Ania ti Tumulong Kadatayo a Mangaramat a Siuumiso iti Sao ti Kinapudno?

MAYSA a periodista a kritiko iti teatro ti naminsan a nagbuya iti maysa a parang. Saanna a nagustuan dayta, ket insuratna: “No magustuanyo ti kinaubbaw, nasken a buyaenyo dayta a parang.” Idi agangay, dagiti promotor ti pabuya nagaramidda iti pablaak a nangitampok iti sasao ti kritiko. Kuna ti sasao: “Nasken a buyaenyo dayta a parang”! Siuumiso nga inadaw ti pablaak ti sasao ti kritiko, ngem saan a pulos a ti panangmatmat ti kritiko ti nayebkas agsipud ta saan a dayta ti kayatna a sawen.

Ipamatmat daytoy a pagarigan no kasano kapateg ti konteksto dagiti sasao. Mabalusingsing ti kaipapanan dagiti sasao no mausarda a saan a maitunos iti konteksto, kas iti panangbalusingsing ni Satanas iti kaipapanan ti Kasuratan idi pinadasna a sulisogen ni Jesus. (Mateo 4:1-11) Iti sabali a bangir, ti panangammo iti konteksto tulongannatayo a maaddaan iti umiso a pannakaawat iti kaipapanan ti sasao. Gapuna, no adalentayo ti maysa a bersikulo ti Biblia, kanayon a nainsiriban nga utobentayo ti konteksto ti bersikulo tapno maawatantayo a nasaysayaat no ania ti ibagbaga ti mannurat.

Aramaten a Siaannad

Ti konteksto ket dinepinar ti maysa a diksionario kas “dagiti paset ti naisurat wenno naibaga a sasao sakbay ken kalpasan ti espesipiko a sao wenno sasao, a masansan a mangapektar iti kaipapanan wenno kababagasna.” Ti konteksto ket mabalin met a tukoyenna “dagiti kasasaad wenno impormasion a nainaig iti maysa a partikular a pasamak, situasion, ken dadduma pay.” Maibasar iti daytoy naud-udi nga anag, ti sabali pay a sao para iti “konteksto” ket “kasasaad.” Ti panangsukimat iti konteksto ti maysa a kasuratan ket nangnangruna a napateg gapu iti insurat ni apostol Pablo ken ni Timoteo: “Aramidem ti amin a kabaelam a mangiparang iti bagim a naanamongan iti Dios, maysa a mangmangged nga awan ti aniaman nga ibainna, nga aramatem a siuumiso ti sao ti kinapudno.” (2 Timoteo 2:15) Tapno mausar a siuumiso ti Sao ti Dios, nasken a siuumiso a maawatantayo dayta, sa sipupudno ken siuumiso nga ilawlawag dayta kadagiti sabsabali. Ti panagraem ken Jehova, ti Autor ti Biblia, tignayennatayo a mangaramid iti dayta, ket dakkel a tulong ti panangusig iti konteksto.

Dagiti Kasasaad Idi Maisurat ti Maikadua a Timoteo

Kas pagarigan, sukimatentayo ti libro ti Biblia a Maikadua a Timoteo.a Kas panangirugi, mabalin a sukimatentayo dagiti kasasaad idi maisurat dayta a libro. Siasino ti nangisurat iti Maikadua a Timoteo? Kaano? Iti sidong dagiti ania a kasasaad? Kalpasanna, saludsodentayo, Ania ti kasasaad ni “Timoteo” a naipanagan iti libro? Apay a kasapulanna dagiti impormasion a linaon ti libro? Dagiti sungbat kadagitoy a saludsod ad-adda a parayrayenda ti panangipategtayo iti libro ken tulongandatayo a mangammo no kasano a magunggonaantayo iti dayta.

Dagiti panglukat a bersikulo ti Maikadua a Timoteo 1:1, 2 ipamatmatna a ti libro ket maysa a surat ni apostol Pablo para ken Timoteo. Ipakita dagiti dadduma a bersikulo nga, idi insurat dayta ni Pablo, isu ket nakabalud gapu iti naimbag a damag. Gapu ta adu ti nangbaybay-a kenkuana, narikna ni Pablo nga asidegen ti ipapatayna. (2 Timoteo 1:15, 16; 2:8-10; 4:6-8) Gapuna, insuratna la ketdi ti libro bayat ti maikadua a pannakaibaludna idiay Roma, a mabalin nga idi agarup 65 K.P. Di nagbayag kalpasan dayta, ni Nero sinentensiaanna ni Pablo a matay.

