Eghọnghọn Nin Mhan Miẹn bi Emhin Nin Mhan Luẹle Beji Mhan Rẹ Ga Jehova

Ẹghe nan rẹ ha khọn okhọn nọnzẹva nin agbọn rebhe kugbe khọn, ọle ene biẹ mẹn sibhi Estonia re diọbhi Germany. Enin a da biẹ mẹn. A ki biẹ mẹn fo, ele da mhanmhanlẹn nin ele rẹ sibhi Germany re ha khian Canada. Beji mhan sẹbhi Canada, obhi uwa khere mhan ha ye bhi agọ natiọle Ottawa, sẹyẹ a bẹẹ ọkhọkhọ bhi ọne uwa. Obọ wo manman gbe mhan, ọkpakinọn mhan wo miẹn ẹkẹn-ọkhọ ha le.

Ẹdọkpa, Esali Jehova da tie Revelation 21:3, 4 man inẹn mẹn. Ebi a rẹman ọlẹn bhi enin da rẹso ọle sẹbho ghe, ọle da ha viẹ. Aba mẹn bi inẹn mẹn da muegbe nin ele rẹ ha luẹ Baibo. Ọ bha bue gbe, ele da mianmẹn.

Arẹmiẹn ene biẹ mẹn imanman họn ebo, ele bha zẹwẹ ha re oga nọnsi Jehova khiẹn. Ẹdẹ Satọde, aba mẹn ki re mẹn bi obhio mẹn nin okhuo natiọle Sylvia dagbare bhi inẹbho, arẹmiẹn asọn rebhe ọle rẹ wẹnna bhi eji a da lu iwẹnna ojogun bhi Sudbury, Ontario. Uzana-uzana, mhan ki ko luẹ ebe Ọkhẹughe kugbe bọsi azagba-uwa. Aba mẹn bi inẹn mẹn rẹkpa mẹn rẹ wo hoẹmhọn Jehova. Ọnan da re mẹn mianmẹn bhi ukpe 1956 beji mẹn ha ribhi ikpe igbe. Uwedẹ nin ele rẹ wo hoẹmhọn Jehova re ọne ọhubhudu nin mẹn rẹ wo ha ga Jehova.

Mẹn ki yo isiku sẹcọndri fo, mẹn bha yẹ manman denọ ẹlo ọbhi oga. Mẹn da ha riale ghe, mẹn ha munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan, mẹn ida yẹ miẹn otọ rẹ ha khuan igho, beji mẹn ha da sabọ diọbhi agbaẹbho kẹkẹ nin mẹn ha mhọn bhi ọkhọle. Mẹn da miẹn iwẹnna nin mẹn rẹ ha khue illo bhi redio stesiọn. Mẹn wo manman hoẹmhọn ọne iwẹnna. Ọsemuan mẹn rẹ ha wẹnna bhi enin. Ranmhude ọnan, ẹghe-ẹghe mẹn rẹ wo ha gbẹdẹ ikolo oga. Sẹyẹ, mẹn da dọ deba ẹbho ne bha hoẹmhọn Osẹnobulua ha muobọ. Akizẹbue, mẹn da dọ lẹn kere ghe, ọkheke nin mẹn zobọ bhi ọne iwẹnna.

Mẹn da kpanọ diọbhi eji a tiọle Oshawa, Ontario. Bhi enin, mẹn da miẹn Ray Norman, obhio ọle nin okhuo natiọle Lesli bi ekanẹfan ebhebhe. Ele da wo ji ẹmhọn mẹn da rẹtẹ ele. Uwedẹ nin ele rẹ ha ghọnghọn da re mẹn kie ria ẹmhọn ebi mẹn ho nin mẹn re iẹnlẹn nọnsẹmhẹn lu. Ele da yọle nin mẹn ria ẹmhọn iwẹnna ọkanẹfan. Mẹn da munhẹn ha lu ọle bhi Sẹtẹmba 1966. Mẹn da ha ghọnghọn ye wo ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn. Ọkpakinọn, emhin nin mẹn bha rẹ re ẹlo ọi da sunu.

