Makikappiakayo iti Kaarrubayo

TAPNO makikappiakayo kadagiti sabsabali, umuna pay a makikappiakayo iti bagiyo met laeng. Daytoy ket nalawag kadagiti sasao ni Kristo Jesus idi kinunana: “Ayatem ti padam a tao a kas iti bagim.” (Mateo 22:39) Tapno maayatmo ti kaarrubam masapul nga ayatem ti bagim met laeng. Saan a gapu ta naan-anayka. Ammom a saanka a naan-anay. Addaanka kadagiti pagkapuyan, makaaramidka kadagiti biddut, mariknam a nakabasolka. Ammom amin daytoy. Ngem ammom met a pagladingitam dagiti pagkapuyam, sapulem ti pammakawan kadakuada, ikeddengmo ti mangaramid iti nasaysayaat pay, ket iti kastoy a pamay-an ikkatem ti pannakariknam iti makapadagsen a rikna ti pannakabasol.

No ania ti naruay iti puso agsaotayo ken agtignaytayo a maitunos iti dayta. (Mateo 12:34, 35) No ti pusotayo napno kadagiti panagbiddut ken panangibales iti pammabasol, ti kasta a negatibo a rikrikna ti awanan ayat a maibunton kadagiti sabsabali. Tapno maayat dagiti sabsabali masapul a maaddaanka iti rikna a panangipateg iti bagim met laeng, panagraem iti bagim met laeng, tapno maawatmo ti bagim met laeng. Ket kabaelam pay a katawaan ti bagim met laeng. No ayatem ti bagim met laeng iti kastoy a pamay-an, dika maaburido a mamagbalin a di nasayaat ti pannakilangenmo kadagiti sabsabali. Babaen itoy a makin-uneg a kinatalged, dika maamak kadagiti sabsabali ket makaipakitaka iti naasi a pannakaseknan. Tapno makikappiaka kadagiti sabsabali, masapul a makikappiaka iti bagim met laeng.

Iti makapaaburido a panagap-apura daytoy moderno a lubong, nupay kasta, ti makin-uneg a kappia ti mapagpeggad, ket ti naayat nga arte iti pannakikaarruba mapukpukawen. Dagiti tattao sanguenda ti maysa ken maysa a kas kadagiti pag-ong a limnek dagiti ul-uloda, a sumirsiripda iti kinatalged ti balayda, a maamakda a mangiruar kadagiti tengngedda. Ti awan panagamakna a pannakipagayam napukawen iti buteng ken ti kinaliday. Pagbabawyan dayta, ngem maawatan, no usigen dagiti napeggad a tiempo a pagbibiagantayo.​—2 Timoteo 3:1-5.

Nupay kasta, no ti maysa a tao ti umuna a makigayyem, ti panangikagumaanna ti gagangay a masabet a buyogen iti nasayaat a sungbat. Ti pannakisarita iti kaarruba bayat ti ilalabasmo iti dalan, ti panagsarimadeng a mangisao ti sumagmamano a sasao iti maysa nga agtartrabaho iti sanguanan ti paraanganna, ti pannakipatang iti apagbiit iti maysa bayat ti panagtugawyo iti bangko iti maysa a parke​—dagiti kakasta a kanito ti mabalin a makaparagsak a pagpalabasan ti tiempo. Addada dagiti pagalagadan a mabalintayo a suroten ket mangyegda ti kanayonan a kappia iti pannakilangentayo iti tao. Usigenyo ti sumagmamano kadakuada.

Agbalin a Naimbag a Managimdeng

Mangipakita iti panagraem. Matmatanyo ti makisarsarita kadakayo. No ti matayo agalla-alla iti sadinoman, ti mensahe nga ibagbagayo kenkuana ket, ‘Diak interesado kenka wenno iti ibagbagam.’ Nalabit a saan a kasta ti kayatyo a sawan. Gapuna imdenganyo ti ibagbagana ket sungbatanyo nga espisipiko dayta. Dikay sumamsampataw, malaksid no agsaludsodkayo kadagiti detalye wenno mangibangon kadagiti maitutop a salsaludsod. “Ti sumungbat a di pay dumngeg nga umuna, kinamaag ken pakaibabainanna.” (Proverbio 18:13) Agimdengka tapno maawatam ti ibagbagana, ti pampanunotna, ti sasaadenna, ti rikriknana. Umimdengka saan laeng a babaen kadagiti lapayagmo no di ket babaen pay iti pusom. “Ngem tunggal tao nasiglat koma a dumngeg, nabannayat iti panagsao, narigat nga agunget.”​—Santiago 1:19.