Dayta ti kasasaad idi maisurat ti Maikadua a Timoteo. Kaskasdi, makapainteres ta saan a nagsurat ni Pablo ken ni Timoteo tapno ipeksa dagiti personal a parikutna. Imbes ketdi, pinakdaaranna ni Timoteo maipapan kadagiti sagabaennanto a rigat ken pinaregtana ti gayyemna a liklikanna dagiti pakasingaan, nga itultuloyna ti “gumun-od iti bileg,” ken idanonna ti pannursuro ni Pablo kadagiti sabsabali. Pagangayanna, naan-anay a makabalan met dagitoy a tumulong iti sabsabali. (2 Timoteo 2:1-7) Anian a nagsayaat nga ulidan ti pudpudno a pannakaseknan iti sabsabali uray iti tiempo ti pakarigatan! Anian a nagsayaat met a balakad kadatayo ita!

Ni Pablo inawaganna ni Timoteo kas “dungdungnguen nga anak.” (2 Timoteo 1:2) Ti agkabannuag ket masansan a madakamat iti Kristiano a Griego a Kasuratan kas matalek a kadua ni Pablo. (Aramid 16:1-5; Roma 16:21; 1 Corinto 4:17) Idi nagsurat ni Pablo kenkuana, agparang nga agtawen ni Timoteo iti nasurok a 30​—a maibilang pay laeng nga agtutubo. (1 Timoteo 4:12) Kaskasdi, nagsayaat idin ti rekord ti kinamatalekna, a ‘nagpaadipen a kadua ni Pablo’ iti nalabit 14 a tawen. (Filipos 2:19-22) Nupay di pay unay nataengan ni Timoteo, impaannong kenkuana ni Pablo ti panangbalakad iti dadduma a panglakayen a “saanda nga agaapa maipapan iti sasao” no di ket iyun-unada dagiti napateg a banag, kas iti pammati ken panagibtur. (2 Timoteo 2:14) Naautorisaran met ni Timoteo a mangdutok kadagiti manangaywan ken ministerial nga adipen iti kongregasion. (1 Timoteo 5:22) Ngem nalabit bumdeng idi a mangaramat iti autoridadna.​—2 Timoteo 1:6, 7.

Naipasango idi ti agkabannuag a panglakayen kadagiti dakkel a pakarigatan. Maysa kadagita ket aramid ti dua a tao, da Himeneo ken Fileto, nga “iluluodda ti pammati ti sumagmamano,” nga isursuroda a “napasamaken ti panagungar.” (2 Timoteo 2:17, 18) Agparang a namatida a ti kakaisuna a panagungar ket naespirituan ken napasamaken dayta kadagiti Kristiano. Nalabit saanda nga inusig ti konteksto ti kinuna ni Pablo a dagiti Kristiano ket natayen kadagiti basolda ngem napagbiagda babaen ti espiritu ti Dios. (Efeso 2:1-6) Imballaag ni Pablo ti mabalin a panagraira dagiti kasta nga impluensia dagiti apostata. Insuratna: “Addanto las-ud ti tiempo a saandanto nga anusan ti makapasalun-at a sursuro, . . . ket iyadayodanto dagiti lapayagda iti kinapudno, idinto ta maisiasidanto nga agturong iti ulbod a sarsarita.”​(2 Timoteo 4:3, 4) Ipakita ti nasakbay a pakdaar ni Pablo a nasken nga ipangag a dagus ni Timoteo ti balakad ti apostol.