JEHOVA HA MUN ẸSỌN NIN UWẸ, DỌNMHEGBE RẸ LU ỌLE

Beji mẹn ribhi isiku, mẹn da gbẹn vuọn ebe na rẹ tie ọria vae bhi Bẹtẹ bhi Toronto, Canada. Akizẹbue beji mẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan, a da tie mẹn nin mẹn dọ ga bhi Bẹtẹ bhi ikpe enẹn. Bhi ọsi ẹmhọanta, mẹn wo gene hoẹmhọn Lesli. Bhiriọ, mẹn da ha mun ofẹn ghe, mẹn ha diọbhi Bẹtẹ, mẹn ida yẹ miẹn ọlẹn ghẹdẹ. Mẹn ki manman nan erọnmhọn ji Jehova fo, mẹn da muegbe nin mẹn rẹ diọbhi Bẹtẹ, ye gbe ọkinbue nin Lesli.

Bhi enin, mẹn da ha wẹnna bhi eji a da họ ukpọn. Akizẹbue, mẹn da yẹ lu iwẹnna ọsi akọwe. Bhi ọne ẹghe nan, Lesli da ha lu iwẹnna ọkanẹfan kpataki bhi Gatineau, Quebec. Ẹghe rebhe mẹn rẹ ha ria ẹmhọn ebi ọle lu bhi enin, sẹyẹ si mẹn gene ze emhin nọn mẹn rẹ lu. Ọkpakinọn, emhin nin mẹn bha rẹ re ẹlo ọi da sunu nọn re mẹn ha ghọnghọn. A da tie Ray nin obhio Lesli vae bhi Bẹtẹ. Mẹn bi ọle da ko ha ribhi ugha ọkpa. Ọnan da re mẹn kie munhẹn ha ne Lesli talọ. Mhan da bọ egbe bhi Fẹbuare 27, 1971. Ọne ukpẹdẹ nan kike bhi ene ikpe enẹn nan tie mẹn bhi Bẹtẹ.

A da je mẹn bi okhuo mẹn nin Lesli ha khian agbotu nan da zẹ urolo French bhi Quebec nin mhan dọ ga bhi enin. A da yọle nin mẹn dọ ha lu iwẹnna ọfẹotughe beji mẹn ribhi ikpe 28. Mẹn bha rẹ re ẹlo ọbhi ọnan. Mẹn da ha riale ghe mẹn bha wanre sẹ, sẹyẹ mẹn bha lẹn emhin sẹ nin mẹn rẹ ha lu iwẹnna ọfẹotughe. Ọkpakinọn, ẹmhọn nọn ribhi Jeremiah 1:7, 8 da wo re izebhudu nin mẹn. Ranmhude acidẹnt nin okhuo mẹn miẹn igba ne bunbun, ọ ilẹkhẹ nanlẹn rẹ wẹ. Bhiriọ mhan da ha riale ghe, ọ ida lẹkhẹ nin mhan rẹ lu ọne iwẹnna nan. Ọrẹyiriọ, okhuo mẹn da yọle, “Ahamiẹn Jehova mun ẹsọn nin mhan, ọ bha be khẹke nin mhan dọnmhegbe rẹ lu ọle?” Mhan da muegbe nin mhan rẹ lu ọle, yẹ lu ọle na bhi ikpe 17.

Ẹsọn wo manman bun mẹn bhi obọ, bhiriọ, mẹn bha manman miẹn otọ rẹ deba okhuo mẹn ha gbe ẹghe. Ọsewewiẹ ọkpa bhi ẹdẹ Mọnde, a da sobọ bhi odẹ nọnsẹmhan. Ọkpakinọn, ọria bha ha ribhi enin. Obhi ẹkpa nin ukpọn ye, emhin ekọnọn, anyọn, brẹdi, ukpu bi obhi ebe nan gbẹn emhin ọi nọn yọle, “Re okhuo ẹ dagbare dọ sọnyẹnmhẹn,” ọle mẹn kere. Ije rebhe wo gbanọn an bhi ọne ukpẹdẹ nin. Ọrẹyiriọ mẹn da taman okhuo mẹn ghe mẹn ida sabọ yo, ghe mẹn mhọn ọta nọn khẹke nin mẹn muegbe ọle. Ọle lẹnmhin ghe ọkhẹke nin mẹn muegbe ọle, ọrẹyiriọ, ọle bha ha ghọnghọn. Mẹn ki dotua ha muegbe ọne ọta, ọkhọle nọnsẹmhẹn da ha kpokpo mẹn. Mẹn da ria ẹmhọn ebi ribhi Ephesians 5:25, 28. Ọ da dia mẹn ghe, Jehova noo ọne Baibo nan rẹ ye mẹn re ghe, ọkhẹke nin mẹn dọnmhegbe lẹn ebi emhin dia okhuo mẹn yẹ bhi egbe. Mẹn ki nan erọnmhọn fo, mẹn da taman okhuo mẹn nin mhan ha khian. Ọnan da wo re ọle ha ghọnghọn. Mhan da diọbhi eje mhọn-ose a bhi egbe ẹdẹ. Mhan da wa ukpọn ọbhi otọ, yẹ ko sọnyẹnmhẹn kugbe. Mẹn sẹyẹ muegbe ọne ọta ọbhi otọ.

