Mapagpannurayan a Balakad iti Panangpadakkel Kadagiti Annak
“AGTAWENAK la idi iti 19, adayoak iti asinoman a kameng ti pamiliak, ken saanak pulos nakasagana,” kuna ni Ruth maipapan iti damo a panagsikogna. Gapu ta bugbugtong nga anak, saanna unay idi a pinampanunot dagiti karit ti panagbalin a nagannak. Nakagun-odanna ngay iti mapagpannurayan a balakad?
Iti sabali a bangir, kastoy ti malagip ni Jan, nga addaan iti dua a dadakkelen nga annak: “Nagpigsa ti pakinakemko idi damo. Ngem di nagbayag, naamirisko a diak pay la gayam ammo ti ar-aramidek.” No iti damo ket saan nga ammo dagiti nagannak ti kasayaatan a pamay-an ti panangpadakkelda iti annakda wenno mariroda iti agdama a wagas ti panangpadakkelda, pakagun-odanda ngay iti tulong?
Ita, umad-adu a nagannak ti agsirsirarak iti Internet. Ngem mabalin a pampanunotem no kasano ti kinamapagpiaran ti balakad a masarakan sadiay. Nasken nga agannadka. Talaga kadi nga ammom no siasino ti mangbalbalakad kenka iti Internet? Kasano ti kaballigi ti panangiwanwanda iti mismo nga annakda? Awan duadua a kayatmo ti agannad no maipapan kadagiti banag a mangapektar iti pamiliam. No dadduma, kas dinakamat ti immuna nga artikulo, agbalin a makapaupay uray ti balakad dagiti eksperto. No kasta, siasino ti mabalinmo a pagpabalakadan?
Ni Jehova a Dios nga isu ti Namunganay iti pamilia ti kasayaatan a Gubuayan ti balakad iti panangpadakkel kadagiti annak. (Efeso 3:15) Isu ti kakaisuna a pudno nga eksperto. Iti Biblia a Saona, mangipapaay iti mapagpannurayan ken praktikal nga instruksion a talaga nga epektibo. (Salmo 32:8; Isaias 48:17, 18) Ngem rumbeng nga iyaplikartayo dayta.
Adda sumagmamano nga agassawa a nakiddaw a mangisalaysay iti nasursuroda bayat ti panangpadakkelda kadagiti annakda tapno agbalin dagitoy a managbuteng iti Dios ken mannakibagay nga adulto. Sigun kadakuada, nagballigida kangrunaanna gapu iti panangyaplikarda kadagiti prinsipio ti Biblia. Napaneknekanda a mapagpannurayan ti balakad ti Biblia a kas met laeng idi damo a naisurat dayta.
Mangilatangka iti Panawen Kadakuada
Idi nayimtuod ken ni Catherine, nga addaan iti dua nga annak, no ania a balakad ti nakatulong unay kenkuana, dagus a dinakamatna ti Deuteronomio 6:7. Kuna dayta a bersikulo: “Masapul nga iyukuokmo [dagiti prinsipio ti Biblia] iti anakmo ken sawem ti maipapan kadagita no agtugawka iti balaymo ken no magnaka iti dalan ken no agiddaka ken no bumangonka.” Naamiris ni Catherine a tapno masurotna dayta a balakad, masapul a mangilatang iti panawen kadagiti annakna.
‘Nalaka nga ibaga ngem narigat nga aramiden,’ nalabit mapanunotmo. Iti adu a pamilia, nasken nga agtrabaho agpadpada ti ama ken ina. Kasano ngay a mangilatang dagiti okupado a nagannak iti ad-adu a panawen kadagiti annakda? Sigun ken Torlief, a ti anakna ket addaan metten iti bukod a pamilia, nagpateg ti panangsurot iti balakad iti Deuteronomio. Ikuyogmo ti annakmo iti sadinoman a papanam, ket nalakanto laengen ti pannakisaritam kadakuada. “Agkaduakami iti barok a mangaramid kadagiti proyekto idiay balay,” kuna ni Torlief. “Agpasiarkami a sangapamiliaan ken agkakaduakami a mangan.” Kas resultana, kunana: “Kanayon a marikna ti anakmi a mabalinna ti makisarita kadakami maipapan iti aniaman a banag.”
