JUAN

[Kaibatogan ti nagan a Jehohanan, a ti kaipapananna ket “Ni Jehova Nangipaay iti Parabur; Ni Jehova Nakaparparabur”].

1. Ni Juan a Manangbautisar, anak da Zacarias ken Elisabet; ti nangisagana iti dalan maipaay ken Jesus. Dagiti nagannak ni Juan agpadada a kameng iti napadian a balay ni Aaron. Ni Zacarias ket padi iti benneg ni Abias.​—Lu 1:5, 6.

Namilagruan a Pannakayanak. Idi tawen 3 K.K.P., bayat ti naituding a tiempo a panagserbi ti benneg ni Abias, batang idin ni Zacarias ti mangtagiragsak iti naisalsalumina a pribilehio a panangidaton iti insienso idiay santuario. Bayat ti panagtakderna iti sanguanan ti altar ti insienso, nagparang ni anghel Gabriel nga addaan iti pakaammo a ni Zacarias maaddaan iti anak a lalaki, a maawagan iti Juan. Daytoy nga anak ket agbalin a Nazareo iti intero a panagbiagna, kas ken Samson idi. Agbalin a naindaklan iti sanguanan ni Jehova, a mapan iti sanguananna “tapno mangisagana maipaay ken Jehova iti ili a sisasagana.” Ti pannakayanak ni Juan ket babaen iti milagro ti Dios, yantangay lakay ken baketen da Zacarias ken Elisabet.​—Lu 1:7-17.

Idi innemen a bulan a masikog ni Elisabet, sinarungkaran ti kabagianna a ni Maria, a masikog idin babaen ti nasantuan nga espiritu. Apaman a nangngegna ti kablaaw ti kabagianna, limmagto ti di pay naipasngay nga anak ni Elisabet iti aanakanna, ket ni Elisabet, a napno iti nasantuan nga espiritu, binigbigna nga agbalinto nga ‘Apona’ ti ubing a maipasngay ken Maria.​—Lu 1:26, 36, 39-45.

Idi maipasngay ti anak ni Elisabet, dagiti kaarruba ken kakabagian kayatda a panaganan iti nagan ti amana, ngem kinuna ni Elisabet: “Ay, saan! no di ket isu maawagan iti Juan.” Idin nayimtuod iti amana no ania ti kayatna a maipanagan iti ubing. Kas iti kinuna ti anghel, saanen a nakapagsao ni Zacarias manipud idi tiempo ti panangipakaammo kenkuana ni Gabriel, ngarud insuratna iti maysa a tapi: “Juan ti naganna.” Idin, naluktan ti ngiwat ni Zacarias, iti kasta nangrugi nga agsao. Gapu itoy, nabigbig ti amin a ti ima ni Jehova adda iti ubing.​—Lu 1:18-20, 57-66.

Panangrugi ti Ministeriona. Binusbos ni Juan ti immun-una a tawtawen ti biagna iti katurturodan ti Judea, a nagnaedan dagiti nagannakna. Isu “nagtultuloy a dimmakkel ken bimmileg iti espiritu, ket nagtalinaed kadagiti desierto agingga iti aldaw a panangiparangna a sipapanayag ti bagina iti Israel.” (Lu 1:39, 80) Sigun ken Lucas, inrugi ni Juan ti ministeriona idi maika-15 a tawen ti panagturay ni Tiberio Cesar. Agarup 30 idin ti tawen ni Juan. Nupay awan ti rekord a mangipakita a nagserbi ni Juan kas padi idiay templo, daytoy ti edad nga iseserrek ti papadi iti naan-anay a panagannong. (Nu 4:2, 3) Natay ni Augusto idi Agosto 17, 14 K.P., ket ti Senado ti Roma dinutokanna ni Tiberio kas emperador idi Setiembre 15; ngarud ti maika-15 a tawenna mangrugi manipud naud-udi a paset ti 28 K.P. agingga iti Agosto wenno Setiembre ti 29 K.P. Yantangay ni Jesus (nga agedad met idin iti agarup 30) indatagna ti bagina maipaay iti bautismo iti otonio, ni Juan, nga in-inauna iti innem a bulan, inrugina la ketdi ti ministeriona idi primavera ti 29 K.P.​—Lu 3:1-3, 23.

Idiay Let-ang ti Judea ti nangirugian ni Juan iti panangaskasabana, a kunkunana: “Agbabawikayo, ta ti pagarian ti langlangit asidegen.” (Mt 3:1, 2) Nagkawes iti pagan-anay a dutdot ti kamelio ken barikes a lalat iti aglawlaw dagiti lomona, umas-asping iti kawes ni mammadto Elias. Insekto a dudon ken diro ti taraon ni Juan. (2Ar 1:8; Mt 3:4; Mr 1:6) Isu ket mannursuro, ngarud inawagan dagiti adalanna iti “Rabbi.”​—Jn 3:26.