Ti Pateg ti Libro Ita

Maibasar iti nadakamat, makitatayo nga insurat ni Pablo ti Maikadua a Timoteo gapu kadagiti sumaganad a rason: (1) Ammona nga asidegen ti ipapatayna, isu a siniguradona a nakasagana ni Timoteo inton awanton a tumulong kenkuana. (2) Kayatna a kabalan ni Timoteo tapno masalaknibanna dagiti ay-aywananna a kongregasion manipud iti apostasia ken kadagiti dadduma a makadangran nga impluensia. (3) Kayatna a paregtaen ni Timoteo nga agtalinaed nga okupado iti panagserbi ken ni Jehova ken agpannuray iti umiso a pannakaammo iti naipaltiing a Kasuratan a mangsaranget iti palso a sursuro.

No tarusantayo dagitoy a kasasaad, ad-adda a makagunggona kadatayo ti Maikadua a Timoteo. Kasta met ita, adda dagiti apostata kas kada Himeneo ken Fileto, a mangitandudo kadagiti bukodda a kapanunotan ken agtarigagay a mangdadael iti pammatitayo. Kanayonanna, addatayon iti “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan” nga impadto ni Pablo. Adu dagiti nakapasar iti kinapudno ti pakdaar ni Pablo: “Amin dagidiay agtartarigagay nga agbiag buyogen ti nadiosan a debosion a mainaig ken Kristo Jesus maidadanesdanto met.” (2 Timoteo 3:1, 12) Kasanotayo a makapagtultuloy a natibker? Kas ken ni Timoteo, masapul nga ipangagtayo ti balakad dagidiay nabayagen nga agserserbi ken Jehova. Babaen met ti personal a panagadal, panagkararag, ken Nakristianuan a panagtitimpuyog, ‘maitultuloytayo ti gumun-od iti bileg’ babaen ti di kaikarian a kinamanangngaasi ni Jehova. Kasta met, buyogen iti panagkompiansa iti kinaepektibo ti umiso a pannakaammo, maipangagtayo ti pammagbaga ni Pablo: “Itultuloymo a salimetmetan ti pagtuladan iti makapasalun-at a sasao.”​—2 Timoteo 1:13.

“Ti Pagtuladan iti Makapasalun-at a Sasao”

Ania dagiti “makapasalun-at a sasao” a dinakamat ni Pablo? Us-usarenna dayta nga ebkas a mangtukoy iti pudno a Nakristianuan a doktrina. Iti umuna a suratna ken ni Timoteo, inlawlawag ni Pablo a dagiti “makapasalun-at a sasao” ket kangrunaanna isu dagiti “sasao ni Apotayo a Jesu-Kristo.” (1 Timoteo 6:3) No ti maysa surotenna ti pagtuladan iti makapasalun-at a sasao, maaddaan iti nalimbong a panunot, naayat nga ugali, ken konsiderasion iti sabsabali. Yantangay ti ministerio ken sursuro ni Jesus ket maitunos iti amin a sabsabali a sursuro a masarakan iti intero a Biblia, ti ebkas a “makapasalun-at a sasao” mabalin a tumukoy pay kadagiti amin a sursuro ti Biblia.

Para ken ni Timoteo, kas met kadagiti amin a Kristiano a panglakayen, ti pagtuladan iti makapasalun-at a sursuro ket maysa a ‘nasayaat a talek’ a masapul a masaluadan. (2 Timoteo 1:13, 14) Ni Timoteo nasken nga ‘ikasabana ti sao, naganetget koma iti dayta iti mainugot a panawen, iti nariribuk a panawen, mangtubngar, mangtinggar, mamagbaga, buyogen ti isuamin a mabayag a panagitured ken arte ti panangisuro.’ (2 Timoteo 4:2) No mapanunottayo a dagiti sursuro dagiti apostata ket agsaksaknap idi kaaldawan ni Timoteo, maawatantayo no apay nga impaganetget ni Pablo ti kinaganat ti panangisuro kadagiti makapasalun-at a sasao. Matarusantayo met a nasken a salakniban ni Timoteo ti arban babaen ti ‘panangtubngar, panangtinggar, panangbagbaga’ buyogen ti mabayag a panagitured ken epektibo a panangisuro.

