SAUL
[Nagsaludsod [iti Dios]; Nagimtuod [iti Dios]].
Maysa a Benjamita a nagtaud ken Jeiel (mabalin a naawagan met iti Abiel) iti linia ti pamilia da Ner ken Kis (1Cr 8:29-33; 9:35-39; kitaenyo ti ABIEL Num. 1); ti immuna nga ari ti Israel a pinili ti Dios. (1Sm 9:15, 16; 10:1) Naggapu ni Saul iti nabaknang a pamilia. Isu ket nataer a lalaki, a nataytayag ngem iti amin a sabsabali pay nga indibidual iti nasionna, ken nagpaiduma ti kinapigsa ken kinasiglatna. (1Sm 9:1, 2; 2Sm 1:23) Ahinoam ti nagan ti asawana. Naaddaan ni Saul iti di nakurkurang ngem pito nga annak a lallaki, da Jonatan, Isvi, Malqui-sua, Abinadab, Is-boset (Esbaal), Armoni, ken Mefiboset, kasta met iti dua nga annak a babbai, da Merab ken Mical. Ni Abner nga uliteg ni Ari Saul (kitaenyo ti ABNER) ti nagserbi kas panguluen ti buyot ti Israel.—1Sm 14:49, 50; 2Sm 2:8; 21:8; 1Cr 8:33.
Ti agtutubo a ni Saul ket nagbiag bayat ti nariribuk a tiempo iti pakasaritaan ti Israel. Nagbalin nga awan gawgaway ti nasion no iti militar gapu iti panangirurumen dagiti Filisteo (1Sm 9:16; 13:19, 20), ken naipangta met a rauten ida dagiti Ammonita iti panangidaulo ni Ari Nahas. (1Sm 12:12) Nupay matalek ni Samuel a nagserbi kas ukom ti Israel, binallikug dagiti annakna ti kinahustisia. (1Sm 8:1-3) Gapu iti natauan a panangmatmat dagiti lallakay ti Israel ken nalipatandan a kabaelan ni Jehova a salakniban ti ilina, immasidegda ken Samuel ket kiniddawda a mangdutok iti ari a mamangulo kadakuada.—1Sm 8:4, 5.
Napulotan kas Ari. Kalpasan dayta, inwanwan ni Jehova ti bambanag maipaay iti pannakapulot ni Saul kas ari. Kadua ni Saul ti katulonganna a nangsapul kadagiti napukaw nga asna ni amana. Yantangay awan nagmamaayan ti panagbirokda, inkeddengna nga agawiddan. Ngem insingasing ti kaduana nga agpatulongda iti “lalaki ti Dios” a pagaammo nga adda iti kabangibang a siudad. Daytoy ti makagapu a nagsarak da Saul ken Samuel. (1Sm 9:3-19) Iti damo a panagsaritada ken Samuel, makita a naemma a lalaki ni Saul. (1Sm 9:20, 21) Kalpasan ti pannanganda iti sakripisio, intultuloy ni Samuel ti nakisarita kenkuana. Iti sumaganad a bigat, ni Samuel pinulotanna ni Saul kas ari. Tapno mapatalgedan ni Samuel nga adda ken Saul ti Dios, nangted kenkuana iti tallo a naimpadtuan a pagilasinan, nga amin dagita ket natungpal iti dayta nga aldaw.—1Sm 9:22–10:16.
Idiay Mizpa, idi napili ni Saul kas ari idi agangay babaen iti panagbibinnunot (1Sm 10:20, 21, JB; NE), mababain a naglemmeng kadagiti gargaret. Naidatag kas ari idi nasarakan, ket immanamong dagiti umili sa impukkawda: “Agbiag koma ti ari!” Isu kinuyog dagiti maingel a lallaki idi nagsubli idiay Gabaa. Nagtalinaed a siuulimek ni Saul nupay linais ken inumsi dagiti awan kaes-eskanna a lallaki.—1Sm 10:17-27.