Panggep ti Trabahona. Inkaskasaba ni Juan ti bautismo a maipaay iti pannakapakawan dagiti basol dagidiay agbabbabawi, a dagiti laeng Judio ken proselita iti relihion dagiti Judio ti binautisaranna. (Mr 1:1-5; Ara 13:24) Ti pannakaibaon ni Juan ket parangarang ti naayat a kinamanangngaasi ti Dios kadagiti Judio. Addada iti tulag ti pannakirelasion ken Jehova ngem nagbasolda maikaniwas iti Linteg ti tulag. Ni Juan imbatadna kadakuada a nasalungasingda ti tulag, ket indagadagna kadagidiay nasingpet panagpuspusona nga agbabawida. Ti pannakabautisarda iti danum insimbolona daytoy a panagbabawi. Ngarud, addadan iti kasasaad a mangbigbig iti Mesias. (Ara 19:4) Immay ken Juan ti amin a kita ti tattao tapno agpabautisarda, agraman dagiti balangkantis ken dagiti agsingsingir iti buis. (Mt 21:32) Adda met dagiti Fariseo ken Saduceo nga immay iti pagbautisaran, isuda a nangiturongan ni Juan iti makasair a mensahe ti panangkondenar ken isuda a nangisawanna iti um-umayen a panangukom. Saanna nga impuera ida, nga inawaganna ida iti “putot dagiti karasaen” ket impamatmatna nga awan pategna ti panagkammatalekda iti nainlasagan a kapuonan a nagtaud ken Abraham.​—Mt 3:7-12.

Insuro ni Juan kadagidiay napan kenkuana a rumbeng a mangibingayda iti bambanag nga adda kadakuada ken saanda nga agkikil, a rumbeng a mapnekda kadagiti maipapaay kadakuada ken saanda a riribuken ti asinoman. (Lu 3:10-14) Insurona met kadagiti bautisado a pasurotna no kasano ti agkararag iti Dios. (Lu 11:1) Iti daytoy a tiempo “adda a siiinanama dagiti tattao ken irasrasonda amin iti puspusoda ti maipapan ken Juan: ‘Isu ngata ti Kristo?’” Saan a binigbig ni Juan nga isu ti Kristo, ket kinunana a Daydiay sumaruno kenkuana adayo a dakdakkel. (Lu 3:15-17) Idi a ti papadi ken dagiti Levita immayda kenkuana idiay Betania iti ballasiw ti Jordan, inimtuodda no isuna ni Elias wenno “Ti Mammadto,” ket imbagana a saan.​—Jn 1:19-28.

Maisupadi ken Elias, saan a nagaramid ni Juan kadagiti milagro (Jn 10:40-42), ngem immay buyogen ti espiritu ken pannakabalin ni Elias. Nangaramid iti mannakabalin nga aramid, iti pamay-an a ‘ti puspuso ti amma pinagsublina iti annak ket dagiti nasukir pinagsublina iti praktikal a kinasirib dagiti nalinteg.’ Naitungpalna ti panggep a nakaibaonanna, “tapno mangisagana maipaay ken Jehova iti ili a sisasagana.” Pudno unay, ‘adu iti annak ti Israel ti pinagsublina ken Jehova a Diosda.’ (Lu 1:16, 17) Napan nga immun-una iti masanguanan ti pannakabagi ni Jehova, ni Jesu-Kristo.

Iyam-ammo ni Juan “ti Kordero ti Dios.” Idi otonio ti 29 K.P., ni Jesus immay ken Juan tapno agpabautisar. Nagkitakit ni Juan idi damo, yantangay ammona nga isu a mismo ket managbasol, kasta met nga ammona ti kinalinteg ni Jesus. Ngem indagadag ni Jesus. Ti Dios nangikari ken Juan iti maysa a pagilasinan tapno mailasinna ti Anak ti Dios. (Mt 3:13; Mr 1:9; Lu 3:21; Jn 1:33) Idi nabautisaran ni Jesus, natungpal ti pagilasinan: Nakita ni Juan ti espiritu ti Dios a bumabbaba ken Jesus ket nangngegna ti mismo a timek ti Dios a mangipakpakaammo nga Anakna ni Jesus. Nabatad nga awan ti sabali pay a tattao idi mabautisaran ni Jesus.​—Mt 3:16, 17; Mr 1:9-11; Jn 1:32-34; 5:31, 37.

Iti agarup 40 nga aldaw kalpasan ti pannakabautisarna, adda ni Jesus idiay let-ang. Iti panagsublina, impatuldo ni Juan kadagiti adalanna a ni Jesus “ti Kordero ti Dios a mangikkat iti basol ti lubong.” (Jn 1:29) Iti simmaganad nga aldaw, ni Andres ken ti sabali pay nga adalan, nalabit ni Juan nga anak ni Zebedeo, nayam-ammoda iti Anak ti Dios. (Jn 1:35-40) Iti kasta, ni Juan a Manangbautisar, kas matalek nga “agay-aywan iti ruangan” iti pakayaponan ti karnero ti Israel, inrugina nga iyawat dagiti adalanna iti “nasayaat a pastor.”​—Jn 10:1-3, 11.