Kadagiti siasino nga ikasaba ni Timoteo ti sao? Ipakita ti konteksto a kas maysa a panglakayen, ikasaba ni Timoteo ti sao iti uneg ti kongregasion Kristiano. Gapu iti ibubusor, masapul a salimetmetan ni Timoteo ti naespirituan a kinatimbengna ken ikasabana a situtured ti sao ti Dios, saan a dagiti pilosopia ti tao, personal a kapanunotan, wenno minamaag a pattapatta. Pudno, agtungpal daytoy iti ibubusor dagiti nakullaapan ti pampanunotda. (2 Timoteo 1:6-8; 2:1-3, 23-26; 3:14, 15) Ngem babaen ti panangsurotna iti balakad ni Pablo, agtultuloy a malappedan ni Timoteo ti apostasia, kas iti inaramid ni Pablo.​—Aramid 20:25-32.

Dagiti kadi sasao ni Pablo maipapan iti panangikasaba iti sao agaplikar met iti panangasaba iti ruar ti kongregasion? Wen, kas ipakita ti konteksto. Intuloy a kinuna ni Pablo: “Sika, nupay kasta, agtalinaedka a sipupuot iti amin a bambanag, anusam ti dakes, aramidem ti trabaho ti managebanghelio, naan-anay nga itungpalmo ti ministeriom.” (2 Timoteo 4:5) Ti panagebanghelio​—ti panangikasaba iti naimbag a damag ti pannakaisalakan kadagiti di manamati​—ket nakapatpateg iti Nakristianuan a ministerio. (Mateo 24:14; 28:19, 20) Ken yantangay naikasaba ti sao ti Dios iti kongregasion uray kadagiti “nariribuk a panawen,” napingettayo koma ngarud a mangikasaba iti sao kadagidiay adda iti ruar ti kongregasion uray adda pakarigatan.​—1 Tesalonica 1:6.

Ti naipaltiing a Sao ti Dios ti nakaibatayan ti amin nga ikaskasaba ken isursurotayo. Naan-anay ti panagkompiansatayo iti Biblia. Kinuna ni Pablo ken ni Timoteo: “Amin a Kasuratan impaltiing ti Dios ken makagunggona iti panangisuro, iti panangtubngar, iti panangpalinteg iti bambanag, iti panangdisiplina iti kinalinteg.” (2 Timoteo 3:16) Masansan a siuumiso a naadaw dagitoy a sasao tapno mapaneknekan a ti Biblia ket naipaltiing a Sao ti Dios. Ngem ania ti panggep nga insurat ni Pablo dagitoy?

Ti kasarsarita ni Pablo iti suratna ket maysa a panglakayen, maysa nga addaan iti annongen a ‘mangtubngar, mangilinteg iti bambanag, mangdisiplina iti kinalinteg,’ iti uneg ti kongregasion. Gapuna, palpalagipanna ni Timoteo nga agtalek iti kinasirib ti naipaltiing a Sao, a naisuro ken ni Timoteo sipud kinamaladagana. Kas ken ni Timoteo, dagiti panglakayen masapul met a tubngarenda dagiti agar-aramid iti dakes. No aramidenda dayta, nasken a kanayon nga adda kompiansada iti Biblia. Kanayonanna, yantangay impaltiing ti Dios ti Kasuratan, amin a pannubngar a naibatay iti dayta ket talaga a pannubngar manipud iti Dios. Siasinoman a mangilaksid iti naibatay-Biblia a pannubngar ilaklaksidna, saan a ti kapanunotan ti tao, no di ket ti mismo a naipaltiing a balakad ni Jehova.

Anian a nagbaknang iti nadiosan a sirib ti libro a Maikadua a Timoteo! Ken anian nga ad-adda a makagunggona unay no sukimatentayo ti konteksto ti balakadna! Iti daytoy nga artikulo, renepasotayo laeng biit ti sumario dagiti nakaay-ayat, naipaltiing nga impormasion a linaon daytoy a libro, ngem nalawagen a mangipakita a dakkel ti maitulongna no usigentayo ti konteksto ti mabasbasatayo iti Biblia. Dayta ti tumulong a mangipasigurado a pudno nga ‘ar-aramatentayo a siuumiso ti sao ti kinapudno.’

[Footnote]

[Ladawan iti panid 27]

Kayat ni Pablo a kabalan ni Timoteo tapno masalaknibanna dagiti kongregasion

[Ladawan iti panid 30]

Pinalagipan ni Pablo ni Timoteo nga agtalek iti kinasirib ti naipaltiing a Sao