კლდის მამალი — ამაზონის ჯუნგლების მშვენება

„გამოიღვიძეთ!“-ის კორესპონდენტისგან ბრაზილიაში

ნატურალისტებიც კი პოეტებად წარმოგვიდგებოდნენ, როდესაც აღწერდნენ გვიანის კლდის მამალს, ამ თვალწარმტაც, მაგრამ ნაკლებად ცნობილ ფრინველს, რომელიც ამაზონის ტროპიკულ ტყეში ბინადრობსa. „ცეცხლივით ბრდღვიალებს“, — დაწერა ერთმა ნატურალისტმა. მეორემ კი „ცეცხლოვან კომეტას“ შეადარა. „ძნელია ნახო უფრო. . . მომხიბვლელი ფრინველი“, — დაასკვნა მესამემ. მისი შემხედვარე, ყველა აღიარებს, რომ დაუვიწყარი ფრინველია. მაინც რით არის ეს მტრედისოდენა ფრინველი დაუვიწყარი? უპირველესად, საოცარ ფერთა შეხამებით.

მამალი კლდის მამალი ამაყობს ნარინჯისფერი ქოჩრით, რომელიც მარაოს მოგვაგონებს და მთელ ნისკარტს უფარავს. ქოჩრის კიდეზე გასდევს წაბლისფერი ზოლი, რომელიც მის უნაკლო, ნახევარწრიულ ფორმას გამოყოფს. ქოჩრიდან კლანჭებამდე ფრინველი, უმეტესწილად, ნარინჯისფერი ბუმბულითაა შემოსილი. შავი ფრთები, რომლებსაც თეთრი ლაქები დაჰყვება, ოქროსფერ-ნარინჯისფერი ფაფუკი ბუმბულითაა დაფარული და ისეთ შთაბეჭდილებას ქმნის, თითქოს მოსასხამშია გახვეულიო. «ფრინველი ისეთი თვალწარმტაცია, რომ მისი ფორმისა და სილამაზის ენით გადმოცემა შეუძლებელია“, — ასკვნის ერთი წიგნი (Birds of the Caribbean). თუმცა ფრინველი შთამბეჭდავი მხოლოდ გარეგნობით არ არის. მისი ბუმბულის ფერიც მის ხასიათზე მეტყველებს. როგორ?

დაგვეთანხმებით, მუქ მწვანე ტროპიკულ ტყეში ხასხასა ნარინჯისფერი ტანსაცმლით საეჭვოა, რომ შეუმჩნეველი დარჩეთ. მითუმეტეს, ამ ჩაცმა-დახურვის მოყვარულ ფრინველს სურს, რომ შეამჩნიონ. ის თავისი მომაჯადოებელი სილამაზით სარგებლობს, რომ განდევნოს კონკურენტები და მიიზიდოს მისით მოხიბლულნი.

ტერიტორიისთვის დავა და მემკვიდრეობისთვის კინკლაობა

წლის დასაწყისში, გამრავლების პერიოდში, მამალი კლდის მამალი ტყეში სპეციალურად ამ მიზნისთვის განკუთვნილ ტერიტორიაზე მოფრინავს, სადაც ტრფობის პერიოდს ატარებს. ეს ამ ფრინველების ყოველწლიური ტრფობის პერიოდისთვის განკუთვნილი ადგილია. წლების განმავლობაში ნატურალისტები მიხვდნენ, რომ ფრინველების მკვირცხლი ხტუნვა სხვა არაფერია, თუ არა თამაში — ველობზე დადგმული სასიამოვნო სპექტაკლი. თუმცა არც თუ ისე დიდი ხნის წინ მათ გაიგეს, რომ ეს არა მარტო საცეკვაო მოედანია, არამედ საჭიდაო არენა და საგამოფენო დარბაზი. რატომ?

როდესაც მამალი კლდის მამლების ჯგუფი ამ ადგილს შეესევა, თითოეული საკუთარ ტერიტორიას ირჩევს და მას ჩამოცვენილი ფოთლებისგან ასუფთავებს. მას აგრეთვე ესაჭიროება დასაჯდომი ადგილი, ეზოს ზემოთ ხვიარა მცენარეებზე ისე რომ მისი ტერიტორია ცილინდრის ფორმას ღებულობს, რომლის სიგანე 1,5 მეტრია, სიმაღლე კი — 2 მეტრი. ერთ ასეთ ველობზე დაახლოებით 50 ფრინველი ეტევა, — როგორც მკვლევარი პეპერ უ. ტრეილი ამბობს, — მათი „ეზოები“, „ნებისმიერი ფრინველისგან განსხვავებით, ერთმანეთზეა მიჯრილი“, რასაც შედეგად ტერიტორიისთვის დავა და მემკვიდრეობისთვის კინკლაობა მოჰყვება.