Makisarita, Makipatang

Ti pannakisarita kaipapananna “ti panangiyallatiw iti impormasion, kapanunotan, wenno rikna tapno dayta ti sibaballigi a maawat wenno maawatan.” Agsao a nalawag ken direkta, saan a mangaramat ti adu a sasao wenno agsisimparat a sasao. Siguraduenyo a ti sabali a tao maawatanna ti kayatyo a sawen. Ti pannakipatang kaipapananna “ti panagsinnukat iti kapanunotan ken opinyon iti panagsao.” Ti pannakipatang saan a panagpalawag; dayta ket panagsinnukat ti kapanunotan. No adda puntoyo, imdenganyo ti sungbat ti sabali. Managimdengkayo no adda mangisalsalaysay iti maysa a kapadasan wenno mangipapaay iti report. Iti panagpapatang makipaspasetkayo. Makipasetkayo iti dayta, ket palubosanyo dagiti sabsabali a mangaramid met iti kasta. Ket makibagaykayo, a mannakaawatkayo kadagiti kabbaro a kapanunotan. Ti immun-unan a kapanunotan, nga addaan iti panangiduma, bulsekennakayo, pagbalinennakayo a di mangipangag, ken patangkenenna ti pusoyo.​—Mateo 13:15.

Agbalin a Nainggayyeman, Napudno, Manangipateg

Dikay agbabain. Makisaritakayo kadagiti sabsabali. Ti kinanainggayyemanyo gagangayto a mangawis iti kasta met laeng a pannakigayyem kadakuada. Makaakar dagiti rikrikna. Riknaenyo ti tarigagayanyo a marikna dagiti dadduma. Agtignaykayo a kas ti tarigagayanyo a panagtignay dagiti dadduma. Tratuenyo dagiti dadduma a kas ti kayatyo a pannakatrato. Imulayo ti tarigagayanyo nga apiten. Agtignaykayo a kas ti kinataoyo. Agbalin a napudno. Maaddaan ti pudno nga interes kadagiti dadduma, a mangipateg kadagiti sabsabali, nga agserbikayo kadagiti sabsabali.

Mangipaay ti Atension kadagiti Sabsabali

Iti maysa kadagiti nobela ni Booth Tarkington, imbagana iti maysa a grupo dagiti ubbing nga agar-ariwawa iti makinsango a lawn. Maysa kadagiti karakter, ni Little Orvie, gaput’ mariknana a di maikankano, rinugianna ti nagtaray ken naglagto ket agik-ikkis, “Buyaendakon! Buyaendakon!” Dagiti nataengan saanda nga ipadlaw dayta, ngem kayatda met ti maipaayan ti atension. Dagiti babassit nga ubbing ken dagiti lallakayen mabalin a matayda no awan dayta. Gapuna matmatanyo dagiti tattao, imdenganyo ida, paliiwenyo ida! Am-ammuenyo dagiti kaarrubayo, mannakigayyemkayo, padayawanyo ti asoda, dagiti mulada a rose, ti baro a badoda​—ngem kanayon a napasnekkayo, pulos a saan laeng a gapu iti naipagarupen nga epektona.

Liklikan ti Panangbabalaw

Dayta awan ti mamaayna. Sugatenna ti nakem ken pataudenna ti panagrurod. Kasla maysa nga atake ket pagbalinenna dagiti tattao a mangikalintegan. Sapulenda ti panangikalinteganda iti bagbagida ket bumalesda kadakayo. Mangbabalawkayo, ket agsapulkayo iti pannakababalaw. Laglagipenyo, ad-adda a naarsagid dagiti tattao ngem nainkalintegan, nangnangruna no addada iti sidong ti pannakaatake​—ket kasta ti panangmatmatda iti panangbabalaw. Imbes a mangkondenar, sapulenyo ti panangawat kadakuada. Dagiti sasao a pammaregta mangipaayda kadagiti pakaskasdaawan. Kitaenyo dagiti naimbag a bambanag kadakuada imbes nga ipamaysa dagiti pagkapuyanda. “Ti panangpalabes iti kaniwas dayaw ti maysa a tao.”​—Proverbio 19:11, The New English Bible.