Ngem kasano ngay no awan ti nawaya a komunikasion iti pamilia ket bumdeng ti anak a makisarita? Mapasamak dayta no dadduma bayat a dumakdakkel dagiti annak. Mabalin manen a makatulong ti panangilatang iti ad-adu a tiempo kadakuada. Kinuna ti asawa ni Catherine a ni Ken nga idi bumalbalasangen ti anakda, nagreklamo a dida kano ipangpangag ti ibagbagana. Gagangay a kasta ti reklamo dagiti tin-edyer. Ania ti mabalin nga aramidem? Kinuna ni Ken: “Inkeddengko a sansanek a kasarita. Nagsaritaanmi dagiti kapanunotan, rikna, ken pakaupayanna. Talaga a nakatulong dayta.” (Proverbio 20:5) Nupay kasta, patien ni Ken nga epektibo dayta a pamay-an agsipud ta ti komunikasion ket saanen a baro a banag iti pagtaenganda. “Kanayon a nasingedkami nga agama,” kunana, “isu a mariknana a makasaritanak maipapan iti aniaman a banag.”
Makapainteres ta sigun iti nabiit pay a panagadal, naturtured nga amang dagiti tin-edyer a mangibaga a kurang ti panawen dagiti nagannak ken annak iti maysa ken maysa. Isu nga apay a dimo suroten ti balakad ti Biblia? Agingga a posible, mangilatangka iti ad-adu a tiempo agpaay kadagiti annakmo—bayat nga agin-inana wenno agtartrabahoka, addaka man idiay balayyo ken bayat nga agpaspasiarkayo, no bumangonka man iti agsapa ken sakbay man a maturogka iti rabii. Agingga a posible, itugotmo ida iti sadinoman a papanam. Kas ipasimudaag ti Deuteronomio 6:7, awan ti mabalin a kasukat ti panangilatangmo iti tiempo para kadagiti annakmo.
Isurom Dagiti Umiso a Prinsipio Kadakuada
Umasping iti dayta, kastoy ti balakad ni Mario nga addaan iti dua nga annak: “Ipakitayo nga ay-ayatenyo unay dagiti annakyo, ken ibasaanyo ida.” Ngem saan laeng a basta panangparang-ay dayta iti kinalaingda. Nasken a suruam ida a mangilasin iti dakes ken naimbag. Innayon ni Mario: “Iyadalanyo ida iti Biblia.”
Maipaay iti dayta a panggep, kastoy ti balakad ti Biblia kadagiti nagannak: “Dikay agsao wenno agaramid kadagiti banag a mamataud iti panagpungtot dagiti annakyo kadakayo. Padakkelenyo ketdi ida iti Nakristianuan a pannakadisiplina ken pammagbaga.” (Efeso 6:4, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia) Iti kaaduan a pagtaengan ita, saan a maisursuro ti moralidad. Patien ti dadduma a no dadakkelen dagiti annak, kabaelandan ti mangngeddeng no ania dagiti prinsipio nga awatenda. Para kenka, nainkalintegan kadi dayta? No kasano a kasapulan a mataraonan dagiti naganus a bagi tapno dumakkel a napigsa ken nasalun-at, ti naganus a pampanunot ken puspuso ket agkasapulan met iti pammagbaga. No awan dagiti moral a prinsipio a masursuro kenka dagiti annakmo idiay pagtaenganyo, posible a tuladenda ti panangmatmat dagiti kaeskuelaan wenno mannursuroda wenno dagidiay mabasa, mangngeg, wenno mabuyada iti media.