ტერიტორიისთვის ბრძოლა ამაღელვებელ, მაგრამ, ამავე დროს, უვნებელ საბრძოლო ცეკვებს ჰგავს. ზევით-ქვევით თავის უცაბედი ძლიერი მოძრაობით, ნისკარტის ტკაცუნით, ფრთების სწრაფი ქნევითა და ბუმბულის შრიალით იწყებენ გამკივანი ხმით ყივილს და ჰაერში მაღალ ნახტომებს აკეთებენ. 1—2 წუთის შემდეგ, როდესაც თითოეული გრძნობს, რომ შთაბეჭდილება მოახდინა მეორეზე, ორივე მამალი საკუთარ ტერიტორიას უბრუნდება. მაგრამ, თუ რომელიმე მამლის სიკვდილის შემდეგ ორი ფრინველი ერთსა და იმავე თავისუფალ ნაკვეთს დაადგამს თვალს, დავა ნამდვილ მემკვიდრეობით ბრძოლაში გადაიზრდება.

«ფრინველები თავიანთ ძლიერ კლანჭებს ერთმანეთს ჩასჭიდებენ, ერთიმეორეს ფრთებს ურტყამენ და დროდადრო ნისკარტებს აერთებენ. ასეთი ბრძოლა შეიძლება სამ საათს გაგრძელდეს და ფრინველებს ძალა გამოეცალოთ, — წერს ტრეილი ერთ ჟურნალში (National Geographic). — პირველი რაუნდის მერე, თუ ანგარიში თანაბარია, ისინი ისვენებენ და შემდეგ მამლების ორთაბრძოლა კვლავ გრძელდება მანამ, სანამ ერთადერთ მემკვიდრეს არ აღიარებენ. გასაკვირი არ არის, რომ მას „კლდის მამალს“ ეძახიან»!

სანამ ჰაერში მტვრის ბუქი ტრიალებს, მამაცი მოჭიდავე ცოცხალ ქანდაკებად იქცევა და ეს ადგილი საგამოფენო დარბაზს ემსგავსება. რა საჭიროა წარმოდგენის ამ ახალი ნაწილის დადგმა? ამ კითხვაზე პასუხობს ფრინველის სახელის, კლდის მამლის, პირველი ნაწილი.

გამარჯვებული. . .

სანამ ველობზე მამლების ორთაბრძოლა მიმდინარეობს, რამდენიმე ოდნავ შეფერილი ფრინველი ახლომდებარე კლდეებში მოფარებულ ადგილებზე მშვიდად ანახლებენ ბუდეებს. დიახ, ისინი დედალი კლდის მამლები არიან. მამლებისგან განსხვავებით, დედლები მონაწილეობას არ ღებულობენ სილამაზის კონკურსში. მკვლევარი დეივიდ სნოუ დელიკატურად აღწერს, რომ: «ის სავსებით განსხვავებული ფრინველია“. თავზე პატარა გვირგვინი აქვს „საუცხოო დაბალი ქოჩრით, რომელიც თავს ცოტა უცნაურ ფორმას აძლევს“. მოყავისფრო, „საკმაოდ მძიმე, ტლანქი სხეული“ მოკლე ფეხებსა და ბრტყელ ტერფებს ებჯინება.

მიუხედავად ამისა, ის ჯუნგლების მამალი კლდის მამლებისთვის დედოფლად ითვლება. როდესაც სატრფიალო ადგილს გადაუფრენს და ხის ტოტებში ხმამაღალი კიიუუ-ს შეძახილით შეფრინდება, ყველა ნარინჯისფერ მამალს მოახედებს და გამოიწვევს წარმოდგენისთვის, რომელიც ფრინველთა სამყაროში „ყველაზე საინტერესო და შთამბეჭდავ სატრფიალო გამოფენას“ მიეკუთვნება (The Life and Mysteries of the Jungle). რა ხდება შემდგომ? მდედრის დანახვისთანავე თითოეული მამრი ცდილობს, დაჩრდილოს დანარჩენი და მიიპყროს სტუმრის ყურადღება, რის გამოც, როგორც მკვლევარი ტრეილი აღწერს, „ერთმანეთში ირევა ფერები, მოძრაობები და ხმაური“. შემდეგ კი მამრები „ქანდარებიდან“ ხტებიან და გამაყრუებელი და გამკივანი ხმით თავიანთ „ეზოს“ ტერიტორიაზე ეშვებიან. ფრთების ტყლაშუნით მდედრის ყურადღებას იპყრობენ და „ეზოებს“ ჩამოცვენილი ფოთლებისგან ასუფთავებენ. უეცრად აურზაური წყდება და დგება გადამწყვეტი მომენტი.

თითოეული მამრი უხერხულად იხრება, იფხორება და შეშდება, თითქოს გაქვავდაო. მარაოს მსგავსი ქოჩრით ნისკარტს მალავს, ხოლო ფუმფულა ბუმბულით სხეულის ფორმას იფარავს და ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს ტყეში ნარინჯისფერი ყვავილი ჩამოვარდაო. „კლდის მამლის გამოფენა უცნაურია, რადგან, ერთი შეხედვით, ძნელი დასაჯერებელია, რომ ის ფრინველია“, — ნათქვამია ერთ ენციკლოპედიაში.

