BUGBUGTONG

Ti Griego a sao a mo·no·ge·nesʹ depinaren dagiti leksikograpo kas “agmaymaysa iti kakikitana, kakaisuna,” wenno “ti kakaisuna a kameng ti maysa a puli wenno kakikita.” (Greek-English Lexicon of the New Testament ni Thayer, 1889, p. 417; Greek-English Lexicon da Liddell ken Scott, Oxford, 1968, p. 1144) Naaramat ti termino a pangdeskribir iti relasion agpadpada ti annak a lallaki ken babbai kadagiti nagannakda.

Dakamaten ti Kasuratan ti “bugbugtong nga anak a lalaki” ti maysa a balo a babai nga agnanaed idi iti siudad ti Nain, ti “bugbugtong nga anak a babai” ni Jairo, ken ti “bugbugtong” nga anak ti maysa a lalaki nga inagasan ni Jesus manipud maysa a sairo. (Lu 7:11, 12; 8:41, 42; 9:38) Ti Griego a Septuagint aramatenna ti mo·no·ge·nesʹ iti panangdakamatna iti anak a babai ni Jefte, a maipapan kenkuana naisurat: “Ita pudno unay nga isu idi ti kakaisuna nga anak. Malaksid kenkuana awananen iti uray anak a lalaki wenno anak a babai.”​—Uk 11:34.

Ni apostol Juan maulit-ulit nga iladawanna ni Apo Jesu-Kristo kas ti bugbugtong nga Anak ti Dios. (Jn 1:14; 3:16, 18; 1Jn 4:9) Saan a tumukoy daytoy iti pannakayanakna kas tao, saan met a tumukoy kenkuana kas ti tao laeng a ni Jesus. Bilang Loʹgos, wenno Sao, “daytoy ket adda idi punganay a kadua ti Dios,” uray pay “sakbay a naadda ti lubong.” (Jn 1:1, 2; 17:5, 24) Iti daydi a tiempo bayat ti panagbiagna sakbay a nagbalin a tao, isu nailadawan kas ‘bugbugtong nga Anak’ nga imbaon ni Amana “ditoy lubong.”​—1Jn 4:9.

Isu nailadawan kas addaan iti “maysa a dayag a kas iti kukua ti maysa a bugbugtong nga anak manipud iti maysa nga ama,” daydiay agnanaed “iti saklot a saad iti Ama.” (Jn 1:14, 18) Awanen ti nasingsinged, nadekdekket, wenno nadungdungngo ken nalalailo pay a relasion iti nagbaetan ti maysa nga ama ken ti anak ngem iti daytoy.​—Kitaenyo ti SAKLOT.

Dagiti anghel idiay langit ket annak ti Dios no kasano a ni Adan ket “anak ti Dios.” (Ge 6:2; Job 1:6; 38:7; Lu 3:38) Ngem ti Loʹgos, nga idi agangay naawagan Jesus, isu “ti bugbugtong nga Anak ti Dios.” (Jn 3:18) Maymaysa ti kas kenkuana, daydiay kakaisuna a direkta a pinarsua ti Dios a mismo nga awan pannakaaramat wenno pannakitinnulong ti asinoman a parsua. Isu ti kakaisuna nga inusar ti Dios nga Amana iti panangpaadda iti amin a sabsabali pay a parsua. Isu ti inauna ken daydiay kangrunaan kadagiti amin a sabsabali pay nga anghel (Col 1:15, 16; Heb 1:5, 6), a dagita nga anghel awagan ti Kasuratan iti “kas-dios” wenno “didios.” (Sal 8:4, 5) Gapuna, sigun iti sumagmamano kadagiti kadadaanan ken kasayaatan a manuskrito, ni Apo Jesu-Kristo siuumiso a nadeskribir kas “ti bugbugtong a dios [Gr., mo·no·ge·nesʹ the·osʹ].”​—Jn 1:18, NW, Ro, Sp.

Ti sumagmamano a patarus, kas panangsuporta iti Trinitariano a “Dios Anak” a kapanunotan, pagbinnaliktadenda ti sasao a mo·no·ge·nesʹ the·osʹ ket ipatarusda dayta kas “Dios a bugbugtong.” Ngem ni W. J. Hickie iti librona a Greek-English Lexicon to the New Testament (1956, p. 123) kunana a narigat a matarusan no apay a dagitoy a managipatarus ipatarusda ti mo·no·ge·nesʹ hui·osʹ kas “ti bugbugtong nga Anak,” idinto ta ipatarusda ti mo·no·ge·nesʹ the·osʹ kas “Dios a bugbugtong,” imbes a “ti bugbugtong a Dios.”

Ni Pablo tinukoyna ni Isaac kas ‘bugbugtong nga anak’ ni Abraham (Heb 11:17), uray pay no ni Abraham pinutotna met ni Ismael babaen ken Agar kasta met ti sumagmamano nga annak babaen ken Ketura. (Ge 16:15; 25:1, 2; 1Cr 1:28, 32) Nupay kasta, ti tulag ti Dios naipasdek babaen laeng ken Isaac, ti kakaisuna nga anak ni Abraham babaen ti kari ti Dios, kasta met a kakaisuna nga anak ni Sara. (Ge 17:16-19) Kanayonanna pay, idi tiempo a panangidaton kenkuana ni Abraham, ni Isaac ti kakaisuna nga anak iti sangakabbalayan ni amana. Awan pay idi ti annak a nayanak ken Ketura, ket agarup 20 a tawen nga awan idin ni Ismael​—awan duadua a naasawaanen ken ulo ti bukodna a sangakabbalayan.​—Ge 22:2.

Gapuna, manipud nadumaduma a panangmatmat mainaig iti kari ken iti tulag, bambanag nga isursurat idi ni Pablo kadagiti Hebreo, ni Isaac ket bugbugtong nga anak ni Abraham. Gapuna, ‘dagiti kari’ ken ti ‘bugbugtong nga anak’ innaig ni Pablo iti ‘“bin-im” babaen ken Isaac.’ (Heb 11:17, 18) Umasping man ti panangmatmat ni Josephus wenno saan, nagsao met maipapan ken Isaac kas “kakaisuna nga anak” ni Abraham.​—Jewish Antiquities, I, 222 (xiii, 1).