Dagiti Nagkauna nga Ay-ayam ken ti Pateg ti Panagballigi

“TUNGGAL tao a makisalisal watwatenna ti panagteppel iti amin a bambanag.” “No ti asinoman makidangadang . . . kadagiti ay-ayam, isu saan a makoronaan malaksid no nakidangadang maitunos kadagiti pagannurotan.”​—1 Corinto 9:25; 2 Timoteo 2:5.

Dagiti ay-ayam a tuktukoyen ni apostol Pablo ket maysa a napateg a paset ti nagkauna a sibilisasion dagiti Griego. Ania ti kuna ti historia maipapan kadagita a pasalip ken ania ti inyegda nga impluensia?

Di pay nabayag, naangay iti Colosseum ti Roma ti maysa nga eksibision dagiti Griego nga ay-ayam, ti Nike​—Il gioco e la vittoria (“Nike​—Ti Ay-ayam ken ti Balligi”).a Dagiti pabuya nangipaayda iti sumagmamano a sungbat iti dayta a saludsod ken banag a pagpanunotan mainaig iti panangmatmat dagiti Kristiano iti ay-ayam.

Maysa a Nagkauna a Kultura

Saan a ti Grecia ti kaunaan a sibilisasion a naaddaan iti ay-ayam. Nupay kasta, idi agarup maikawalo a siglo K.K.P., ti Griego a mannaniw a ni Homer, dineskribirna ti maysa a kagimongan a nagargari kadagiti kapanunotan mainaig iti kinabannuar ken espiritu ti pannakisalisal, a ti namilitariaan nga abilidad ken kinaatletiko ket maipatpateg unay. Ti kaunaan kadagiti Griego a piesta, kas nailawlawag iti eksibision, ket nangrugi kas narelihiosuan nga okasion a mangpadayaw kadagiti didiosen kabayatan dagiti pumpon dagiti bannuar. Kas pagarigan, ti Iliad ni Homer, ti kadaanan a nakalasat a reperensia ti Griego a literatura, deskribirenna no kasano a dagiti natan-ok a mannakigubat, a kakadua ni Achilles, indatagda dagiti armasda iti nakaimansayagan ni Patroclus ken nakisinnalisalda tapno mapaneknekan ti kinasigoda iti boksing, gabbo, panangipalladaw iti discus ken javelin, ken lumba ti karuahe.

Adda dagiti umasping a piesta a narambakan iti intero a Grecia. Kuna ti libro ti eksibision: “Dagiti piesta nangipaayda iti dakkel a gundaway tapno dagiti Griego, maigapu iti panagraemda kadagiti didiosenda, isardengda dagiti awan-patingga ken masansan a panagririnnanggasda, ket aramidenda ti panagsisinnalisalda iti natalna ngem isu met laeng a napaypayso a panggep: ti atletiko a salisal.”

Dagiti grupo dagiti siudad nga estado regular a nagtitiponda kadagiti publiko a pagdayawan tapno ipadayagda dagiti didiosenda babaen dagiti atletiko a kompetision. Idi agangay, uppat a kasta a piesta​—ti Olimpiada ken ti Nemean, nga agpada a naidedikar ken ni Zeus, ti Pythian naidedikar ken ni Apollo ken ti Isthmian naidedikar ken ni Poseidon​—ti dimmakkel ti pategda agingga a nagbalin dagita a kas piesta iti intero a Grecia. Kaipapanan dayta a mabalin a makipaset kadagita a pasalip ti amin a Griego. Dagiti piesta intampokda dagiti daton ken kararag ken pinadayawanda met dagiti didiosen babaen ti natan-ok nga atletiko wenno artistiko a salisal.

Ti kaunaan ken kalatakan kadagita a piesta, a nakuna a nangrugi idi 776 K.K.P., ket naangay kada maikapat a tawen kas panangpadayaw ken ni Zeus idiay Olimpia. Maikadua a kapatgan ti Pythian a piesta. Naangay dayta iti asideg ti agdindinamag nga orakulo ti nagkauna a lubong, idiay Delphi, ken iramanna met dayta dagiti atletiko a pasalip. Nupay kasta, naitampok ti kanta ken sala kas panangpadayaw iti patron ti daniw ken musika a ni Apollo.

Dagiti Ay-ayam

No maidilig kadagiti moderno nga ay-ayam, awan ti adu a pasalip, ken lallaki laeng ti makipaset. Iti programa dagiti nagkauna nga Olimpiada, kaaduanna a saan a sumurok iti sangapulo dagiti pasalip. Dagitoy ket limitado a nailamina kadagiti estatua, eskultura, mosaic, ken dagiti ladawan kadagiti ladrilio a plorera a naipabuya iti eksibision iti Colosseum.