Bayat a nangbabautisar dagiti adalan ni Jesus iti pagilian a Judea, nangbabautisar met ni Juan idiay Enon iti asideg ti Salim. (Jn 3:22-24) Idi naipadamag ken Juan nga adu nga adalan ti maar-aramid ni Jesus, saan a nagimon ni Juan no di ket insungbatna: “Daytoy a rag-ok naan-anayen. Daydiay ket masapul nga agtultuloy a dumakkel, ngem masapul nga agtultuloyak a bumassit.”​—Jn 3:26-30.

Maudi nga Al-aldaw ti Ministeriona. Napaneknekan a pudno daytoy a sasao ni Juan. Kalpasan ti makatawen wenno nasursurok pay nga aktibo a ministerio, napuersa a naipanaw ni Juan manipud iti tay-ak. Impaipisok ni Herodes Antipas iti pagbaludan agsipud ta ni Juan tinubngarna ni Antipas gapu iti mannakikamalala a panangasawana ken Herodias, nga inagawna manipud iti kabsatna a ni Felipe. Ni Antipas, nga agkunkuna a Judio a proselita a manungsungbat iti Linteg, nagbuteng ken Juan, ta ammona nga isu nalinteg a tao.​—Mr 6:17-20; Lu 3:19, 20.

Idi adda ni Juan iti pagbaludan, nadamagna ti panagaramid ni Jesus iti mannakabalin nga ar-aramid, agraman ti panangpagungarna iti anak ti maysa a balo a babai idiay Nain. Yantangay tinarigagayanna ti pammasingked manipud ken Jesus a mismo, nangibaon iti dua kadagiti adalanna tapno imtuodenda ken Jesus: “Sika kadi Daydiay Umay, wenno inanamaenmi aya ti sabali?” Saan a direkta a sinungbatan ni Jesus; ngem iti sanguanan dagiti adalan ni Juan, nangpaimbag iti adu a tattao, nangparuar pay kadagiti sairo. Kalpasanna, imbagana kadagiti adalan nga ipadamagda a mapapaimbag dagiti bulsek, dagiti tuleng, ken dagiti pilay ket ti naimbag a damag maikaskasaba. Iti kasta, naliwliwa ni Juan ken naipasigurado kenkuana a ni Jesus pudno nga isu ti Mesias (Kristo), saan a babaen iti sasao laeng, no di ket babaen iti pammaneknek ti ar-aramid ni Jesus. (Mt 11:2-6; Lu 7:18-23) Kalpasan a nakapanaw dagiti mensahero ni Juan, impalgak ni Jesus kadagiti bunggoy a ni Juan ket nangnangruna pay ngem iti maysa a mammadto nga, iti kinapudnona, isu daydiay insurat ni Malakias a mammadto ni Jehova. Inyaplikarna met ken Juan ti padto iti Isaias 40:3, kas iti panangyaplikar iti dayta ti ama ni Juan a ni Zacarias iti immun-una a gundaway.​—Mal 3:1; Mt 11:7-10; Lu 1:67, 76; 7:24-27.

Inlawlawag met ni Jesu-Kristo kadagiti adalanna a ti iyaay ni Juan ket kaitungpalan ti padto iti Malakias 4:5, 6, a ti Dios ibaonna ni Elias a mammadto sakbay ti iyaay ti dakkel ken nakaam-amak nga aldaw ni Jehova. Nupay kasta, agpapan pay kinadakkel ni Juan (“Kadagidiay nayanak kadagiti babbai awan ti naibangon a dakdakkel ngem ni Juan a Mammautisar”), saan a maysa a kameng iti klase “nobia” a makiramanto ken Kristo iti nailangitan a turay ti Pagarianna (Apo 21:9-11; 22:3-5), ta, kinuna ni Jesus, “daydiay a nanumnumo iti pagarian ti langlangit ket dakdakkel ngem isu.” (Mt 11:11-15; 17:10-13; Lu 7:28-30) Ni Jesus saan a direkta nga indepensaanna met ni Juan maibusor iti pammabasol nga adda sairo ni Juan.​—Mt 11:16-19; Lu 7:31-35.