Ti Biblia matulonganna dagiti nagannak a mangisuro kadagiti annakda no kasano nga ilasin ti dakes ken naimbag. (2 Timoteo 3:16, 17) Ni Jeff, a maysa a Kristiano a panglakayen nga aduanen iti kapadasan ken nakapadakkelen iti dua nga annak, isingasingna ti panangusar iti Biblia a pangisuro kadagiti annak maipapan kadagiti umiso a prinsipio. Kunana: “No usarentayo ti Biblia, matulongantayo dagiti annaktayo a mangammo iti panangmatmat ti Namarsua maipapan iti maysa a banag, saan laeng nga iti panangmatmat da Nanang ken Tatangda maipapan iti dayta. Napaliiwmi ti naisangsangayan a maaramidan ti Biblia iti panunot ken pusoda. Tapno mailintegmi ti di umiso a kababalin wenno panagpampanunotda, inwayaanmi ti nagbirok iti maitutop a kasuratan. Kalpasanna, ipabasami dayta iti anakmi iti pribado a lugar. Kaaduanna, makalua ti anakmi kalpasan a mabasana dayta. Nakaskasdaaw ta adayo a nabilbileg ti maaramidan ti Biblia ngem iti aniaman a mapanunotmi nga ibaga wenno aramiden.”
Kastoy ti ilawlawag ti Hebreo 4:12: “Ti sao ti Dios nabiag ken adda bilegna . . . ken kabaelanna a lasinen dagiti panunot ken dagiti panagem ti puso.” Ti mensahe ti Biblia ket saan laeng ngarud a naglaon kadagiti personal a panangmatmat wenno kapadasan ti tattao nga inusar ti Dios kas mannuratna. Imbes ketdi, naglaon dayta iti kapanunotan ti Dios no maipapan iti naimbag ken dakes. Dayta ti nakaidumaan ti mensahe ti Biblia kadagiti dadduma a balakad. No usarem ti Biblia a mangisuro kadagiti annakmo, matulongam ida a mangtulad iti kapanunotan ti Dios kadagiti bambanag. Mas epektibo ti panangsanaymo, ken dakdakkel ti posibilidad a madanonmo ti puso ti anakmo.
Patalgedan dayta ni Catherine. Kunana: “No narigrigat ti kasasaad, ad-adda nga agpaiwanwankami iti Sao ti Dios—ket epektibo dayta!” Mabalin kadi a sansanem nga usaren ti Biblia iti panangisurom kadagiti annakmo a mangilasin iti naimbag ken dakes?
Agbalinka a Nainkalintegan
Tinukoy ni apostol Pablo ti sabali pay a napateg a prinsipio a makatulong iti panangpadakkel iti annak. Indagadagna kadagiti padana a Kristiano: “Ti kinanainkalinteganyo maammuan koma dagiti amin a tattao.” (Filipos 4:5) Sigurado a karaman iti dayta ti panangipakitatayo iti kinanainkalintegan kadagiti annaktayo. Ken laglagipenyo a ti kinanainkalintegan iyanninawna “ti sirib manipud ngato.”—Santiago 3:17.
Ngem kasano ngay a nairaman ti kinanainkalintegan iti panangsanay kadagiti annaktayo? Bayat nga ipapaaytayo kadakuada ti amin a maitulongtayo, ditay koma kontrolen ti amin a tigtignayda. Kas pagarigan, ni Mario a nadakamat itay ket maysa kadagiti Saksi ni Jehova ken kastoy ti malagipna: “Kanayon nga iparparegtami kadagiti annakmi ti panagpabautisar, ti amin-tiempo a ministerio, ken dadduma pay a naespirituan a kalat. Ngem inlawlawagmi nga isuda a mismo ti agdesision no ania ti kayatda nga aramiden inton dumteng ti maitutop a tiempo.” Ania ngay ti nagbanaganna? Agpada itan nga agserserbi dagiti annakda kas amin-tiempo nga ebanghelisador.