Addada lumba iti tallo a nagduduma a distansia​—ti estadium, nga agarup 200 a metro; ti doble a kaadayo, a pumada iti 400 a metro ita; ken ti maraton, nga agarup 4,500 a metro. Lamolamo nga agtaray ken agwatwat dagiti atleta. Dagiti makisalip iti pentathlon nagsasalisalda iti lima nga ay-ayam: panagtaray, long jump, discus, javelin, ken gabbo. Ti sabali pay ket ti boksing ken pancratium, a nadeskribir kas “narungsot nga ay-ayam a kombinasion ti boksing ken gabbo.” Sa adda ti lumba ti karuahe iti kaadayo a 1,600 a metro. Nalag-an dagiti karuahe nga addaan iti babassit a pilid ken guyoden ti dua wenno uppat nga urbon wenno nataengan a kabalio.

Naranggas unay ti boksing ken makapapatay no dadduma. Dagiti gemgem dagiti makisalip ket nabedbedan iti nasikkil a lalat nga addaan naisigpit a makadangran a metal. Dayta ti makagapu no apay a ti boksingero nga agnagan Stratofonte saanna a nabigbig ti bagina iti sarming kalpasan ti uppat nga oras a pannakiboksingna. Dagiti nagkauna nga estatua ken mosaic paneknekanda ti nakaro a pannakadangran ti langa dagiti boksingero.

Iti gabbo, ti makinngato laeng a paset ti bagi ti mabalin a gammatan, ket mangabak daydiay makaitumba iti kalabanna iti mamitlo a daras. Maisupadi iti dayta, awan ti maiparit iti pancratium. Dagiti makisalip mabalinda ti kumugtar, dumisnog, ken tiritiren ti nagsuopan. Maiparit laeng ti panangsuat iti mata, karamut, ken kagat. Ti panggep ket maitumba agingga a di makagaraw ti kalaban tapno sumuko. Adda dagiti mangibilang iti dayta kas “ti kasayaatan a pabuya iti intero nga Olimpiada.”

Ti kalatakan nga enkuentro ti pancratium idi un-unana ket nakuna a maangay iti kangitingitan a paset ti Olimpiada idi 564 K.K.P. Ni Arrhachion, a nabekkel, naikagumaanna a tinukkol ti maysa kadagiti ramay ti saka ti kalabanna. Gapu iti nakaro nga ut-ot, simmuko ti kalabanna sakbay unay a nauyos ti biag ni Arrhachion. Indeklara dagiti hurado a nangabak ni Arrhachion!

Ti lumba ti karuahe ti kalatakan kadagiti ay-ayam ken ti kangrunaan a pagaayat dagiti aristokrata, yantangay ti mangabak ket saan a ti nakakaruahe no di ket dagiti makinkukua kadagiti karuahe ken kabalio. Narigat a kanito no mangrugi ti pasalip, ta dagiti kumakaruahe masapul nga agtalinaedda iti lugar a naituding a pagdalananda, ken kangrunaanna no kada rikusenda ti poste aniaman kadagiti ungto ti ruta. Mabalin nga adda aksidente no adda agkamali wenno panagsaur ket dayta ti mamagbalin iti daytoy nalatak a pasalip nga ad-adda a makapagagar.

Ti Gunggona

“Dagiti tumataray iti lumba agtarayda amin,” kinuna ni apostol Pablo, “ngem maysa laeng ti umawat iti gunggona.” (1 Corinto 9:24) Ti kapatgan isu ti panangabak. Awan ti mabalangatan iti pirak wenno suer, awan ti maikadua wenno maikatlo a puesto. “Ti balligi, ‘Nike,’ ti kangrunaan a kalat dagiti atleta,” nailawlawag iti eksibision. “Isu la dayta ti makapnek yantangay dayta laeng ti pudno a mangipamatmat iti kinasiasinona, agpadpada iti pisikal ken moral, ken maipagpannakkel dagiti kailianna.” Ti kababalinda ket nagupgop kadagitoy a sasao ni Homer: “Naadalko a kanayon nga aramidek ti amin a kabaelak.”