Sumagmamano a tiempo kalpasan daytoy a pasamak, imbanag ni Herodias ti sakit ti nakemna ken Juan. Bayat ti rambak ti kasangay ni Herodes, ti anak a babai ni Herodias pinaragsakna ni Herodes babaen iti panagsalana, nga iti dayta ni Herodes insapatana kenkuana nga itedna ti aniaman a dawatenna. Iti panangimpluensia ni inana, dinawatna ti ulo ni Juan. Maipagapu iti sapatana ken kadagidiay adda idi, pinatgan ni Herodes ti dawat ti balasang. Naputolan ni Juan idiay pagbaludan ket ti ulona a naikabil iti maysa a bandeha naited iti balasang, ket inyegna dayta ken inana. Idi agangay, dimteng dagiti adalan ni Juan ket innalada ti bagi ni Juan ket intabonda, nga impadamagda ken Jesus daytoy a banag.​—Mt 14:1-12; Mr 6:21-29.

Kalpasan ti ipapatay ni Juan, nangngeg ni Herodes ti ministerio ni Jesus a panangaskasaba, panangpaimbag, ken panangparuar kadagiti sairo. Isu nagbuteng, di la ket ta ni Jesus isu a mismo ni Juan a naibangon manipud kadagiti natay. Kalpasan dayta, tinarigagayanna unay a makitana ni Jesus, saan a tapno denggenna ti panangaskasabana, no di ket gapu ta saanna a sigurado daytoy a panangipapan.​—Mt 14:1, 2; Mr 6:14-16; Lu 9:7-9.

Agpatingga ti Pammautisar ni Juan. Nagtultuloy ti pammautisar ni Juan agingga idi aldaw ti Pentecostes, 33 K.P., idi a naiparukpok ti nasantuan nga espiritu. Manipuden iti daydi a tiempo, naikaskasaba ti pammautisar “iti nagan ti Ama ken ti Anak ken ti nasantuan nga espiritu.” (Mt 28:19; Ara 2:21, 38) Dagidiay nabautisaran iti pammautisar ni Juan kalpasan dayta kinasapulan a mabautisaranda manen iti nagan ni Apo Jesus tapno umawatda iti nasantuan nga espiritu.​—Ara 19:1-7.

2. Ama ni apostol Simon Pedro. Iti Juan 1:42 ken 21:15-17, isu naawagan iti Juan, sigun iti Sinaitiko a Manuskrito ken kadagiti bersion ti “Daan a Latin.” Jona ti pangawag kenkuana ti sumagmamano a manuskrito ken bersion. Jonas ti pangawag kenkuana ni Jesus idiay Mateo 16:17.

3. Ni apostol Juan, nga anak ni Zebedeo ken, mabalbalin a, ni Salome (idiligyo ti Mt 27:55, 56; Mr 15:40); kasta met a kabsat ni apostol Santiago​—nalabit in-inaudi a kabsat ni Santiago, yantangay ni Santiago ti gagangay nga umun-una a mainaganan no madakamatda a dua. (Mt 10:2; Mr 1:19, 29; 3:17; 10:35, 41; Lu 6:14; 8:51; 9:28; Ara 1:13) Ni Zebedeo inasawana ni Salome a nagtaud iti balay ni David. Mabalin nga isuda ken Maria nga ina ni Jesus ket agkabsatda iti lasag.

Kasasaad ti Biag ti Pamiliana. Agparang a nasayaat ti kasasaad ti panagbiag ti pamilia ni Juan. Panakkelen ti negosioda a panagkalap ta addaanda kadagiti kasugpon ken patangtangdanan a lallaki. (Mr 1:19, 20; Lu 5:9, 10) Ni Salome nga asawa ni Zebedeo ket maysa kadagiti babbai a kimmuyog ken nagserbi ken Jesus idi adda idiay Galilea (idiligyo ti Mt 27:55, 56; Mr 15:40, 41), nakipaset pay iti panangyeg kadagiti especia a pangisagana iti bagi ni Jesus maipaay iti pannakaitabon. (Mr 16:1) Nabatad nga adda bukod a balay ni Juan.​—Jn 19:26, 27.

Matalek a Hebreo da Zebedeo ken Salome, ket ipasimudaag ti pammaneknek a pinadakkelda ni Juan iti sursuro ti Kasuratan. Tarusan ti kaaduan nga isu ti adalan ni Juan a Manangbautisar ken kadua ni Andres idi impakaammo kadakuada ni Juan: “Kitaenyo, ti Kordero ti Dios!” Ti sitatallugod a panangawatna ken Jesus kas ti Kristo ipalgakna nga addaan idi iti pannakaammo iti Hebreo a Kasuratan. (Jn 1:35, 36, 40-42) Nupay saan a pulos nadakamat a ni Zebedeo nagbalin nga adalan ni Juan a Manangbautisar wenno ni Kristo, agparang a saanna a sinupiat ti panagbalin ti dua nga annakna kas amin-tiempo a manangaskasaba a maikuyog ken Jesus.

Idi a naiyeg da Juan ken Pedro iti saklang dagiti Judio nga agtuturay, naibilangda a kas “awan adalna ken gagangay.” Nupay kasta, saan a kayat a sawen daytoy nga awan edukasionda wenno saanda a kabaelan ti agbasa wenno agsurat, ngem kayatna a sawen a saan a kadagiti rabbiniko nga eskuelaan ti nakasanayanda. Imbes ketdi, naibaga a “nangrugi a mabigbigda ti maipapan kadakuada a nakikuykuyogda idi ken Jesus.”​—Ara 4:13.