Dagiti Damo a Panagballigina. Agarup makabulan kalpasanna (sigun iti mabasa iti Griego a Septuagint ken iti Dead Sea Scroll 4QSama iti 1Sm 11:1), kinalikaguman ni Nahas nga ari ti Ammon ti isusuko ti Jabes idiay Galaad. (Kitaenyo ti NAHAS Num. 1.) Idi impadamag daytoy dagiti mensahero ken Saul, nagtignay kenkuana ti espiritu ti Dios. Dagus a nangummong iti buyot a buklen ti 330,000 a lallaki ket indauluanna daytoy iti panagballigi. Gapu itoy, bimmileg ti saad ni Saul kas ari, nga uray la indawat dagiti umili a mapapatay dagidiay nagsao maibusor kenkuana. Ngem yantangay binigbig ni Saul a ni Jehova ti nangipaay iti balligi, saan nga immannugot iti daytoy. Kalpasan dayta, napatalgedan manen ti kinaari ni Saul idiay Gilgal.—1Sm 11:1-15.
Simmaganad, nagtignay ni Saul tapno maduprak ti bileg dagiti Filisteo a mangituray iti Israel. Nangpili iti 3,000 nga Israelita, nga indauluanna ti 2,000 ket indauluan met ti anakna a ni Jonatan ti nabatbati. Kas panagtungpal ni Jonatan iti bilin ni amana, “kinabil[na] ti garison dagiti Filisteo nga adda idi idiay Geba.” Tapno makabales dagiti Filisteo, nangummongda iti nabileg a puersa ket nagpakarsoda idiay Micmas.—1Sm 13:3, 5.
Agbasol Gapu iti Kinadursokna. Kabayatanna, nagsanud ni Saul manipud Micmas a nagpa-Gilgal idiay Ginget Jordan. Inur-urayna sadiay ni Samuel iti pito nga aldaw. Ngem saan a dimteng ni Samuel iti naituding a tiempo. Mabuteng ni Saul di la ket ta darupen ti kabusor a saanna pay a nagun-od ti tulong ni Jehova, kasta met a ti agtultuloy a panagur-urayda agbanag laeng iti itatalaw ti buyotna, iti kasta ‘pinilitna ti bagina’ a mangidaton iti mapuoran a sakripisio. Idi dimtengen ni Samuel, kinondenarna kas basol ti ‘minamaag a tignay’ ni Saul. Nalawag a nagbasol ni Saul gapu iti sidudursok a panagisakripisiona ken iti saanna a panagtungpal iti bilin ni Jehova nga urayenna ni Samuel a mangidaton iti sakripisio, a dayta a bilin ket naited ken Samuel a pannakabagi ti Dios. (Idiligyo ti 1Sm 10:8.) Kas nagbanagan daytoy a tignay, saan idin nga agpaut ti pagarian ni Saul.—1Sm 13:1-14.
Kabayatan ti kampania militar maibusor kadagiti Filisteo, kinuna ni Saul a mailunod ti siasinoman a mangan iti taraon agingga a saanda pay a nabales dagiti kabusor. Saan a nasayaat ti nagbanagan daytoy a nadarasudos a sapatana. Nabannog dagiti Israelita, ket nupay inabakda dagiti Filisteo, ti panagballigida ket saan a kas iti mainanama. Gapu ta nabisinanda, saandan a nauray nga agaruyot ti dara manipud kadagiti animal a pinartida, iti kasta nasalungasingda ti linteg ti Dios maipapan iti kinasagrado ti dara. Nangan ni Jonatan iti diro gapu ta saanna a nangngeg ti sapata ti amana. Gapuna, impataw kenkuana ni Saul ti dusa nga ipapatay. Ngem dagiti tattao inkaluyada ni Jonatan, ta dakkel ti naaramidanna iti panagballigi ti Israel.—1Sm 14:1-45.
