Agbasa Tapno Palawaen ti Pannakaammoyo

INIL-ILIWYO kadin ti agpasiar kadagiti adayu a luglugar; maam-ammo dagiti tattao iti nagduduma a kultura; kitaen ken sukisoken dagiti kadawyan a pagsidsiddaawan kas ti dissuor, nangayed a bambantay, ken misterioso a kabakiran; ken adalen ti maipapan kadagiti nakaskasdaaw a tumatayab, an-animal ken mulmula? Wenno kayatyo ti bumatok iti tukok ti baybay; mapan idiay law-ang; sumirip iti lubong dagiti mikroorganismo; adalen dagiti pagsidsiddaawan ti utek, ti mata, ken ti puso; wenno saksianyo ti milagro ti pannakaipasngay? Nalabit pasublienyo pay ti pagorasanyo ket sukimatenyo ti napalabas babaen ti historia ken arkeolohia?

Amin dagitoy a makaparagsak a panangbiruk iti kapadasan ket silulukat kadakayo babaen kadagiti naiyemprenta a panid. Di kasapulan a panawan pay ti pagtaenganyo, mapadasanyo amin dagitoy a bambanag babaen ti panagbasayo kadagiti liblibro ken dadduma a publikasion a kamalig ti pannakaammo iti tunggal tay-ak. Kas kunaen ti Biblia: “Iti panagaramid kadagiti adu a liblibro awan ti gibusna.” (Eclesiastes 12:12) Ti nasayaat a panagbasa ti mangipaay kenka iti gundaway nga agsakdo ditoy a kamalig iti aniaman a kayatmo.

Maysa a Lapped a Maikari a Mapagballigian

Nakalkaldaang, nasurok nga 800 milion a tattao iti sangalubongan nga agtawen iti nasursurok a 15 ti di makabasa ken makasurat. Daytoy limitaranna iti kasta unay ti abilidadda a makaadal ken makipatang. Lapdanna ti abilidadda nga agpanunot ken pagpannurayenna ida kadagidiay makabasa, isut’ gapuna a maisarangda iti peggad iti pannakaallilaw wenno magundawayan.

Uray dagiti kangrunaan nga inaldaw nga ar-aramid agbalin a silo kadagiti di nakaadal. Kas pangarigan, ti panagbiahe, no dadduma, ket makariro no ti maysa saan a makabasa kadagiti tanda ti kalsada ken direksion idiay terminal ti bus, estasion ti tren, ken eropuerto. Adda met pagdaksanna ken pannakaibabain no kiddawem iti maysa a mangbasa ken mangisurat kadagiti simple a pormas. Dagiti inna a di makabasa kadagiti bilin maipapan iti taraon wenno medisina irisgoda dagiti annakda babaen ti panangted kadagiti bambanag a mangdangran kadakuada.

Nalawag, ti di panagadal ket nagdakkelan a lapped. Nupay kasta, babaen iti bassit a tulong, mabalin a mapagballigian. Ti kasasaad ket kas ken Marthe. Iti tawen a 70 isut’ bulsek iti 20 a tawenen ket malaglagipna laeng ti buya iti lubong ti lawag ken kolor. Kalpasanna maysa a siruhano ti nangaramid iti operasion. Daytoy ti nangilukat manen kenkuana ti pagsidsiddaawan a lubong ti panagkita—ken ti kinaragsak ti panagbasbasa. Adda met dita ni Kalu, a 70 añosen. Kas agtutubo a lalaki, isut’ nagpasalista iti eskuelaan dagiti agad-adal nga agbasa. Itatta isut’ makabasan ken makapagsuraten iti tallo a pagsasao.

Mabalin a mammano laeng dagiti tattao a kas ken Marthe, ngem rinibu ti kas ken Kalu a napagballigianda ti lappedda babaen ti panagadal nga agbasa. Kas namnamaen, saan a maaramidan daytoy iti agpatnag. Kasapulan ti panawen ken panangikagumaan ken, kangarunaan ngem amin, ti adu a pammaregta ken tulong. Matulonganyo kadi ti maysa? Dagiti Saksi ni Jehova iti adu a pagpagilian mangikonkonduktada iti pagadalan ti panagbasa kas ti maysa a nangtulong ken Kalu, ket daytoy ti nangipaay iti nangato a bilang dagiti makabasa kadagiti Saksi. Idiay Nigeria, kas pangarigan, ti bilang ti makabasa kadagiti Saksi ni Jehova ket ad-adu ngem doble no idilig iti pangkaaduan a populasion.

Agbalin a Nasaysayaat a Managbasa

Nalabit awan ti problemayo iti di pannakabasa. Ngem kasanot’ kalaingyo a bumasa? Mabalin a nabuntogkay nga agbasa ken agsublisublikayo, kayatna a sawen, kadawyanyo ti agsardeng iti tengnga iti linia wenno sentensia ket agsubli tapno basaento manen. Wenno nalabit diyo mabalikas a naimbag dagiti sao wenno marigatankay a mangawat ti kaipapananda. Mabalin kadi a mapagballigian dagitoy a problema?

Ti trese años a ni Beatrice kabaelanna nga inaig dagiti sasao kadagiti kapanunotan ngem marigatan a mangibalikas kadakuada. Basaenna ti sao a “persona” a “tao” wenno ti sao a “patakder” kas “balay.” Adda nangisuro kenkuana kadagiti ponetiko dagiti sasao—no kasano a mapagtipon ti uni dagiti bokales ken konsonante tapno mangpataud iti sabali nga uni—ken no kasanot’ panangibalikas kadagiti sasao babaen ti selaba. Naparegta met a mangbasa ti Ti Librok dagiti Estoria ti Biblia bayat nga agdengdengngeg iti recording dayta a libro.a Naparang-ayna ti pannakaawat ken panangibalikas kadagiti sasao, ket itattan nasarakannan ti dakdakkel a kinaragsak iti panagbasbasa.