Panangipaay iti Balakad

Agbalin a nabara, mannakigayyem, managayat. Palubosanyo nga agsao nga umuna ken napaut. Suruenyo no apay nga agpanunot wenno agtignay a kasta. Mannakipagriknakayo kadagiti tarigagayna. Kitaenyo ti panangmatmatna. Awatenyo dagiti riknana iti likudan ti tignayna. Ipabigbigyo nga agbiddutkayo met, ket imperpektokayo met a kas kenkuana. Kalpasanna “padasenyo a bagbagaan dayta iti espiritu ti kinatakneng, a kitaem ti bagim, di la ket ta masulisogka met.” (Galacia 6:1) Ipamaysayo ti balakadyo iti isyu. Ibagayyo dayta iti daytoy nga indibidual, a siaasi a tumulong kenkuana a makakita iti punto, ket agsao nga addaan taktika. “Ti saoyo kankanayon koma a makaay-ayo, a kas la natempla iti asin, tapno ammoyo no kasano ti isusungbat iti tunggal maysa kas maiparbeng.” (Colosas 4:6) Mangipaay iti positibo a pammatalged, padayawanyo dagiti rinang-ayan.

Maaddaan ti Empatia, Ipakitayo Dayta

Daytoy kaipapananna a masapul nga ikabilyo ti bagiyo iti lugar ti sabali a tao. Ammuenyo dagiti kasapulanna. Riknaenyo dagiti panagrikriknana. Kasano ti kayatyo a pannakatrato no dakayo ti adda iti lugarna? Amin dagitoy ti masapul nga ammuenyo no tungpalenyo ti nabalitokan a linteg: ‘Amin dagiti bambanag a kayatyonto a dagiti tattao aramidenda koma kadakayo, kasta met ti aramidenyo kadakuada.’ (Mateo 7:12) Daytoy saan a nalaka. Kadagiti dadduma a kaso imposible ti panangisaoyo iti rikna nga empatia wenno ti panangikabil iti bagiyo iti lugar ti sabali​—dayta maaramid laeng babaen kadagiti lulua. Inrekomendar ni apostol Pablo ti kasta nga empatia idi kinunana: “Makipagrag-okayo kadagiti agrag-o; makipagsangitkayo kadagiti agsangit.”​—Roma 12:15.

Kalpasan ti ipapatay ni Lazaro, dimteng ni Maria ken Jesus. Intuloy a kinuna ti salaysay: “Idi nakita ngarud ni Jesus nga isu agsangsangit, ken agsangsangit met dagiti Judio a nanguyog kenkuana, nagladingit iti nakemna ket nagsennaay; ket kinunana: ‘Adino ti nangikabilanyo kenkuana?’ Kunada kenkuana: ‘Apo, umayka ket kitaem.’ Nagsangit ni Jesus.” (Juan 11:33-35) Ammo ni Jesus ti aramidenna, ngem idi makitana ti ladingitda, natignay a makipagladingit kadakuada. Isut’ nangipakita iti empatia.

Di Mangibales ti Dakes iti Dakes_

Dikay ‘aramiden kadagiti sabsabali dagiti bambanag a dikay kayat nga aramidenda kadakayo,’ kasta ti panangbaliw dagiti dadduma iti nabalitokan a linteg. Imbes ketdi, dika ibales ti dakes iti dakes, no di ket abakem ti dakes gapu iti naimbag. Tignayen ni Jehova ti panagayattayo babaen ti panangayatna kadatayo. “Datayo agayattayo, agsipud ta isu inayatnatayo nga immuna.” (1 Juan 4:19) Daytoy saan a di praktikal a kunaentayo; dayta ket nainkasigudan ti tao. Ti naalumamay a sungbat pagbaw-ingenna ti pungtot. Ti panangipaay iti bangir a pingping pasardengenna ti pungtot. No kasano a dagiti beggang iti aglawlaw ti urno idi ugma runawenda ti metal, kasta met ti panangabak ti dakes gapu iti naimbag ti mabalin a mangpabaaw iti pungtot ti kabusor ket mapukawen dayta, ket iti kasta maparmeken dayta. Iti kasumbabangirna, mabalin nga itultuloyyo ti agsagaba manipud iti kinadakesna, ngem inaramidyo ti inggat’ kabaelanyo a mangtaginayon ti kappia. Napudnokayo iti bagiyo met laeng, ken kadagiti prinsipioyo. Dikay impalubos ti managdakdakes a mangibaw-ing kadakayo nga agaramid iti dakes.​—Roma 12:17-21.