Agbalin nga Adalan ni Kristo. Kalpasan ti pannakayam-ammona ken Jesus kas ti Kristo idi otonio ti 29 K.P., awan duadua a ni Juan simmurot ken Jesus idiay Galilea ket nasaksianna ti immuna a milagro ni Jesus idiay Cana. (Jn 2:1-11) Mabalin a kimmuyog ken Jesus manipud Galilea agingga idiay Jerusalem, kasta met iti panagsublina a lumasat iti Samaria a mapan idiay Galilea, ta ti kinalawag ti salaysayna ti mangpatalged iti dayta kas salaysay ti maysa a nakasaksi kadagiti pasamak a nadeskribir. Ngem ti rekord saanna nga ibaga dayta. (Jn 2-5) Nupay kasta, nabayag pay bassit sakbay a pinanawan ni Juan ti negosiona. Iti simmaganad a tawen, bayat ti pannagna ni Jesus iti igid ti Baybay ti Galilea, adda da Santiago ken Juan iti barangay a kaduada ti amada a ni Zebedeo nga agay-ayumada kadagiti iketda. Inayabanna ida iti amin-tiempo a trabaho kas “dumadaklis iti tattao.” Ipakaammo kadatayo ti salaysay ni Lucas: “Gapuna insublida dagiti barangay iti daga, ket binaybay-anda ti amin a banag ket simmurotda kenkuana.” (Mt 4:18-22; Lu 5:10, 11; Mr 1:19, 20) Idi agangay, napilida nga agbalin nga apostol ni Apo Jesu-Kristo.​—Mt 10:2-4.

Maysa ni Juan kadagiti tallo a kasingedan a naitimpuyog ken Jesus. Naipan da Pedro, Santiago, ken Juan iti bantay a nakapasamakan ti panagbalbaliw ti langa. (Mt 17:1, 2; Mr 9:2; Lu 9:28, 29) Kadagiti apostol, isuda laeng ti napalubosan a sumrek iti balay ni Jairo a kadua ni Jesus. (Mr 5:37; Lu 8:51) Kadagiti dadduma nga adalan, isuda ti naaddaan iti pribilehio nga ikuyog ni Jesus iti ad-adayo pay iti minuyongan ti Getsemani idi rabii ti pannakaliputna, nupay iti daydi a tiempo, uray isuda saanda a nabigbig ti naan-anay a kaipapanan dayta a pasamak, ta tallo a daras a nakaturogda ken riniing ida ni Jesus. (Mt 26:37, 40-45; Mr 14:33, 37-41) Ni Juan ti nagsaad iti denna ni Jesus idi maudi a Paskuana ken iti pannakayussuat ti Pangrabii ti Apo. (Jn 13:23) Isuna daydiay adalan nga, idi ipapatay ni Jesus, immawat iti naisangsangayan a pammadayaw kas pakaitalkan ti pannakaaywan ti ina ni Jesus.​—Jn 21:7, 20; 19:26, 27.

Pananglasin ken Juan iti Ebangheliona. Iti Ebanghelio ni Juan, saanna a pulos tinukoy ti bagina babaen iti naganna a Juan. Isu nadakamat kas maysa kadagiti annak ni Zebedeo wenno kas ti adalan a dinungdungngo ni Jesus. Saan a kas iti dadduma a mannurat iti Ebanghelio, no dakamatenna ni Juan a Manangbautisar, “Juan” laeng ti pangawagna iti Manangbautisar. Kadawyanna a kastoy ti aramiden ti maysa a kasta met laeng ti naganna, yantangay awan asinoman a sabali ti pangitarusanna no siasino ti dakdakamatenna. Ti dadduma kasapulan nga agusarda iti kanayonan a nagan wenno titulo wenno dadduma pay a termino a pangiladawan tapno mailasinda no siasino ti tuktukoyenda, a kas iti inaramid ni Juan idi nagsao maipapan iti maysa kadagiti Maria.​—Jn 11:1, 2; 19:25; 20:1.

Iti panangmatmat iti surat ni Juan maibatay iti daytoy, agbalin a nabatad a ti di nainaganan a kadua ni Andres ket isu a mismo, a kenkuana ni Juan a Manangbautisar inyam-ammona ni Jesu-Kristo. (Jn 1:35-40) Kalpasan ti panagungar ni Jesus, ni Juan inunaanna ni Pedro bayat ti panagtarayda nga agturong iti tanem tapno usisaenda ti damag a naibangonen ni Jesus. (Jn 20:2-8) Iti dayta met la a rabii, naaddaan ni Juan iti pribilehio a makakita iti napagungar a ni Jesus (Jn 20:19; Lu 24:36), kasta met iti simmaganad a lawas. (Jn 20:26) Isu maysa kadagiti pito a nagsubli nga agkalap ken nagparangan ni Jesus. (Jn 21:1-14) Adda met idi ni Juan iti bantay idiay Galilea kalpasan a bimmangon ni Jesus manipud kadagiti natay, ket nangngegna a mismo ti bilin a: “Mangaramidkayo iti ad-adalan kadagiti tattao iti amin a nasion.”​—Mt 28:16-20.