Linaksid ti Dios. Bayat ti panagturay ni Saul, naulit-ulit a nakigubatda kadagiti Filisteo ken iti sabali pay a tattao, a pakairamanan dagiti Moabita, Ammonita, Edomita, ken Amalekita. (1Sm 14:47, 48, 52) Iti pannakigubat ni Saul kadagiti Amalekita, sinalungasingna ti bilin ni Jehova gapu ta inispalna dagiti kasayaatan nga animal iti arban ken pangenda kasta met ti arida a ni Agag. Idi naisaludsod ken Saul no apay a saan a nagtulnog iti timek ni Jehova, saanna a binigbig ti basolna ket pinabasolna dagiti umili. Idi naipaganetgeten ni Samuel ti kinaserioso ti basol ken kinunana a laksiden ni Jehova kas ari, sa laeng binigbig ni Saul a nagbasol gapu iti panagbutengna kadagiti umili. Kalpasan a nagpakaasi ni Saul ken Samuel a padayawanna iti sango ti lallakay ken iti sango ti Israel babaen ti panangkuyogna kenkuana, nagparang ni Samuel a kaduana iti sanguananda. Idin ni Samuel a mismo pinapatayna ni Agag. Kalpasan dayta, simminan ni Samuel ken Saul ket saandan a nagkadua.—1Sm 15:1-35.
Kalpasan daytoy ken kalpasan ti pannakapulot ni David kas masanguanan nga ari ti Israel, pimmanaw ken Saul ti espiritu ni Jehova. Manipud idin isu “pinagaligaget ti maysa a dakes nga espiritu manipud ken Jehova.” Yantangay pimmanawen ti nasantuan nga espiritu ken Saul, impalubos ni Jehova a maadda ken Saul ti maysa a dakes nga espiritu, iti kasta naawan ti talna ti panunotna ken nagbalinen a dakes ti rikrikna, pampanunot, ken ar-arapaapna. Ti saanna a panagtulnog ken Jehova ket mangipasimudaag iti dakes a pagannayasan ti panunot ken pusona, a gapu iti dayta ti espiritu ti Dios saanna nga impaayan ni Saul iti puersa a mangsalaknib wenno sumaranget. Nupay kasta, yantangay pinalubosan ni Jehova ti “dakes nga espiritu” a mangsukat iti espirituna ken mamagaligaget ken Saul, mabalin a kunaen a “dakes nga espiritu [dayta] manipud ken Jehova,” isu a dagiti adipen ni Saul inawaganda dayta kas “dakes nga espiritu ti Dios.” Kas insingasing ti maysa kadagiti katulonganna, kiniddaw ni Saul nga agbalin ni David a musikerona iti palasio tapno agkalma no riribuken ti “dakes nga espiritu.”—1Sm 16:14-23; 17:15.
Dagiti Pannakainaigna ken David. Kalpasan dayta, nagpeggad ti kinatalged ti Israel gapu kadagiti Filisteo. Bayat a nagkampo dagiti Filisteo iti maysa a sikigan ti Nababa a Tanap ti Ela ken nagkampo met dagiti puersa ni Ari Saul iti bangir a sikigan, rimmuar ni Goliat manipud pakarso dagiti Filisteo iti bigat ken iti rabii iti uneg ti 40 nga aldaw, a karkaritenna ti Israel a mangipaay iti maysa a lalaki a karinnupakna. Inkari ni Ari Saul a pabaknangenna ti siasinoman nga Israelita a makapapatay ken Goliat kasta met nga itedna kenkuana ti anakna a babai kas asawa. Kasta met, saanen nga agbayad iti buis ti sangakabbalayan ti ama dayta ken saanen nga inkapilitan nga agserbi. (Idiligyo ti 1Sm 8:11-17.) Idi dimteng ni David iti lugar nga awitna dagiti abasto a taraon agpaay iti kakabsatna ken ti sumagmamano a taraon agpaay iti panguluen ti rinibu (mabalin a ti komandante ti kakabsat ni David), nabatad nga ipasimudaag dagiti panagsalsaludsodna a situtulok a lumaban. Gapu itoy impanda ken Saul ket nagresulta iti panangparmekna ken Goliat.—1Sm 17:1-58.