Mhan wo sọnyẹnmhẹn bhi iwẹnna ọfẹotughe yẹ wo ha rẹnẹ diọbhi eje kẹkẹ. Mhan rẹnẹ diọbhi eje kẹkẹ bhi British Columbia rẹ dọ sẹbhi Newfoundland bhi Canada. Mẹn da sabọ rẹnẹ diọbhi eje kẹkẹ nin mẹn ha mhọn bhi ọkhọle beji mẹn ha ribhi obhokhan. Mẹn sẹ wo ria ẹmhọn isiku ọsi Giliẹd. Ọkpakinọn, ọ bha ha re mẹn bhi ọkhọle rẹ diọbhi agbaẹbho ọbhebhe dọ ha lu iwẹnna Misiọnari. Mẹn riale ghe unan ẹbho kpataki lu iwẹnna Misiọnari. Mẹn bha ha riale ghe mẹn mhẹn sẹ. Rẹ deba ọnan, mẹn da ha riale ghe, mẹn ha yo, a dẹ je mẹn ha khian agbaẹbho bhi otọ Africa nan da ha khọnlẹn, nin emianmhẹn da yẹ zegbere. Mẹn wo ha ghọnghọn bhi eji mẹn ha ye bhi Canada.

A DA TIE MHAN NIN MHAN DỌ HA GA BHI ESTONIA BI BALTICS

Bhi ukpe 1992, beji Esali Jehova ki sabọ ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi agbaẹbho eso nin Soviet Union rẹ ha gbẹloghe, a da yọle si mhan dẹ sabọ diọbhi Estonia dọ ha lu iwẹnna Misiọnari bhi enin. Ọnan da wo han mhan ilo. Ọkpakinọn, mhan da nan erọnmhọn ji Jehova. Mhan da gbo kie riale, ‘Ahamiẹn Jehova mun ẹsọn nin mhan, ọ bha be khẹke nin mhan dọnmhegbe lu ọle?’ Mhan da ka nin mhan rẹ ha khian. Ọkpakinọn, bhi ọkhọle mẹn, mẹn da yọle, ‘Ọ iyi otọ Africa mhan khian.’

Mhan da munhẹn ha luẹ urolo nan zẹ bhi Estonia. Uki eso ki gbera beji mhan sẹbhi ọne agbaẹbho, a da yọle nin mhan dọ ha lu iwẹnna ọfẹotughe. Agbotu nin mhan ha rẹnẹ je bhi Estonia, Latvia, Lithuania bi Kaliningrad bhi Russia bun sẹbhi 46. Ọnan rẹman ghe, ọ dẹ khẹke nin mhan luẹ urolo ọsi Latvia, Lithuania, bi Russia. Ọnan bha lẹkhẹ nin mhan. Ene ibhio mhan da wo ha ghọnghọn nin mhan rẹ dọnmhegbe ha luẹ urolo nọnsele, sẹyẹ ele da rẹkpa mhan. Bhi 1999, a da mun Bẹtẹ gbọ bhi Estonia. A da yọle nin mẹn deba Toomas Edur, Lembit Reile, bi Tommi Kauko ha ga bhi ihe ọsi ene sun Bẹtẹ.

Ọnan da re isẹhoa nin mhan rẹ dọ manman lẹn Esali Jehova ne bunbun nan muno ha khian agbaẹbhọ ọsi Siberia. Arẹmiẹn a wo manman ha re oya nin ele bhi ighan, sẹyẹ ele bha sabọ miẹn azagba-uwa nọnsele, ele bha ha khọẹkẹ la ha kiẹ egbe. Ele da sẹyẹ wo ha ghọnghọn yẹ mhọn ọyaya bhi iwẹnna oga. Ọnan da rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe, mhan dẹ sabọ ziẹngbe bhi idia nọn hi ki rẹ khin, yẹ ha ghọnghọn.