Pakasaritaan ni Juan Idi Agangay. Kalpasan ti iyuuli ni Jesus, adda ni Juan idiay Jerusalem iti panaguummong ti agarup 120 nga adalan idi mapili ni Matias babaen iti binnunot ken maibilang a karaman ti 11 a sabsabali pay nga apostol. (Ara 1:12-26) Isu adda idi maiparukpok ti espiritu idi aldaw ti Pentecostes ket nakitana ti 3,000 a nainayon iti kongregasion iti daydi nga aldaw. (Ara 2:1-13, 41) Iti sanguanan dagiti Judio nga agtuturay, isu, agraman ni Pedro, ti nangibaga iti prinsipio a sursuroten ti kongregasion ti ili ti Dios: “No nalinteg iti imatang ti Dios nga imdengandakayo imbes a ti Dios, ipatoyo iti bagbagiyo. Ngem no kadakami, saan a mabalin nga agsardengkami nga agsao maipapan iti bambanag a nakita ken nangngegmi.” (Ara 4:19, 20) Manen, nakikadua iti dadduma pay nga apostol iti panangibaga iti Sanhedrin: “Masapul nga agtulnogkami iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.”​—Ara 5:27-32.

Kalpasan ti ipapatay ni Esteban iti im-ima dagiti nakapungtot a Judio, timmaud ti nakaro a panangidadanes maibusor iti kongregasion idiay Jerusalem, ket naiwarawara dagiti adalan. Ngem ni Juan, agraman ti dadduma pay nga apostol, nagtalinaed idiay Jerusalem. Idi a ti panangaskasaba ni Felipe a managebanghelio tinignayna ti adu idiay Samaria nga awatenda ti sao ti Dios, da Pedro ken Juan ket imbaon ti bagi a manarawidwid a tumulong kadagitoy kabbaro nga adalan tapno umawatda iti nasantuan nga espiritu. (Ara 8:1-5, 14-17) Idi agangay, kinuna ni Pablo a maysa ni Juan kadagidiay adda idiay Jerusalem a “kasla ad-adigi” ti kongregasion. Ni Juan, kas kameng ti bagi a manarawidwid, intedna kada Pablo ken Bernabe “ti makannawan nga ima iti panagkakadua” idi maibaonda iti misionda a mangasaba kadagiti nasion (Gentil). (Ga 2:9) Idi agarup 49 K.P., adda ni Juan iti taripnong ti bagi a manarawidwid maipapan iti isyu ti panagkugit maipaay kadagiti nakomberte a Gentil.​—Ara 15:5, 6, 28, 29.

Idi adda ni Jesu-Kristo ditoy daga, impasimudaagna nga agbiag pay ni Juan kalpasan ti ipapatay ti dadduma nga apostol. (Jn 21:20-22) Ket pudno a ni Juan simamatalek a nagserbi ken Jehova iti agarup 70 a tawen. Iti arinunos ti panagbiagna, naidestiero iti isla ti Patmos, a sadiay isu naadda “gapu iti panagsao maipapan iti Dios ken panangsaksi ken Jesus.” (Apo 1:9) Paneknekan daytoy nga isu ket napnuan-bileg ken aktibo iti panangikasaba iti naimbag a damag, uray lakay unayen (idi agarup 96 K.P.).

Bayat ti kaaddana idiay Patmos, naparaburan ni Juan iti nakaskasdaaw a sirmata ti Apocalipsis, a simamatalek nga insuratna. (Apo 1:1, 2) Patien ti kaaduan a ni Emperador Domitian ti nangidestiero kenkuana ket ni Emperador Nerva (96-98 K.P.), a simmukat ken Domitian, ti nangluk-at kenkuana. Sigun iti nabayagen a patpatien ti kaaduan, napan idiay Efeso, a sadiay nga insuratna ti Ebangheliona ken ti tallo a suratna a napauluan iti Umuna, Maikadua, ken Maikatlo ni Juan, idi agarup 98 K.P. Kas nabayagen nga ibagbaga ti kaaduan, naipagarup nga isu natay idiay Efeso idi agarup 100 K.P. bayat ti panagturay ni Emperador Trajan.