Guraenna ni David. Kalpasan dayta, ni Saul insaadna ni David a mamangulo kadagiti lallaki ti gubat. Idi agangay, nagbanag daytoy iti pannakaidayaw ni David iti kanta nga ad-adda ngem iti mismo nga ari. Gapuna, nagatap ni Saul ken David ken ginurana dayta gapu iti apalna. Iti maysa a gundaway, bayat nga agtoktokar ni David iti arpa, ‘nangrugi nga agtignay ni Saul a kasla mammadto.’ Saanna a kayat a sawen a nangrugi ni Saul a mangyebkas kadagiti padto, no di ket nalawag a nangiparangarang iti karkarna a rikna ken di pannakaidna a kas ti mapasaran ti maysa a mammadto sakbay unay nga agipadto wenno bayat nga agipadpadto. Bayat a mapaspasaran dayta ni Saul, namindua a ginayangna ni David. Gapu ta napaay a manggayang ken David a sumalput agingga iti diding, immanamong ni Saul idi agangay a mayasawa ken David ti anakna a ni Mical no maidatagna ti sangagasut a makinsango a kudil dagiti Filisteo. Ti panggep ni Saul iti daytoy a tukon ket matay ni David iti im-ima dagiti Filisteo. Napaay ti gandat ni Saul ket nangidatag ni David iti 200 a makinsango a kudil imbes a 100 laeng tapno mangbukel iti pannakiasawa nga aliansa ken Saul. Iti kasta, dimmegdeg ti buteng ti ari ken ti gurana ken David. Imbaga ni Saul iti anakna a ni Jonatan ken iti amin nga ad-adipenna ti tarigagayna a mangpapatay ken David. Idi bimmallaet ni Jonatan, inkari ni Saul a saanna a papatayen ni David. Nupay kasta, napilitan nga agtalaw ni David tapno mayalikakana ti biagna, ta namitlon a ginayang ni Saul. Pinabantayan pay ni Saul ti balay ni David kadagiti mensahero ken imbilinna a mapapatay ni David iti bigat.—1Sm 18:1–19:11.
Iti dayta a rabii, naglibas ni David iti tawa ti balayna sa nagtaray a napan idiay Rama, a sadiay nga agnanaed ni Samuel. Kalpasanna, nakipagnaed ken Samuel idiay Naiot. Idi naipadamag daytoy ken Saul, nangibaon kadagiti mensahero a mangkemmeg ken David. Ngem, apaman a nakagtengda, “nangrugida a nagtignay a kasla mammadto.” Nalawag a nagtignay kadakuada ti espiritu ti Dios iti kasta nalipatanda ti panggep a nakaibaonanda. Idi kastoy met ti napasamak iti dua a sabali pay a grupo dagiti mensahero nga imbaon ni Saul, isu a mismon ti napan idiay Rama. Nagtignay met kenkuana ti espiritu ti Dios iti napapaut a tiempo, isu a naaddaan ni David iti gundaway nga agtalaw.—1Sm 19:12–20:1; kitaenyo ti MAMMADTO (No Kasano a Nadutokan ken Napaltiingan).
