FRIGIA
Pagilian wenno rehion iti makintengnga nga Asia Menor. Dakkel ti nagbalbaliwan dagiti geograpiko a beddeng ti Frigia iti panaglabas ti tawtawen, isu a narigat a masinunuo no ania a disso ti nasaklaw malaksid no matukoy ti maysa nga espesipiko a periodo. Idi umuna a siglo, ti “Frigia” ket nauneg a lugar nga adda iti Galacia ken Asia a probinsia ti Roma, ken sinaklawna ti nangato a lantag a pagilian iti amianan ti Kabambantayan ti Taurus, manipud Karayan Halys iti daya agingga kadagiti makinngato a ginget dagiti karayan ti Hermus ken Maeander iti laud. Adda paspaset ti Frigia a limmasatan ni apostol Pablo iti di kumurang a dua kadagiti panagdaliasatna.—Ara 16:6; 18:23; 19:1.
Patien ti kaaduan nga immakar dagiti Frigiano manipud Thrace idi arinunos ti maikadua a milenio K.K.P., ket naalada ti panangituray iti kaaduan a paset ti makintengnga ken makinlaud nga Asia Menor iti amianan ti Bambantay Taurus, manipud Karayan Halys agingga iti Baybay Aegeano. Ipakita ti pammaneknek ti arkeolohia a ti Gordium ti kabeserada ket ni Ari Midas ti maysa kadagiti nalatak nga agtuturayda. Ti maysa a nakadkadlaw nga aspeto ti relihion dagiti umili ti nagkauna a Frigia isu ti panagdaydayaw iti ina-diosa (ni Rhea Cybele).
Ti makinlaud a paset ti Frigia ket nagbalin nga iturayan ti Attalid nga ar-ari ti Pergamo. Daytoy a pagarian ti nagbalin nga Asia a probinsia ti Roma, ngem ti makin-abagatan a daya ti masansan a matuktukoy kas Frigia ti Asia. (Kitaenyo ti ASIA.) Ti ari ti Galacia inturayanna ti nadaydaya a paset ti Frigia, ket idi agangay nagbalin dayta a maysa a paset ti Galacia a probinsia ti Roma. No dadduma, daytoy a makindaya a benneg ket maaw-awagan Frigia ti Galacia; adda idi dayta iti amianan ti Pisidia ken amianan a laud ti Licaonia. Agpannuray iti panirigan ti mannurat ken iti periodo ti tiempo a nasaklaw, ti Antioquia ken Iconio mabalin a maawagan kas siudsiudad ti Frigia, nupay kaaduanna a ti Antioquia nainaig iti Pisidia, ket ti Iconio nainaig iti Licaonia.—Ara 13:14; kitaenyo ti ANTIOQUIA Num. 2; ICONIO.
Ti populasion ti Frigia ramanenna ti adu a Judio, a dagiti Seleucido nga agtuturay iti Siria ti nangiparegta iti panagyanda sadiay. Sigun ken Josephus, “dua ribu a Judio a pamilia agraman gargaretda manipud Mesopotamia ken Babilonia” ti impan ni Antiochus III (223-187 K.K.P.) idiay Lidia ken Frigia tapno mapagsimpa dagiti kasasaad iti nagtetengngaan dagiti managalsa a tattao sadiay. (Jewish Antiquities, XII, 149 [iii, 4]) Ket nabatad a nagtultuloy nga immadu dagiti Judio idiay Asia Menor iti sidong dagiti Romano. Idi Pentecostes 33 K.P., adda idiay Jerusalem ti adu a Judio manipud “distrito ti Asia, ken Frigia ken Pamfilia.”—Ara 2:9, 10.
Iti maikadua a panagdaliasatna kas misionero, ni Pablo ken ti kakaduana, idi agturongda iti amianan a laud babaen iti ilalasatda iti Cilicia ken Licaonia, “limmabasda iti Frigia ken iti pagilian ti Galacia, agsipud ta pinaritan ida ti nasantuan nga espiritu a sawenda ti sao idiay distrito ti Asia.” (Ara 15:41; 16:1-6) Gapuna, simrekda iti makindaya a paset ti daan a Frigia (Frigia ti Galacia idi tiempo ni Pablo), ngem imbes nga agtartarusda iti laud a lumasat iti probinsia ti Asia (nga ayan ti Frigia ti Asia), nagpaamiananda nga agturong iti probinsia ti Bitinia ket kalpasanna nagpalaudda nga agturong iti Troas.
Iti maikatlo a panagdaliasatna, limmasat ni Pablo iti Frigia ti Galacia ken iti Frigia ti Asia. Pinanawanna ti Antioquia sadi Pisidia ket “napan iti linuganlugar iti pagilian ti Galacia ken Frigia.” (Ara 18:23) Kunaen pay ti salaysay a ‘linasatna ti nasulinek a paspaset ket dimteng idiay Efeso’ iti Dapnis Aegeano. (Ara 19:1) Agparang a saan a nagdaliasat iti kangrunaan a dalan nga agturong idiay Efeso, a lumasat nga agpababa iti ginget ti Karayan Lycus ken iti igid ti Laodicea, Colosas, ken Hierapolis a siudsiudad ti Frigia. (Col 2:1; 4:13) Imbes ketdi, dimmalan iti ad-adda a direkta a ruta nga agpaamianan.—Kitaenyo ti COLOSAS.