Okugbe Akpọ—Kọ O te Ziọ Uzẹme Ẹdẹjọ?

“OTẸRỌNỌ ma sai nwene erẹwho ẹkuẹko nọ ma be rria evaọ umutho ige obaro na kpohọ oghẹrẹ uvi okogho-okugbe akpọ-soso jọ, . . . koyehọ ma voro ẹmo nọ ọ rọ ugbanwọ ẹdẹ no . . . Rekọ ma gbẹ sai ru ei hi, koyehọ ẹsejọhọ . . . aruorovie ọ te gbẹ jọ họ.” Ere ogbiku ẹmuofio jọ, Gwynne Dyer, ọ ta evaọ obe riẹ nọ uzoẹme riẹ o rọ Ẹmo.

Wọhọ epanọ Dyer ọ ta, no anwae ze, ẹmo họ oware nọ erẹwho gbe ẹko ahwo egaga efa a re ro ku ẹwhọ rai họ. Ababọ okugbe rai o raha izuazọ ima ahwo buobu no. Oghẹrẹ nọ Solomọn Ovie na o dhesẹ epanọ onana u kpomahọ ahwo evaọ edẹ riẹ o gbẹ rọ uzẹme nẹnẹ. O kere nọ: “Ofa riẹ mẹ ruẹ okienyẹ nọ a bi ruẹ eva akpọ na. Mẹ tẹ ruẹ irui e nọ a kienyẹ, a wo ohwo nọ ọ rẹ sasa ae oma ha! Enọ ikienyẹ ae na ae a wo ogaga, a wo ohwo ọvo nọ ọ rẹ sasa ae oma ha.”—Ọtausiuwoma Na 4:1.

Enẹna, wọhọ epanọ ogbiku obehru na ọ ta na, u te no “irui e nọ a kienyẹ” no, ẹjiroro ọfa ọ riẹ nọ u ro fo nọ a rẹ rẹriẹ akpọ na no erẹwho ẹkuẹko kpohọ oghẹrẹ uvi okogho-okugbe akpọ-soso jọ: Esiwo aruorovie ọ rọ awa! Ẹmuofio ọgbọna ọ be raha orẹwho nọ o bi fiẹmo kpobi no, ọ te nyasiọ ọgba ọvuọvo ba ha.

Kọ Okugbe Akpọ O Kẹle Otọ No?

Didi ẹruore ma wo kẹ okugbe akpọ? Kọ okegbe akpọ na a sai fi ogaga omohẹriẹ kparobọ enọ e rọ awa kẹ azọ otọakpọ na? Ahwo jọ a roro ere. John Keegan, okere ethathọ-ẹmo ọrọ obeusi Britain, Daily Telegraph, o kere nọ: “Makọ ereghe gbe ababọ imuẹro, o wọhọ nọ akpọ nọ ọ kare ẹmo ọ be tha.”

Eme o ru rie wo irẹro ewoma ọnana? Fikieme ahwo buobu a je wo ẹruore ghelọ ikuigbe ithethei ohwo-akpọ ọrọ ẹmuofio gbe ẹgba nọ ọ be sai ro su omobọ riẹ hẹ? (Jerimaya 10:23) Ahwo jọ a rẹ sae vro inọ: ‘Ohwo-akpọ ọ be nyaharo. Ikuigbe i dhesẹ ẹnyaharo.’ Makọ nẹnẹ dede, ahwo jọ a rọwo inọ, evaọ oghẹrẹ jọ, ewoma nọ o rọ eva ohwo o ti fi eyoma na kparobọ. Kọ oyena yọ ẹruore iroro? Hayo kọ o rọ ẹrọwọ eviẹhọ nọ o ti kie viere? Evaọ obe riẹ Shorter History of the World, J. M. Roberts, ogbiku na, o kere gbagba nọ: “A rẹ sae ta nnọ obaro akpọ na u ti woma ha. Hayo kọ ekuhọ uye-oruẹ ohwo-akpọ o kẹle otọ họ, hayo kọ irẹro jọ o riẹ nọ a rẹ rọ rọwo inọ o kẹle he.”

Kọ uvi iroro e riẹ nọ a rẹ rọ rọwo nnọ ahwo gbe erẹwho a ti ghine fi ababọ evaifihọ gbe ẹwhọ omohẹriẹ rai kparobọ? Hayo kọ a gwọlọ vi omodawọ ohwo-akpọ? Uzoẹme n’otha na o ti duobọ te enọ enana.