Kastoy ti pakdaar ti Biblia kadagiti amma idiay Colosas 3:21: “Dikay rurruroden ti annakyo, tapno saan a maupay ti riknada.” Apresiaren ni Catherine dayta a bersikulo. No maibus ti aanusan ti ama wenno ina, nalaka a makapungtot wenno agbalin a naturay. Ngem kinunana a “saanmo a kalikaguman iti anakmo ti kas iti namnamaem iti bagim.” Maysa met ni Catherine kadagiti Saksi ni Jehova, ket innayonna: “Pagbalinem a makaparagsak ti panagserbi ken Jehova.”
Kastoy met ti praktikal a nakuna ti nadakamat itay a ni Jeff: “Bayat nga agmatmataengan ti annakmi, dinakamat kadakami ti maysa a naimbag a gayyem a naamirisna itan a saan gayam a naimbag ti masansan idi a panangpaayna iti kiddaw dagiti annakna. Maupayda ngamin no kasta, isu a mariknada a mapapaidamanda. Tapno maliklikan dayta, insingasingna a mangpanunotkami kadagiti pamay-an tapno mapatganmi dagiti kiddawda.
“Napaneknekanmi a nasayaat dayta a balakad,” kuna ni Jeff. “Nagpanunotkami ngarud kadagiti gundaway nga adda bambanag nga aramiden ti annakmi a kaduada ti sabsabali kadagiti kasasaad nga anamonganmi. Ibagami no kua kadakuada: ‘Ammoyo kadi a kastoy wenno kasta ti ar-aramiden da . . . ? Ania ngata no kaduaenyo ida?’ Wenno, no agpakadua kadakami dagiti annakmi, ikagumaanmi a kaduaen ida uray no nabannogkami. Kasta ti aramidenmi tapno saanmi ida a mapaay.” Dayta a mismo ti kababagas ti kinanainkalintegan—saan a mangidumduma, nakonsiderar, ken napabus-oy a di maikompromiso dagiti prinsipio ti Biblia.
Pagimbagan nga Itden ti Mapagpannurayan a Balakad
Addan appoko ti kaaduan kadagiti nadakamat ditoy nga agassawa. Maragsakanda ta dagitoy met la a prinsipio ti Biblia ti tumultulong kadagiti annakda nga agballigi kas nagannak. Mabenepisiaranka met kadi manipud iti balakad iti Biblia?
Idi nagbalinen nga ina ti nadakamat itay a ni Ruth, isu kenni lakayna mariknada a no dadduma, kasla awan ti pagpaiwanwananda. Ngem saan a kasta. Addaanda iti nagsayaat a balakad ti Biblia a Sao ti Dios. Nangipablaak dagiti Saksi ni Jehova iti adu nga agkakasayaat a katulongan iti panagadal iti Biblia a makatulong kadagiti nagannak. Karaman kadagitoy ti Agsursuroka iti Naindaklan a Mannursuro, Ti Librok Dagiti Estoria ti Biblia, Dagiti Saludsod nga Iyimtuod ti Agtutubo—Dagiti Sungbat nga Epektibo, ken Ti Katan-okan a Tao a Nagbiag Pay Laeng. Kinuna ni Torlief nga asawa ni Ruth: “Nagadu itan ti balakad a naibasar iti Biblia a nalaka a magun-odan dagiti nagannak. No la ket ta aprobetsarenda dayta, matulonganda dagiti annakda iti amin a benneg ti biag bayat a dumakdakkelda.”
[Kahon/Ladawan iti panid 5]
Ti Kuna Dagiti EKSPERTO . . . Ti Kuna ti BIBLIA
Iti Panangipakita iti Ayat:
Iti The Psychological Care of Infant and Child (1928), kastoy ti indagadag ni Dr. John Broadus Watson kadagiti nagannak: “Diyo pulos arakupen ken agkan” ti annakyo. “Diyo pulos ipalubos nga agpasaklotda.” Ngem kastoy itan ti nabiit pay nga impaganetget da Dr. Vera Lane ken Dorothy Molyneaux iti magasin nga Our Children (Marso 1999): “Ipalgak ti panagsirarak a masansan a saan a naballigi ken saan a nasalun-at dagiti ubbing a napaidaman iti nadungngo nga arakup ken agek.”