Ti gunggona ti mangabak iti Panhellenic Games ket interamente a simboliko​—maysa a korona a bulbulong. Inawagan dayta ni Pablo iti “agrupsa a korona.” (1 Corinto 9:25) Ngem nakapatpateg ti kaipapanan dayta a gunggona. Dayta ti mangipakita iti mismo a kinabileg ti nangabak. Ti panangabak, a magun-odan babaen ti naipamaysa a determinasion, kaipapananna ti mismo nga anamong ti didiosen. Dagiti naipabuya iti eksibision pinatalgedanda no ania ti panangiladawan dagiti nagkauna nga eskultura ken dagiti pintor maipapan ken Nike, ti nagtagipayak a Griego a diosa ti balligi, a mangbalbalangat iti nangabak. Ti panangabak iti Olimpiada ti tampok ti aniaman a karera ti atleta.

Dagiti korona iti Olimpiada ket naaramid kadagiti balang a bulong ti olibo​—saleng no iti Isthmian, laurel no iti Pythian, balang a kinsay no iti Nemean. Dagiti organisador kadagiti ay-ayam iti sadinoman nangipaayda iti kuarta wenno dadduma pay a gunggona tapno maguyugoy dagiti kalaingan a makisalip. Sumagmamano a plorera a nakaplastar iti eksibision ti naited idi a gunggona iti Panathenaic Games, a naangay idiay Atenas kas pammadayaw iti diosa a ni Atena. Dagitoy nga amphorae ket dati a naglaon iti nangina a lana manipud Attica. Iti maysa a paset ti maysa kadagiti plorera, nailamina dayta a diosa ken maikitikit ti sasao a “gunggona kadagiti pasalip iti Atenas.” Iti sabali a bangir, nailamina ti maysa a partikular nga ay-ayam, a nalabit maysa a pasalip a nangabakan ti maysa nga atleta.

Limmatak dagiti siudad ti Grecia gapu iti kinatan-ok dagiti atletada, a ti panangabakda ti namagbalin kadakuada a bannuar kadagiti bukodda a komunidad. Ti panagawid ti nangabak nga atleta ket narambakan babaen ti martsa ti balligi. Nabangon dagiti estatuada kas panagyaman kadagiti didiosen​—pammadayaw a manmano a maipaay kadagiti tattao​—ken kantaan ida dagiti dumadaniw gapu iti kinamaingelda. Kalpasanna, maipaayan dagiti nangabak iti kangrunaan a balangat kadagiti publiko a seremonia ken umawatda iti pension nga ibaklay ti publiko.

Dagiti Himnasio ken Atleta

Ti atletiko a salisal ket maibilang a napateg a banag iti panagrang-ay ti umili a soldado. Ti amin a siudad ti Grecia ket addaan iti himnasio, a pakasanayan dagiti agkabannuag a lallaki agpadpada iti pisikal, intelektual, ken naespirituan. Dagiti pasdek dagiti himnasio ket naibangon iti aglikmut ti nalawa a di nabubongan nga espasio a pagsanayan, a nalikmut kadagiti portiko ken dadduma pay a nabubongan a lugar a nausar kas libraria ken siled a pageskuelaan. Kanayon kadagita nga institusion kangrunaanna dagiti agtutubo a lallaki manipud kadagiti nababaknang a pamilia a makaipamaysa iti panageskuela imbes nga iti panagtrabaho. Ditoy, mabayag ken siiinget a saganaan dagiti atleta dagiti ay-ayam babaen ti tulong dagiti manangsanay, a mangikalikagum met iti maitutop a dieta ken mangipawil iti sekso.

Ti eksibision iti Colosseum ket nangipaay iti gundaway kadagiti bisita tapno maapresiarda dagiti nasayaat ti pannakailadawanna a nagkauna nga atleta, a kaaduan ket Romano a kopia dagiti orihinal a Griego nga eskultura. Yantangay, iti nagkauna nga ideolohia dagiti Griego, ti pisikal a kinaperpekto ket katupag ti moral a kinaperpekto ken dagiti aristokrata laeng ti maikari iti dayta, adda napilosopiaan a kaipapanan dagitoy a nasayaat a pammagi dagiti nangabak nga atleta. Dagiti Romano inapresiarda dagitoy kas obra maestra, nga adu kadagitoy ti nagbalin a dekorasion kadagiti estadium, pagdigusan, villa, ken palasio.

