti managreklamo ken ti nadangkes a panagsasao dagiti kabusorna (Nu 11:1; 2Ar 19:28), saanna a denggen dagiti awagda gapu iti panagrigat inton dumtengen ti pannakaipakat ti pannakaukomda. (Eze 8:18) Nupay addaan dagiti ladawan nga idolo kadagiti lapayag a naikitikit wenno nayukit kadakuada, siempre, saanda a makangngeg ken awananda iti pannakabalin nga umawat wenno sumungbat kadagiti kararag dagiti managdaydayawda.​—Sal 115:6.

Piguratibo nga Usar. Iti Biblia, sigaganetget unay a nausar ti sao a “lapayag” iti piguratibo a kaipapanan kas mangiladawan iti interamente a proseso ti panagdengngeg. Nausar ti termino mainaig iti pannakabael a dumngeg ket kalpasanna panangtingiting iti kinapudno ken pateg ti naisawang. (Job 12:11; 34:3) Ti wagas a pannakausar ti sao nga ‘umimdeng’ wenno ‘iyallingag ti maysa ti lapayagna’ ipasimudaagna a kaipapananna ti panangipangag buyogen ti panagtignay maitunos iti nangngegan. (Sal 78:1; 86:6; Isa 51:4) Ti ‘pannakalukat dagiti lapayag’ kaipapananna a ti maysa a tao maipaayan iti pannakatarus wenno pannakalawlawag maipapan iti maysa a banag. (Isa 50:5) Ti sasao a ‘pananglukat iti lapayag’ mabalin a namunganay iti tignay dagiti agnanaed iti dagdaga ti Dumaya, a ti maysa a tao iwalinna bassit ti dalungdong tapno nalawlawag ti panagdengngegna. Daytoy a sasao, kasta met ti ‘ibutaktak iti lapayag,’ tumukoy iti pribado a panangted iti impormasion wenno iti panangipalgak iti maysa a palimed wenno maysa a banag a saan a sigud nga ammo.​—1Sm 9:15; 20:2, 12, 13; 2Sm 7:27.

Ti ‘nariing a lapayag’ ket lapayag a napagbalin nga atentibo. (Isa 50:4) Kasta ti lapayag a mabalin nga adda iti tao a sigud a maysa kadagiti “tuleng [iti naespirituan] nupay addaanda kadagiti [literal a] lapayag.” (Isa 43:8) Ti nalinteg a tao nadeskribir iti Biblia kas umim-imdeng iti Dios ngem sulsullatanna ti lapayagna manipud kinadangkes. (Isa 33:15) Umasping iti dayta, ti Griego a sao maipaay iti “dumngeg” mabalin a kaipapananna ti ‘panangipangag, panangtarus, ken panagtignay a maitunos,’ kas idi kinuna ni Jesu-Kristo: “Imdengan dagiti karnerok ti timekko,” ken, “saandanto a pulos suroten ti ganggannaet no di ket itarayanda, agsipud ta saanda nga ammo ti timek dagiti ganggannaet.”​—Jn 10:27, 5.

Iti sabali a bangir, naikuna a “nadagsen” (KJ) wenno “awanan panagtignay” dagiti lapayag dagiti rebelioso. (Isa 6:10; Ara 28:27) Dagiti kasta a nadangkes nayarigda iti kobra a mangsulsullat kadagiti lapayagna, nga agkedked a dumngeg iti timek ti manangkayaw.​—Sal 58:4.

Babaen kadagiti adipenna, dinakamat ni Jehova a dagiti nasungit ken nasukir nga Israelita addaanda kadagiti ‘di nakugit a lapayag.’ (Jer 6:10; Ara 7:51) Kasla nasullatan dagita iti maysa a banag a makalapped iti panagdengngeg. Dagita ket laplapayag a saan a linuktan ni Jehova, a mangipaay iti makatarus ken natulnog a laplapayag kadagidiay mangbirok kenkuana ngem ipalubosna nga agbalin a tuleng iti naespirituan a panagdengngeg dagidiay nasukir. (De 29:4; Ro 11:8) Impadto ni apostol Pablo ti tiempo inton ti sumagmamano nga agkunkuna a Kristiano agapostatada manipud pudno a pammati, a saanda a kayat a denggen ti kinapudno ti Sao ti Dios, no di ket tarigagayanda a ‘magagatel [wenno, maay-ayo]’ dagiti lapayagda iti bambanag a pagaayatda, ket ngarud umimdengda kadagiti ulbod a mannursuro. (2Ti 4:3, 4; 1Ti 4:1) Kasta met, mabalin a ‘sumgar’ ti lapayag ti maysa a tao gapu iti pannakangngegna iti makapakigtot a damag, nangnangruna iti damag maipapan iti didigra.​—1Sm 3:11; 2Ar 21:12; Jer 19:3.