Ni David saanna a pinatay ni Saul kas pinulotan ti Dios. Kalpasan dagitoy di naballigi a gandat a mangpapatay ken David, bimmallaet manen ni Jonatan maigapu ken David. Ngem nakapungtot unay ni Saul nga uray la ginayangna ti bukodna nga anak. (1Sm 20:1-33) Sipuden iti daydi a gundaway, saan a nagsarsardeng ni Saul a nangkamkamat ken David. Idi naammuanna a timmulong ken David ni Ahimelec a nangato a padi, imbilin ni Saul a mapapatay ni Ahimelec ken dagiti kaduana a papadi. (1Sm 22:6-19) Idi agangay, implanona a rauten ti siudad ti Keila agsipud ta agnanaed sadiay ni David ngem saannan nga intuloy ti planona idi nakatalaw ni David. Intultuloy ni Saul ti panagkamat, nga inan-anupna ni David kadagiti let-ang. Nupay kasta, temporario a simmardeng a kimmamat gapu iti maysa a panagrubbuot dagiti Filisteo, iti kasta naaddaan ni David iti gundaway nga agkamang iti Let-ang ti En-gedi. Kalpasan dayta, namindua a naaddaan ni David iti gundaway a mangpatay koma ken Saul. Ngem nagkedked ni David a mangdangran iti daydiay pinulotan ni Jehova. Iti dayta a maikadua a gundaway, idi naammuan ni Saul ti panagkedked ni David a mangpapatay kenkuana, inkarina pay a saanna a dangran ni David. Ngem di naimpusuan daytoy nga imbagana, ta insardengna laeng ti kimmamat idi naammuanna a nagkamang ni David iti Filisteo a siudad ti Gat.—1Sm 23:10–24:22; 26:1–27:1, 4.
Makiuman ni Saul iti espiritista. Agarup maysa wenno dua a tawen kalpasanna (1Sm 29:3), dimmarup dagiti Filisteo maibusor ken Saul. Gapu ta awanen kenkuana ti espiritu ken panangiwanwan ni Jehova, ken nabaybay-anen iti nariribuk a panagpampanunot, nakiuman ni Saul iti espiritista, maysa a basol a maikari iti ipapatay. (Le 20:6) Nanglimlimo ket napan iti maysa a mannakiuman iti espiritu idiay En-dor, a kiniddawna nga iruarna maipaay kenkuana ti natayen a ni Samuel. Sigun iti panangiladawan ti babai iti nakitana, impapan ni Saul nga isu daydiay ni Samuel. Nupay kasta, maimutektekan koma a saan a sinungbatan ni Jehova dagiti panagimtuod ni Saul ken nabatad a saan a sumungbat babaen iti aramid a kondenaren ti lintegna a maikari iti dusa nga ipapatay. (Le 20:27) Gapuna, ti imbaga ti babai ket naggubuay la ketdi iti sairo. Saan a naliwliwa ni Saul iti dayta a mensahe, imbes ketdi nalapunos iti buteng.—1Sm 28:4-25; kitaenyo ti ESPIRITISMO.
Ipapatay ni Saul. Iti simmaruno a pannakilabanna kadagiti Filisteo, nakaro ti pannakasugat ni Saul idiay Bantay Gilboa ken tallo kadagiti annakna ti napapatay. Gapu ta nagkitakit a mangpapatay kenkuana ti agaw-awit iti armasna, rinugmaan ni Saul ti bukodna a kampilan. (1Sm 31:1-7) Agarup tallo nga aldaw kalpasanna, maysa nga agtutubo nga Amalekita ti napan ken David, a mangipaspasindayag a pinapatayna ti nasugatan nga ari. Nalawag nga ulbod daytoy, a naaramid tapno magun-odna ti pabor ni David. Nupay kasta, imbilin ni David a mapapatay ti lalaki gapu iti kinunana nga inaramidna, agsipud ta ni Saul ket pinulotan ni Jehova.—2Sm 1:1-15.
Kabayatanna, inlansa dagiti Filisteo dagiti bangkay ni Saul ken ti tallo nga annakna iti pader ti Bet-san. Nupay kasta, dagiti natured a lallaki ti Jabes-galaad innalada dagiti bangkay ket pinuoranda dagita, sada intabon dagiti tulang.—1Sm 31:8-13.
Tawtawen kalpasanna, kabayatan ti panagturay ni David, naibalesan ti panagbasol iti dara a gapuanan ni Saul ken ti balayna mainaig kadagiti Gabaonita idi napapatay ti pito kadagiti kaputotanna.—2Sm 21:1-9.