Personalidadna. Dagiti eskolar kaaduanna nga impapanda a ni Juan ket di naganaygay a tao, nalaka a matuktukay ti riknana, ken manangutob iti bagina. Kas kunaen ti maysa a komentarista: “Kasla anghel ti panagbibiag ni Juan, buyogen ti manangamiris, nadaeg, ken naan-anay a panagpampanunot.” (Commentary on the Holy Scriptures ni Lange, impatarus ken inurnos ni P. Schaff, 1976, Tomo 9, p. 6) Ti kapanunotanda maipapan iti personalidad ni Juan ibatayda iti kinapudno a ni Juan kanayon a nagsao maipapan iti ayat, ken gapu ta saan a silalatak a nagparang kadagiti Aramid dagiti Apostol, a kas iti kinalatak da Pedro ken Pablo. Kasta met, mapaliiwda a kasla impabus-oyna a ni Pedro ti mangidaulo iti panagsao no agkadkaduada idi.

Agpayso a no agkadkadua idi da Pedro ken Juan, kanayon a ni Pedro ti kangrunaan kas pannakangiwat. Ngem saan nga ibaga dagiti salaysay a naulimek ni Juan. Imbes ketdi, idi addada iti sanguanan dagiti agtuturay ken dagiti lallakay, agpada da Pedro ken Juan a nagsao nga awanan buteng. (Ara 4:13, 19) Kasta met, situtured a nagsao ni Juan, a kas kadagiti dadduma nga apostol iti saklang ti Sanhedrin, nupay ni Pedro ti espesipiko a nainaganan. (Ara 5:29) Ket no maipapan iti kasasaadna kas naganaygay ken napnuan-bileg, saan kadi a sigagagar nga inun-unaanna ni Pedro a dimmanon iti tanem ni Jesus?​—Jn 20:2-8.

Iti nasapa a paset ti ministerioda kas apostol, ni Juan ken ti kabsatna a ni Santiago ket pinanaganan ni Jesus iti Boanerges (kaipapananna ti “Annak ti Gurruod”). (Mr 3:17) Daytoy a titulo sigurado a saanna nga ipasimudaag ti aniaman a nalanay a rikrikna wenno kinaawan ganaygay no di ket, kaadda ti napnuan-bileg a personalidad. Idi nagkitakit ti maysa a purok dagiti Samaritano a mangpasangbay ken Jesus, dagitoy nga “Annak ti Gurruod” kayatda idi ti mangpababa iti apuy manipud langit tapno pukawenda dagiti agnanaed iti dayta. Sakbay daytoy, ni Juan pinadasna a lapdan ti maysa a tao manipud panangparuar kadagiti sairo babaen iti nagan ni Jesus. Iti agpada a gundaway, nangipaay ni Jesus iti pannubngar ken panangilinteg.​—Lu 9:49-56.

Kadagidiay a pasamak, dagitoy a dua nga agkabsat nangiparangarangda iti kinaawan pannakaawat ken awananda iti natimbeng, naayat, ken naasi nga espiritu​—kualidad a napatanorda idi agangay. Nupay kasta, kadagitoy dua a pasamak, imparangarang dagitoy nga agkabsat ti espiritu ti kinasungdo, kasta met ti determinado ken nasaranta a personalidad a, gapu ta naidalan iti umiso a turong, namagbalin kadakuada a napigsa, napnuan-bileg, ken matalek a saksi. Natay ni Santiago kas martir iti im-ima ni Herodes Agripa I (Ara 12:1, 2), ket nagibtur ni Juan kas maysa nga adigi “iti rigat ken pagarian ken panagibtur a maikuyog ken Jesus” kas ti maudi a sibibiag nga apostol.​—Apo 1:9.

Mabalbalin nga idi a da Santiago ken Juan pinagkiddawda ti inada nga agtugawda iti sibay ni Kristo iti Pagarianna, imparangarangda ti ambisioso nga espiritu a namagrurod kadagiti dadduma nga apostol. Ngem nangipaay dayta ken Jesus iti nasayaat a gundaway a mangilawlawag a daydiay naindaklan kadakuada isu daydiay agserbi iti sabsabali. Kalpasanna, impamatmatna nga uray Isu immay tapno agserbi ken tapno itedna ti biagna kas subbot maipaay iti adu. (Mt 20:20-28; Mr 10:35-45) Uray kasano ti kinaagum ti tarigagayda, ti pasamak ipalgakna nga adda pammatida iti kinaagpaypayso ti Pagarian.

Pudno unay, no ti personalidad ni Juan ket kas iti panangiladawan dagiti relihioso a komentarista​—nakapuy, di nasaldet, awanan iti bileg, managputputong​—nalabit isu saan koma nga inusar ni Jesu-Kristo a mangisurat iti makatukay ken nabileg a libro ti Apocalipsis. Iti dayta a libro, maulit-ulit a pinaregta ni Kristo dagiti Kristiano nga agbalinda a manangparmek iti lubong, imbagana ti naimbag a damag a masapul a maikasaba iti sangalubongan, ken impakaammona dagiti gumgumruod a panangukom ti Dios.