Nalabit masapul a parang-ayem ti panangusar kadagiti ponetiko. Agsipud ta basbasaem daytoy nga artikulo, ammomon no ania dagiti selaba. Ikurrim daytoy a pannakaammo iti panangwatwatmo ti panangibalikas. Mangalaka iti maysa a sao, sinasinaem iti selaba, ket baliksem ti tunggal selaba. (Kas pangarigan: pa-na-ngi-ba-li-kas) Kalpasanna pagtitiponem ti sao ket baliksem kas maymaysa a sao. Sanayem daytoy kadagiti dadduma a sasao, ket kalpasanna padasem a basaen ida a di masapul a sinasinaen ti tunggal selaba. Adalem nga ilasin ti intero a sasao a di balbaliksen ida.

Dagiti nalaing a bumasa dida basaen ti tunggal sao. Kitaenda ti intero a grupo dagiti sasao ket awatenda ti kaipapanan ti grupo ti sasao wenno ti interamente a kaipapananna. Isut’ gapuna nga imbes nga agsardeng ken kitaen ti tunggal sao, padasem a kitaen ti sumagmamano a sasao iti tunggal panangiperrengmo ti matam, ket tunggal panangiperreng masapul nga awan aniamanna a panagsardeng ti mata, maysa nga apagbiit a panangkita. Babaen ti panangsanay maaramidanyo daytoy. Ngem siputanyo ti aniaman a tendensia ti panagsublisubli. Ti panagsubli tapno basaen manen dagiti paset dagiti sentensia gupdenna ti panagayos ti kapanunotan ken lapdanna ti panangawatmo. Gapuna sanayem ti awan sardeng a panagbasa.

Uray no makabasakayo a nalaing, adda pay dadduma a bambanag. Ti pannakaawat, abilidad a manglagip, ken nabaknang a bokabulario—amin dagitoy ket napapateg a kalat a gun-oden. Dagiti nainayon a kahon mangipaay iti sumagmamano a tulong no kasano a magun-odan ida. Apay a diyo kitaen no kasanot’ kalaingyo babaen ti panangusar kadagiti naisingasing?

Pilienyo ti Umiso a Babasaen

Babaen iti naparang-ay nga abilidad iti panagbasa, ti maysa a lubong ti pannakaammo—maysa a nabaknang nga impormasion iti naiprenta a panid—nalakayo laeng a magun-odan. Siempre, maadalyo ti sumagmamano kadagitoy a bambanag iti TV ken videotapes, ngem ti panagbasa parayrayenna ken parang-ayenna ti panagpampanunotyo, imahinasionyo, ken ti abilidadyo a mangiyebkas ti bagbagiyo. Ipalagipna agpadpada dagiti sao ken mental a ladladawan, isarita, ken isurat a sisisirib maipapan iti nagadu a tema, a mamagbalin kadakayo a nakaay-ayat a tao a pakilangenan.

Nupay kasta, gaput’ kinaadu ti tema a sukimaten, sadinot’ pangrugianyo? Ti bersikulo ti Biblia a nagkuna, “Iti panagaramid kadagiti adu a liblibro awan ti gibusna,” kunaenna pay, “Ti napalalo a debosion kadakuada ket babantot ti lasag.” (Eclesiastes 12:12) Diyo mabalin a basaen ti tunggal maysa—ket saan a tunggal maysa nasayaat ken napudno. Agbalinkay a napili. Pudno basaenyo dagiti material a mangsukog ti naimbag a kinataoyo nga agbalin a nasaysayaat ket daytat’ mangtulong kadakayo iti panggedan, idiay eskuelaan, wenno iti panangaywanyo kadagiti responsabilidadyo iti pamilia. Mapalawayo ti pannakaammoyo babaen ti panagbasbasayo kadagiti internasional a publikasion kas ti Agriingkayo! Iti nagbabaetan ti sumagmamano a panid, matagiragsakyo ti impormasion a naadaw manipud iti aglikmut ti lubong.

Ti kinapili pagbalinenna nga adda panggep ti panagbasayo ken mangiyeg iti praktikal, intelektual, ken espiritual a gunggona kadakayo. Gapuna pilienyo a nalaing, ken mangipaay iti tiempo nga agbasa idiay pagtaengan, bayat nga agsardengkay nga agtrabaho, bayat nga agur-uray, no agbibiahe, ken kadagiti dadduma nga okasion. Agbasa—dayta palawaenna ti pannakaammoyo.

[Footnote]

[Kahon iti panid 27]

Kasano a Maparang-ay ti Pannakaawat

● Agpanunot a siaalibtak bayat nga agbasbasa, agsaludsod ken mangadaw kadagiti konklusion.

● Sipapanunot iti tema ti artikulo ken aniaman a sub-titulo.

● Padasenyo a kitaen no kasano a mainaig ti tunggal parapo iti kangrunaan a tema.

● Inaigyo ti material iti naammuanyon.

● Iyaplikar ti material iti biagyo ken kapkapadasan.

Paaduenyo ti Bokabularioyo

● Ugedan dagiti di pamiliar a sasao bayat nga agbasbasakayo.

● Kitaenyo no kasano a nausar dagita a sasao iti konteksto.

● Agkonsulta iti diksionario kadagiti kaipapanan ti sasao bayat nga agbasbasakayo.

● Adalen a baliksen a siuumiso dagiti sasao.

● Sanayen nga usaren dagiti baro a sasao iti pannakipatpatang kadagiti dadduma.