Idi nabulsek ni Saulo a taga Tarso gapu iti karkarna a lawag, nangngeg kadi dagiti lallaki a kakaduana ti timek a nangngeg ni Saulo?

Iti salaysay maipapan iti pannakakomberte ni Saulo a taga Tarso ken iti mismo a panangibinsabinsana iti dayta idi agangay, naipakita ti maysa a pagarigan no kasano a napagduma ti literal a pannakangngeg iti aweng ken ti panagdengngeg buyogen ti pannakaawat. (Ara 9:3-8; 22:6-11) Kunaen ti salaysay iti Aramid 9:7 a dagiti lallaki a kadua ni Saulo nakangngegda iti “timek” (KJ) wenno “aweng ti timek.” (NW) Kaskasdi, kas nairekord iti Aramid 22:9, kunaen ni Pablo (Saulo) a dagiti lallaki a kaduana saanda a nangngeg ti timek. No siuumiso a matarusan, saan nga agsupadi ti dakdakamaten dagitoy dua a bersikulo. Ti Griego a sao maipaay iti “timek” (pho·neʹ) iti Aramid 9:7 adda iti genitive case (mangipasimudaag-panagikut a kasasaad) (pho·nesʹ) ket, iti daytoy a bersikulo, addaan iti anag a pannakangngeg iti maysa a timek​—pannakangngeg iti aweng ngem saan a matarusan dayta. Iti Aramid 22:9, ti pho·neʹ adda iti accusative case (pangtukoy a kasasaad) (pho·nenʹ): dagiti lallaki “saanda a nangngeg ti timek”​—nangngegda ti aweng ti timek ngem saanda a natarusan ti sasao, ti kaipapananna; saanda a naawatan ti ibagbaga ni Jesus ken Saulo, saan a kas iti naawatan ni Saulo. (Ara 9:4) No matarusan nga adda dua a kaipapanan a nausar iti Biblia maipapan iti termino a ‘pannakangngeg,’ malawlawagan dagiti maipagarup a kasla panagsimparat.

Idi maisaad ti kinapadi idiay Israel, naibilin ken Moises nga alaenna ti dadduma iti dara ti kalakian a karnero ti pannakaisaad ket ikabilna dayta iti piditpidit ti makannawan a lapayag ni Aaron ken iti piditpidit ti makannawan a lapayag ti tunggal maysa kadagiti annakna, kasta met iti makannawan nga ima ken makannawan a saka. Daytoy a paset ti seremonia ipasimudaagna a rebbeng koma nga adda direkta nga epekto dayta iti mangngeganda, iti trabaho nga aramidenda, ken iti wagas a pannagnada. (Le 8:22-24) Umasping iti dayta, iti kaso ti nadalusan nga agkukutel, kinuna ti Linteg a mangala ti padi iti sumagmamano a dara ti kalakian a karnero a naidaton kas daton gapu iti babak, kasta met iti sumagmamano a lana a naidaton, ket ikabilna dagita iti piditpidit ti makinkannawan a lapayag ti agkukutel. (Le 14:14, 17, 25, 28) Ti maysa nga umas-asping nga urnos ket makita iti probision a naipaay iti tao a nagtarigagay nga agtultuloy nga agpaadipen ken apona agingga iti tiempo a di nakedngan. Iti kasta a kaso, ti apo ipidegna ti adipen iti maysa a bautek, ket tebbenganna ti lapayag ti adipen babaen ti kulukol. Daytoy a napatak a marka, a naaramid iti lapayag, nabatad nga inrepresentarna ti tarigagay ti adipen nga agtultuloy a situtulnog nga ipangagna ti apona.​—Ex 21:5, 6.

Kasapulan unay a dumngeg ti tao iti Dios (kaipapananna a naipamaysa nga ipangag ken pagtulnoganna ti sasao ti Dios kas ibilin ti Biblia) imbes a kumita Kenkuana kas kalikaguman ti dadduma a tattao. Gapuna, ikomento ni R. C. Dentan: “Iti Biblia, ti kangrunaan a sao maipaay iti panangipangag ti tao iti Dios ket ‘panagdengngeg’ imbes a ‘panagkita’ . . . Kadagiti misterioso a relihion, ti katan-okan a kapadasan isu ti ‘pannakakita’ iti dios; ngem iti Biblia, maipagpaganetget ti ‘panangdengngeg’ iti timekna, a sadiay ti pamunganayan a narelihiosuan a kababalin isu ti panagtulnog iti nadibinuan a sao. Ti kapatgan a pormula ti relihion ti Israel ket gagangay a mangrugi iti: ‘Denggem, O Israel.’ ‘Daydiay agtaud iti Dios’ ket saan nga isu ti karkarna a nakakita iti sirmata, no di ket daydiay ‘dumngeg iti sasao ti Dios’ (Juan 8:47).”​—The Interpreter’s Dictionary of the Bible, inurnos ni G. Buttrick, 1962, Tomo 2, p. 1; kitaenyo ti KINATULENG.