Agpayso a ti ayat saritaen ni Juan nga ad-adda ngem iti dadduma a mannurat iti Ebanghelio. Daytoy saanna a paneknekan ti aniaman a nalanay a rikrikna. Iti kasumbangirna, ti ayat ket nabileg a kualidad. Naibatay iti ayat ti intero a Linteg ken dagiti Mammadto. (Mt 22:36-40) “Ti ayat saan a pulos aggibus.” (1Co 13:8) Ti ayat “ket naan-anay a singgalut ti panagkaykaysa.” (Col 3:14) Ti kita ti ayat nga itantandudo ni Juan ket daydiay kumpet iti prinsipio ken maanduranna ti nabileg a pannubngar, panangilinteg, ken disiplina, kasta met a maipakitana ti kinamanangngaasi ken asi.

Sadinoman ti nagparangan ni Juan kadagiti tallo nga umuna a salaysay dagiti Ebanghelio, kasta met iti amin a mismo a sursuratna, kankanayon nga iparangarangna ti isu met laeng a nabileg nga ayat ken kinasungdo ken Jesu-Kristo ken iti Amana a ni Jehova. Ti kinasungdo ken ti pananggura iti dakes ket naiparangarang iti panangtukoyna kadagiti dakes a motibo wenno kababalin nga adda iti tigtignay ti sabsabali. Isu laeng ti mangibaga kadatayo a ni Judas daydiay nagdayengdeng iti panangusar ni Maria iti nangina a sapsapo a pangsapsapo iti saksaka ni Jesus. Ti rason a nagreklamo ni Judas ket gapu ta isu idi ti mangaw-awit iti kahon ti kuarta ken maysa a mannanakaw. (Jn 12:4-6) Impakitana a ni Nicodemo immay ken Jesus ‘bayat ti rabii.’ (Jn 3:2) Inlanadna ti serioso a pakapilawan ni Jose ti Arimatea, nga isu ket “adalan idi ni Jesus ngem sililimed gapu iti butengna kadagiti Judio.” (Jn 19:38) Saan a maakseptar ni Juan ti kinapudno a ti asinoman mabalinna a kunaen nga isu maysa nga adalan ni Apona ngem ibainna met dayta.

Ad-adda pay a napatanor ni Juan dagiti bunga ti espiritu idi insuratna ti Ebangheliona ken dagiti suratna ngem idi agtutubo pay a kabbaro a naitimpuyog ken Jesus. Pudno unay a saanna nga iparparangarang ti kababalin a nagminar idi nagkiddaw iti naisangsangayan a pagtugawan iti Pagarian. Ket kadagiti suratna, makasaraktayo kadagiti parangarang ti kinanataenganna ken ebkas ti nagsayaat a balakad a tumulong kadatayo a mangtulad iti matalek, nasungdo, ken napnuan-bileg a danana.

4. Ni Juan Marcos. Maysa kadagiti adalan ni Jesus ken mannurat iti Naimbag a Damag Sigun ken Marcos. Masansan a maaw-awagan iti Marcos nga Ebanghelista. Marcos ti kanayonan a naganna. Ti pagtaengan ti inana a ni Maria idiay Jerusalem ket paguurnongan idi dagiti adalan. (Ara 12:12) Kimmuyog kada Pablo ken Bernabe idi umuna a panagdaliasat ni Pablo kas misionero (Ara 12:25; 13:5), ngem pinanawanna ida idiay Perga iti Pamfilia ket nagsubli idiay Jerusalem. (Ara 13:13) Maigapu iti daytoy, idi agangay nagkedked ni Pablo a mangikuyog ken Marcos iti simmaganad a panagdaliasatna, gapuna napan ni Bernabe iti sabali a turong, nga inkuyogna ni Marcos. (Ara 15:36-41) Nupay kasta, nabatad nga idi kamaudiananna napaneknekan a ni Marcos ket mapagtalkan ken nasaet a trabahador, ta ni Pablo insuratna ken Timoteo manipud Roma, a sadiay a sibabalud idi: “Alaem ni Marcos ket ikuyogmo, ta adu ti usarna kaniak maipaay iti panagserbi.”​—2Ti 4:11; kitaenyo ti MARCOS.

5. Judio nga agturay (mabalin a kabagian ti panguluen a padi a ni Anas) a nakiraman kada Anas ken Caifas a nangipaaresto kada apostol Pedro ken Juan ken nangipaiyeg kadakuada iti saklangda. Nupay adda pammaneknekda iti namilagruan a panangpaimbag ni Pedro iti maysa a pilay a lalaki, imbilinda kada Pedro ken Juan nga isardengda ti panangaskasabada ket pinangtaanda ida nga ad-adda pay. Ngem yantangay awan pangibatayanda iti panagtignay maibusor kadagiti apostol ken yantangay agbutengda kadagiti umili, linuk-atanda ida.​—Ara 3:1-8; 4:5-22.