Kadagiti Romano, kanayon a magustuanda dagiti naranggas a buya. Gapuna, kadagiti amin a Griego a pasalip a naipabuya iti Roma, ti boksing, gabbo, ken pancratium ti kangrunaan a kaay-ayoda. Dagiti Romano imbilangda dagiti kasta nga ay-ayam kas simple a paglinglingayan, saan a kas salisal a mangipakita no siasino ti umartap. Nabaybay-an ti dati a konsepto dagiti ay-ayam kas ti pannakipaset dagiti nabileg a mannakigubat nga atleta kas paset ti pannakaedukarda. Imbes ketdi, dagiti Romano pinagbalinda laengen dagiti Griego nga ay-ayam kas makapasalun-at nga ehersisio sakbay ti panagdigus wenno kas pagaliwaksayan dagiti nanumo a de adal, nga umasping unay kadagiti pasalip dagiti gladiador.

Dagiti Kristiano ken Ay-ayam

Ti narelihiosuan a benneg dagiti ay-ayam ti maysa a rason dagiti Kristiano idi umuna a siglo no apay a liniklikanda dagita, ngamin “ania ti pakitunosan ti templo ti Dios kadagiti idolo?” (2 Corinto 6:14, 16) Komusta met dagiti ay-ayam ita?

Nabatad a dagiti moderno nga ay-ayam saanda a padayawan dagiti pagano a didiosen. Ngem saan kadi a mainaig iti narelihiosuan a kinapasnek dagiti dadduma nga ay-ayam, a mayasping kadagiti nagkauna nga ay-ayam? Kanayonanna, kas impakita dagiti report iti naglabas a sumagmamano a tawen, tapno mangabak, addada atleta a situtulok nga agtomar kadagiti mangpalaing a droga a mamagpeggad iti salun-at ken uray iti biagda.

Para kadagiti Kristiano, nagbassit ti pateg ti pisikal a gapuanan. Dagiti naespirituan a galad ti “nalimed a kinatao ti puso” ti mamagbalin kadatayo a makaay-ayo iti imatang ti Dios. (1 Pedro 3:3, 4) Ammotayo a saan nga amin a makipaset iti isport ita ket addaan iti narungsot a mannakisalisal a kababalin, ngem adu ti kasta. Ti kadi pannakitimpuyog kadakuada tumulong kadatayo a mangsurot iti Nainkasuratan a pammagbaga nga ‘awan ti aniaman nga aramidenyo gapu iti rinnupir, wenno gapu iti panangipasindayaw iti bagi, no di ket maaddaan iti kinapakumbaba iti isip?’ Wenno dagiti kasta a timpuyog saan ngata nga agresulta iti “guranggura, ringgor, imon, dagiti irarasuk ti unget, rinnupir, pannakabingbingay”?​—Filipos 2:3; Galacia 5:19-21.

Adu ti moderno nga ay-ayam a mangitunda iti kinaranggas. Siasinoman a maguyugoy kadagiti kasta nga ay-ayam nasken a laglagipenna dagiti sasao iti Salmo 11:5: “Ni met laeng Jehova sukimatenna daydiay nalinteg kasta met daydiay nadangkes, ket ti asinoman a mangay-ayat iti kinaranggas pudno unay a guraen ti kararuana.”

No umiso ti lugarna, mabalin a matagiragsak ti ay-ayam, ken kinuna ni apostol Pablo a “ti panagsanay iti bagi bassit ti maigunggonana.” (1 Timoteo 4:7-10) Ngem idi agsao maipapan kadagiti Griego nga ay-ayam, mayanatup a tinukoy ni Pablo dagita tapno laeng iladawan ti kinapateg a maaddaan dagiti Kristiano kadagiti galad a kas iti panagteppel ken panagibtur. Ti kalat nga ikagkagumaan ni Pablo a ragpaten, kangrunaan iti amin, ket ti panangawat iti inted-Dios a “korona” a biag nga agnanayon. (1 Corinto 9:24-27; 1 Timoteo 6:12) Babaen dayta, nangipasdek iti ulidan a tuladentayo.

[Footnote]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 31]

Ti Boksingero Kalpasan ti Laban

Daytoy a maikapat a siglo K.K.P. a suer ipakitana dagiti naranggas nga epekto ti nagkauna a boksing, sigun iti katalogo ti eksibision idiay Roma, “ti resistensia ti boksingero . . . iti makabannog a laban, a maaramid ti ‘panagdinnangran’ ket mapadayawan kas nasayaat nga ehemplo.” “Dagiti sugat iti kalkalpas a laban mainayonda kadagiti datin a sugat kadagiti naglabas a laban,” innayon ti deskripsion.

[Ladawan iti panid 29]

Ti lumba ti karuahe isu ti kalatakan kadagiti nagkauna a pasalip

[Ladawan iti panid 30]

Dagiti nagkauna nga artesano inladawanda ni Nike, ti nagtagipayak a diosa ti balligi, a mangbalbalangat iti nangabak