Maisupadi iti dayta, ti Isaias 66:12 tukoyenna ti Dios kas mangipakpakita iti ayatna iti ilina babaen kadagiti ebkas ti ayat ti nagannak. Umasping iti dayta, idi pinanggep dagiti adalan ni Jesus a lapdan ti tattao a mangyas-asideg kadagiti ubbing kenkuana, inlintegna ida, a kunkunana: “Bay-anyo dagiti ubbing nga umay kaniak; dikay padasen a pawilan ida.” Kalpasanna, “innalana dagiti ubbing kadagiti takiagna ket rinugianna a binendisionan ida.”—Marcos 10:14, 16.
Iti Panangisuro Kadagiti Umiso a Prinsipio:
Iti maysa nga artikulo ti New York Times Magazine idi 1969, impaganetget ni Dr. Bruno Bettelheim a ti ubing adda “kalinteganna a mangbukel iti bukodna a kapanunotan, a saan a naimpluensiaan iti kinaturay [dagiti nagannak a mangsermon], no di ket babaen ti bukodna a direkta a kapadasan iti biag.” Ngem dandani 30 a tawen kalpasanna, kastoy ti inaklon ni Dr. Robert Coles, autor ti The Moral Intelligence of Children (1997): “Nasken unay a maawatan dagiti annak a ti biagda ket addaan panggep ken kasapulanda dagiti prinsipio a mangiwanwan iti biag” nga inanamongan ti dadakkelda ken dadduma pay a nataengan.
Kastoy ti idagadag ti Proverbio 22:6 nga aramiden dagiti nagannak: “Sanayem ti ubing sigun iti dalan nga agpaay kenkuana; uray no lumakay saanto a sumiasi iti dayta.” Ti Hebreo a sao a naipatarus a ‘sanayen’ kaipapananna met ti “irugi,” a ditoy ipasimudaagna ti panangirugi iti damo a panangisuro iti maladaga. Maiparparegta ngarud kadagiti nagannak a rugiandan nga isuro dagiti umiso a prinsipio kadagiti annakda manipud kinamaladagada. (2 Timoteo 3:14, 15) Dakkel ti posibilidad a didanto malipatan dagiti masursuroda bayat dagiti tawen a dumakdakkelda.
Maipapan iti Disiplina:
Kastoy ti insurat ni Dr. James Dobson iti The Strong-Willed Child (1978): “Ti pisikal a panangdusa ti naayat a nagannak ket maysa a pamay-an ti panangisuro a manglapped iti makadangran a kababalin.” Iti sabali a bangir, iti maysa nga artikulo a nausar manipud iti maikapito nga edision ti nalatak a libro a Baby and Child Care (1998), kinuna ni Dr. Benjamin Spock: “Ti panangbaut isurona kadagiti ubbing a no natataengan ken napigpigsaka mabalinmo nga aramiden ti kaykayatmo, nainkalintegan man dayta wenno saan.”
No maipapan iti panangdisiplina, kuna ti Biblia: “Ti pagbaut ken pannubngar isuda ti mangted iti sirib.” (Proverbio 29:15) Ngem saan nga amin nga ubbing ket makasapul iti pisikal a pannusa. Kunaen kadatayo ti Proverbio 17:10: “Ti pammabalaw naun-uneg ti maaramidanna iti maysa nga addaan pannakaawat ngem ti panangkabil iti maysa a maag iti sangagasut a daras.”
[Ladawan]
Usarenyo ti Biblia a pangdanon iti puso
[Ladawan iti panid 7]
Iyurnos dagiti masirib a nagannak ti panagpalpaliwa para kadagiti annakda