მიუხედავად ამისა, მდედრი არჩევს ყვავილს თაყვანისმცემლისგან და ეშვება სამი ან ოთხი მდუმარე მამრისკენ, რომლებიც ზურგით მდედრისკენ არიან შებრუნებულები და სხეული სწორად უჭირავთ. მაგრამ თავები ისე აქვთ დახრილი, რომ ცალი თვალით ზევით, მდედრისკენ, იყურებიან. წუთები გადის, სანამ მდედრი გადაწყვეტილებას მიიღებს, ბოლოს კი მას ამოარჩევს, რომელიც მოეწონება. ის თავისი რჩეულის წინ დასკუპდება, ხტომით მისკენ მიიწევს, მის წინ გადაიხრება და მამრის ფრთების აბრეშუმისებრ კიდეებს ნისკარტით წიწკნის, რის შედეგადაც მამალი გამოცოცხლდება. ისინი მამრის „ეზოში“ ან სადმე ახლომახლო „ქანდარაზე“ შეუღლდებიან. ამის შემდეგ მდედრი მიფრინავს. შემდგომი გამრავლების პერიოდის მოსვლისას ის ხშირად იმავე მამრთან ბრუნდება.

მომდევნო გამრავლების პერიოდამდე ჯუნგლების მამრი ივიწყებს თავის მდედრს და არც ბარტყებზე ზრუნვით იწუხებს თავს. ის უდარდელად ემზადება შემდგომი წარმოდგენისთვის, მაშინ როდესაც მდედრი მარტო ზრუნავს ოჯახზე. მართალია, ეს ოჯახური ტვირთის უსამართლო განაწილებაა, მაგრამ მდედრისა და ბარტყებისთვის უკეთესიცაა, რომ მამრისგან მოშორებულები არიან. ბოლოს და ბოლოს, ერთად ცხოვრება არც იქნებოდა გონივრული, რადგან მამრი კაშკაშა ნარინჯისფერი ბუმბულით ბუდეში მჯდომი მდედრისა და ბარტყებისკენ ყურადღებას მიიპყრობდა.

ახალი თაობა

მდედრის ბუმბული შესანიშნავი საშუალებაა ორი დაწინწკლული კვერცხის დასაფარავად, რომელსაც დიდ ბუდეში დებს. ბუდეს ტალახისგან აკეთებს და კლდეზე თავისივე ნერწყვით აწებებს. ოთხი კვირის შემდეგ იჩეკება ბარტყები. მიუხედავად იმისა, რომ გამოჩეკისას სილამაზით არ გამოირჩევიან, ისინი კარგად არიან მომზადებულები ბუდეში ყოფნის პერიოდის გადატანისთვის. გამოჩეკიდან მალევე, — განმარტავს მკვლევარი ტრეილი, — როდესაც დედა წამოდგომისთვის თავისუფალი ადგილის პოვნას ცდილობს, ბარტყები თავიანთი ბასრი ბრჭყალებით ბუდეს ებღაუჭებიან და ძლიერი ფეხებით მყარად დგებიან.

დედა გულმოდგინედ კვებავს ბარტყებს ხილით, მწერებით ან ხვლიკებით. ერთი წლის შემდეგ მამრი ბარტყი ყავისფერი ბუმბულით იმოსება და თავზე პატარა ქოჩორი ეზრდება. ორი წლის შემდეგ კი ყავისფერი ბუმბული ოქროსფერ ნარინჯისფრით ეცვლება და, ერთი ნატურალისტის თქმით, „მსოფლიოში ერთ-ერთ ულამაზეს ფრინველად გადაიქცევა“.

მიუხედავად იმისა, რომ კლდის მამლის „სახლი“ ნადგურდება, ბუნების მოყვარულები იმედოვნებენ, რომ ამაზონის ამ ულამაზეს წარმომადგენელს ადამიანი გამრავლების შესაძლებლობას არ წაართმევს.

[სქოლიოები]

[ჩარჩო 17 გვერდზე]

კლდის მამალი

სამეცნიერო სახელი: Rupicola rupicola ანუ „კლდის ბინადარი“.

ოჯახი: კოტინგისებრნი.

საბინადრო ადგილი: სამხრეთ ამერიკის ჩრდილოეთი ნაწილი და ამაზონის აუზის მიდამოები.

სიგრძე: დაახლოებით 30 სანტიმეტრი.

ბუდე: ტალახისა და მცენარეებისგან გაკეთებული და ნერწყვით შეწებებული, რომელიც 3,9 კილოგრამს იწონის.

მრავლდება: ჩვეულებრივად, წელიწადში ორ კვერცხს დებს; საინკუბაციო პერიოდი 27—28 დღე, რაც „ბეღურისნაირთა რიგისთვის დამახასიათებელი ერთ-ერთი უხანგრძლივესი პერიოდია“.

[რუკები 16 გვერდზე]

(სრული ტექსტი იხილეთ პუბლიკაციაში)

ტერიტორია, რომელზეც კლდის მამალი ბინადრობს.

სამხრეთ ამერიკა

[საავტორო უფლება]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[სურათის საავტორო უფლება 15 გვერდზე]

Kenneth W. Fink/Bruce Coleman Inc.