Mhan wo manman wẹnna bhi ẹkẹ ikpe ne bunbun. Mhan bha manman re ẹghe rẹ dọ hẹan. Ranmhude ọnan, egbe da wo manman ha lọ okhuo mẹn ẹghe rebhe. Mhan bha kẹ lẹn ghe emianmhẹn nin ebo tiọle fibromyalgia nin ọle ha khọnmhọn zẹle nin egbe da re inian ha lọ ọle. Mhan da wo ha riale nin mhan rẹ fikie diọbhi Canada. Ẹghe nan rẹ yọle nin mhan dọ yo isiku ọsi ene sun Bẹtẹ bhi Patterson, New York, U.S.A., mẹn da ha riale ghe, mhan ida sabọ yo. Ọkpakinọn, mhan ki manman nan erọnmhọn ji Jehova fo, mhan da muegbe nin mhan rẹ yo. Jehova da wo nan erọnmhọn mhan bhọ. Beji mhan ha ribhi ọne isiku, ọle a gbẹloghe okhuo mẹn bhi emianmhẹn nin ọle ha khọnmhọn. Akizẹbue, mhan da sabọ kie dọ ha lu emhin kẹkẹ nin mhan ka lu khẹ.

A DA GBO JE MHAN HA KHIAN AGBAẸBHO ỌBHEBHE NIN MHAN BHA RẸ RE ẸLO ỌI

Bhi ọsemuan ọkpa bhi 2008 beji ha mhan ribhi Estonia, a da tie mẹn bhi Bẹtẹ nọn ke okhun nẹ yẹ nọọn mẹn si mẹn dẹ sabọ diọbhi Congo dọ ha ga. Ọnan da wo han mẹn ilo, manman nọn beji a miẹn ẹdẹ nọn rẹkhan ọlẹn a yọle nin mẹn wanniẹn ele. Mẹn bha taman okhuo mẹn, ranmhude mẹn lẹnmhin ghe mẹn ha taman ọlẹn, ọle ida wẹ ọne asọn nin. Mẹn bha wẹ ọne asọn nin ranmhude mẹn da ha bhii ji Jehova rẹ taman ọlẹn ebi ọ dia mẹn bhi egbe yẹ nin mẹn rẹ diọbhi otọ Africa.

Mẹn ki taman okhuo mẹn beji ẹdẹ we, mhan da yọle, “Jehova hi ọnọn yọle nin mhan diọbhi otọ Africa. Be imhan ha rẹ lẹn yẹ ghe mhan ida sọnyẹnmhẹn bhọ, sẹyẹ ọ ida fo mhan sade mhan bha dọnmhegbe yo?” Ikpe 16 mhan gbe bhi Estonia, ọkuẹsẹ mhan kpanọ ha khian Kinshasa, Congo. Bẹtẹ nọn ribhi enin wo manman mhọn-ose, iriọ ọ yẹ rẹ wo fu bhi egbe. Emhin ọhẹnhẹn nin okhuo mẹn re ọbhi ugha nan mun nin mhan da ha yi kadi nin ọle re ya rẹ na bhi ẹghe nin mhan rẹ sibhi Canada re. Ebi a gbẹn ọbhi ọne kadi hi, “Ha ghọnghọn bhi eji ọ hi ki rẹ khin nin uwẹ ye.” Mhan ki daghe ebi ene ibhio mhan rẹ man ẹbho Baibo yẹ, bi ebi mhan rẹ ha sọnyẹnmhẹn yẹ bhi iwẹnna Misiọnari nin mhan ha lu, eghọnghọn nin mhan mhọn bhi oga nọnsi Jehova da wo kie tuẹn okhun. Akizẹbue, mhan da miẹn isẹhoa rẹ rẹnẹ diọbhi agbaẹbho ne bun sẹbhi 13 bhi otọ Africa. Ọnan da rẹkpa mhan rẹ lẹn uwedẹ kẹkẹ nin ene ẹbho rẹ lu emhin, bi ebi ele rẹ mhẹn yẹ. Ofẹn nọn rẹ ha mun mẹn rẹ diọbhi otọ Africa da si mẹn bhi ọkhọle re. Mhan manman khuẹnmhẹn Jehova nin ọle rẹ je mhan dọ ga bhi otọ Africa.