Kas iti Kabaelanyo, Surotenyo ti Talna

Siaaktibo a “surotenyo ti talna kadagiti isuamin.” (Hebreo 12:14) Dayta saan a dumteng nga automatiko. Saan a kanayon a magun-odan dayta. Kadagiti dadduma a kaso masapul ti panangidianyo ti panangsurot iti dayta. “Dika makigayyem iti tao a managpungtot; ket ti narungsot a tao dikanto makikuyog.” (Proverbio 22:24) Nupay kasta, “no mabalin, kas iti kabaelanyo, agbiagkayo a makikappia kadagiti isuamin a tattao.”​—Roma 12:18.

Ti Griego a sao a maipaay iti kita ti ayat a kinuna ni Jesus nga ipakita iti kaarrubayo isu ti a·gaʹpe. Ti depinasion ni apostol Pablo iti daytoy a kualidad, ti a·gaʹpe, gupgopenna dagiti pagalagadan a maipaay iti panangsurot iti talna kadagiti kaarrubayo: “Ti ayat managitured ken nalaing. Ti ayat awan apalna, ti ayat saan a napasindayag, saan a natangsit, saan a naalas ti panagkukuana, saan nga agimbubukodan, saan nga agluksaw. Saanna nga ikankano ti maysa a pannakaranggas. Saanna a pagragsakan ti kinakillo, ngem makipagrag-o iti kinapudno. Isuamin sagabaenna, isuamin patienna, isuamin inanamaenna, isuamin ituredna. Ti ayat saan a maibus uray kaano.”​—1 Corinto 13:4-8.

[Kahon iti panid 5]

Pagannurotan iti panaglalangen ti tao, manipud iti libro ti Biblia a Proverbio, kapitulo ken bersikulo

“Ti naalumamay a sungbat pagbaw-ingenna ti pungtot, ngem ti makapaladingit a sao pataudenna ti unget.”​—15:1.

“Ti puso a masirib isurona ti ngiwatna, ket nayonanna ti pannakasursuro dagiti bibigna.”​—16:23.

“Dagiti nakaay-ayo a sasao arigda la rara, nasam-itda iti kararua, ket salun-atda kadagiti tultulang.”​—16:24.

“Ti mangabbong iti salungasing birukenna ti ayat, ngem ti mangdagdagullit iti maysa a panggep mapaadayu dagiti nadekket a gagayyem.”​—17:9.

“Ti pannakairugi ti riri kas la no ti maysa ibuangna ti danum; gapuna lisiam ti susik, iti sakbay ti riribuk.”​—17:14.

“Ti mangmedmed kadagiti saona addaan pannakaammo, ket ti nalamiis ti nakemna a tao mannakaawat.”​—17:27.

“Ti kinamanagpanunot ti tao pagbalinenna a nabannayat nga agpungtot, ket ti dayawna ti panangpalabesna iti kaniwas.”​—19:11.

“Maysa a pakaidayawan ti maysa a tao ti ikakayakayna iti ringgor, ngem amin a maag makiririnto.”​—20:3.

“Ti patigmaan iti puso ti tao kas nauneg a danum, ngem ti tao a mannakaawat maaonnanto.”​—20:5.

“Isusikmo ti kalintegam iti kaarrubam met laeng, ket dika ipalgak ti palimed ti sabali.”​—25:9.

“Ti sakam mammano koma ti kaaddana iti balay ti kaarrubam, di la ket ta mauma kenka ket guraennaka.”​—25:17.

“Makitam ti maysa a tao a nadursok kadagiti panagsasaona? Ad-adda a panginanamaan iti maysa a maag ngem daydiay.”​—29:20.