Mhan da dọ ke unan ebale kẹkẹ re bhi Congo. Ebale bii ikuẹ-kuẹ emhin ne tinọ ne diabe isikun, nin mhan rẹ ha riale ghe mhan ida sabọ le. Ọkpakinọn, mhan ki daghe ebi ene ibhio mhan rẹ ha sọnyẹnmhẹn bhọ yẹ, mhan da dọnmhẹn ọlẹn fẹghe yẹ kere ghe ọ mhẹnmhin.

Mhan da diọbhi obọ ọsi east bhi ọne agbaẹbho dọ re ikoudure nin ibhio mhan ne ribhi enin, ye ne emhin nin ele guanọ ji ele. Usun ẹbho ne nin unakpa suan da ha kpokpo ẹbho bhi ọne idunmhun, yẹ kuan ene ikhuo bi ene ibhokhan. Ene bunbun bhi ene ibhio mhan bha manman ha mhọn emhin. Ọrẹyiriọ, ikhuaẹloghe nọn ziẹn nin ele mhọn da ive ọsi ariọkpanọ, oyẹẹ nin ele mhọn da Jehova, bi uwedẹ nin ele rẹ sun rẹkhan agbotu nọnsọle da wo rẹso mhan. Ijiẹmhin nọnsele da rẹkpa mhan rẹ ria eria nyan ebezẹle nọn da khẹke nin mhan ga Jehova yẹ ziẹn urẹọbhọ nin mhan mhọn da ọlẹ. Eso bhi ene ibhio mhan nan da re ẹlo miẹn uwa bi ugbo nọnsele a. Ọnan da rẹkpa mẹn rẹ lẹn ghe, mhan dẹ sabọ re ẹlo miẹn emhin rebhe nin mhan mhọn an bhi obhi ẹghe khere, ghe ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn hi ebe lu uhọnmhọn emhin nẹ. Arẹmiẹn ele wo ha kuẹlo da ọkakale kẹkẹ, ele bha dọ ha zaka-zunyọn khian. Uwedẹ nin ele rẹ ha lu emhin da rẹkpa mhan rẹ re izebhudu ha kuẹlo da ọkakale, la unan emianmhẹn nọn hi ki rẹ khin nọn zegbere.

A DA MUN IWẸNNA ỌGBỌN NIN MHAN BHI ASIA

Emhin ọbhebhe nin mhan bha rẹ re ẹlo ọi da gbo sunu. A da yọle nin mhan diọbhi Bẹtẹ nọn ribhi Hong Kong. Mhan bha sẹ ka riale nin mhan rẹ dọ ha nyẹnlẹn bhi Asia khẹ. Ọkpakinọn, ranmhude uwedẹ nin Jehova sẹ rẹ gbẹloghe mhan bhi iwẹnna oga kẹkẹ nin mhan sẹ lu, mhan da ka nin mhan rẹ diọbhi enin. Bhi ukpe 2013, mhan da ze imọẹ mhan obọ, yẹ ze ije kẹkẹ ne mhọn-ose a bhi otọ Africa obọ arẹmiẹn mhan bha lẹn ebe khẹ mhan bhi odalo.

Hong Kong wo manman taan ẹlo a, ranmhude ẹbho ne na bhi eje kẹkẹ vae bhi ọne otọ agbọn nan nyẹnlẹn bhọ. Ọ bha lẹkhẹ nin mhan rẹ luẹ urolo Cantonese. Ibhio mhan ne ribhi enin wo miẹn mhan ọbhi egbe. Sẹyẹ mhan wo sọnyẹnmhẹn bhi ebale nan miẹn bhi enin. A da wo ha miẹnsọn kẹkẹ bhi ọne Bẹtẹ nọn ha ribhi enin. Ọkpakinọn, igho nan rẹ dẹ uwa da wo diọbhi okhun. Bhiriọ, Otu Nọn Sun Oga da khiẹn ene bunbun bhi uwa oga ne ribhi enin. Ọ bha bue gbe, bhi ukpe 2015, a da mun mhan ba South Korea. Mhan da yẹ wo ha ga bhi enin. Ọ bha gbo lẹkhẹ nin mhan rẹ luẹ urọlo nan zẹ bhi enan. Arẹmiẹn mhan bha sẹ sabọ wo ha zẹ ọle nọnsẹn, ene ibhio mhan da wo ha taman mhan ghe, mhan wo dọnmhegbe. Ọnan da wo re mhan ha ghọnghọn.

EMHIN NIN MHAN LUẸLE

Ọ iwo lẹkhẹ nan rẹ zẹ imọẹ ọgbọn. Ọkpakinọn, nin mhan rẹ ha tie ẹbho vae bhi uwa nọnsẹmhan mhan da dọ sabọ lẹn ẹbho ne bunbun. Mhan dọ kere ghe, uwedẹ nin ibhio mhan rẹ khọ egbe kpọnọ gbera ikẹkẹ nọn ribhi ẹwẹ ele. Sẹyẹ Jehova man mhan bhi uwedẹ nin mhan ha rẹ sabọ taan ọkhọle nọnsẹmhan an rẹ re ahoẹmhọn-egbe man ẹbho ne bunbun.—2 Cor. 6:11.

Mhan wo dọ kere ghe ọkhẹke nin mhan ha miẹn ẹbho ọbhi egbe beji Jehova rẹ miẹn ele ọbhi egbe, yẹ ha gbẹlokotọ bhi ebi Jehova rẹ ha dia mhan yẹ, yẹ re oyẹẹ man mhan. Ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin egbe rẹ lọ mhan, la ha riale si ene ibhio mhan gene hoẹmhọn mhan, mhan ki kie dọ tie ilẹta kẹkẹ, bi kadi nin imọẹ mhan je ji mhan. Mhan dọ kere ebi Jehova rẹ ha re ewanniẹn ọbhi erọnmhọn nesẹmhan yẹ, rẹ re oyẹẹ man mhan, yẹ re ahu nin mhan rẹ ha lu iwẹnna nin ọle mun nin mhan.

Bhi ene ikpe nan rebhe, mẹn bi okhuo mẹn dọ kere ebi ọ lu uhọnmhọn-emhin sẹ yẹ nin mhan rẹ ko ha gbe ẹghe kugbe, aharẹmiẹn mhan mhọn emhin ne bunbun nin mhan lu bhi obọ. Mhan dọ kere ebi ọ lu uhọnmhọn-emhin sẹ yẹ nin mhan rẹ ko ha jiẹ kugbe sade mhan dobọ, manman nọn beji mhan rẹ dọnmhegbe rẹ luẹ urolo ọbhebhe. Ukpẹdẹ-ukpẹdẹ ọkuẹsẹ mhan nowẹ, mhan ki dọnmhegbe rẹ ria eria nyan emhin nin mhan da sọnyẹnmhẹn nin mhan ha khuẹnmhẹn Jehova nan.

Bhi ọsi ẹmhọanta, mẹn bha rẹ riale ghe mẹn dẹ sabọ lu iwẹnna Misiọnari, la nyẹnlẹn bhi agbaẹbho ebhebhe. Ọkpakinọn, mẹn dọ kere ghe bhi ahu Jehova, emhin rebhe dẹ sabọ sunu. Ẹmhọn nin Jerimaya nin akhasẹ ta kẹ wo vae bhi ọkhọle nọnsẹmhẹn, nọn yọle, “Eo Jehova, uwẹ hiẹ mẹn.” (Jer. 20:7) Bhi ọsi ẹmhọanta, Jehova sẹ wo re emhin ne bunbun, bi ẹsele kẹkẹ nin mhan bha rẹ re ẹlo ọi nin mhan. Ọle bhọ lu ọle nin mẹn rẹ sabọ nabhi aroplane nin mẹn ne egbe obhokhan ha mhọn bhi ọkhọle. Mhan bhọ rẹnẹ diọbhi agbaẹbho kẹkẹ nin mhan bha rẹ ha mhọn bhi ọkhọle. Ọ wo ti mẹn bhọ ghe okhuo mẹn wo dọnmhegbe ha rẹkpa mẹn bhi iwẹnna kẹkẹ nan mun nin mẹn.

Ẹghe rebhe mhan rẹ wo ha ye egbe mhan re ọria nin mhan wẹnna nan, bi ebezẹle nin mhan da ha lu ọle. Obhiọ khere ene emhin kẹkẹ nin mhan rẹ sọnyẹnmhẹn ẹlẹnan khin sade a re ele khọkhọ ebi emhin ha diayẹ, bhi ẹghe nin Jehova ha re taan obọ nọnsọle a rẹ re ebe emhin ne nyẹnlẹn rebhe guanọ nin ele.—Ps. 145:16.