დუნაი — ლაპარაკი რომ შეეძლოს. . .

ჩვენი კორესპონდენტისგან გერმანიაში

დაახლოებით საუკუნე-ნახევარზე მეტია გერმანიის უთვალსაჩინოესი პიროვნებები მექანიკურად ჩასცქერიან მდინარე დუნაის და ვერაფერს ხედავენ. როგორ? 1 842 წელს მეფე ლუდვიგ I ბავარიელმა დაასრულა ვალჰალასa, დორიული მარმარილოს ტაძრის მშენებლობა, რომელიც გერმანიის გამოჩენილ შვილთა ხსოვნის უკვდავსაყოფად იქნა აგებული.

მდინარე დუნაის ამაყად გადაჰყურებს რეგენსბურგის (გერმანია) მახლობლად, მთის ფერდობზე წამომართული ტაძარი, გერმანიის საძმო სასახლე, რომელიც ძალიან ჰგავს ათენის აკროპოლისის პართენონს და სავსეა მრავალი გამოჩენილი მოღვაწის ბიუსტით.

ეს ადგილი ამ ბიუსტებისთვის ნამდვილად შესაფერისია, რადგან აქ ვხედავთ გამოჩენილ მეფეებს, პოეტებს, მხატვრებს, პოლიტიკოსებს, მეცნიერებსა და მუსიკოსებს, მათ შორის ისეთ კორიფეებს, როგორიცაა ბეთჰოვენი, აინშტაინი, გოეთე, გუტენბერგი, კეპლერი და ლუთერი, რომლებიც დუნაის საკმაოდ კარგად იცნობდნენ. მრავალი მათგანი ამ მდინარის სანაპიროებზე ცხოვრობდა, კვეთდა მის წყლებს ან პოეზიაში ხოტბას ასხამდა მას. რამდენ რამეს მოგვიყვებოდა დუნაი, ლაპარაკი რომ შეეძლოს!

ის მხოლოდ მდინარი წყალი როდია

„გეოგრაფებისთვის მდინარეები მინერალური ნივთიერებების გადამტანი და ნაოსნობის ობიექტებია“, — წერს ისტორიკოსი ნორმან დევისი. მაგრამ მან ისიც აღნიშნა, რომ „ისტორიკოსებისთვის მდინარეები კულტურის, იდეებისა და ზოგჯერ კონფლიქტების სათავეა. ზოგჯერ ვფიქრობ, რომ თავად ისინია სიცოცხლე“. დუნაის აუზში ათი სახელმწიფოა მოქცეული: გერმანია, ავსტრია, სლოვაკეთი, უნგრეთი, ხორვატია, იუგოსლავია, ბულგარეთი, რუმინეთი, მოლდავეთი და უკრაინა. ასე რომ, მდინარე საკმაოდ განსხვავებული კულტურების, იდეებისა და კონფლიქტების მნახველია. გასაკვირი არ არის, რომ დუნაის აუზში მცხოვრებთაგან მრავალი დიდ როლს ასრულებდა ევროპის და ზოგჯერ მთელი მსოფლიოს ისტორიაშიც კი.

მაგალითად, ავიღოთ ვენა. როგორც ავსტრიის დედაქალაქი, ის დიდი ხნის განმავლობაში იყო მსოფლიო კულტურის საყოველთაოდ აღიარებული ცენტრი, სადაც მრავლად იყო ოპერა, თეატრი, მუზეუმები, ისტორიული ნაგებობები და ბიბლიოთეკები. უკვე საუკუნეებია ქალაქი სახელგანთქმულია თავისი კაფეებითა და ტავერნებით. ვენის სიმფონიური ორკესტრი მსოფლიოში საუკეთესოდ ითვლება. ვენის უნივერსიტეტი, რომელიც 1365 წელს დაფუძნდა, გერმანულენოვან ქვეყნებში უძველესი უნივერსიტეტია.

რაც შეეხება „ახალ ბრიტანულ ენციკლოპედიას“, XIX საუკუნის მიწურულისა და XX საუკუნის დასაწყისის ვენას „იდეებისთვის, — კარგის თუ ცუდისთვის, — ნოყიერი ნიადაგი“ უწოდა, რომელმაც „თანამედროვე მსოფლიო აზროვნების ფორმირება მოახდინა“. მათ შორის, ვისზეც ამ ქალაქში გატარებულმა წლებმა გარკვეულწილად გავლენა იქონია, არიან: თეოდორ ჰერცლი — სიონიზმის ფუძემდებელი, ზიგმუნდ ფროიდი — ფსიქოანალიზის მამა და ადოლფ ჰიტლერი, რომელსაც წარდგენა არც სჭირდება.

საზღვარი „ცივილიზაციასა და ბარბაროსობას შორის“

„ძველ დროში მდინარე დუნაი ევროპაში ერთ-ერთი საზღვრის დამდები საშუალება იყო“, — ამბობს ნორმან დევისი. შემდეგ კი განმარტავს: «ახ. წ. I საუკუნეში [ეს მდინარე], ლათინურად „დანუვიუსი“, . . . რომის იმპერიას სხვა სახელმწიფოებისგან გამოყოფდა, რითაც ცივილიზაციასა და ბარბაროსობას შორის გავლებული საზღვრის როლს ასრულებდა».

დუნაის სანაპიროებზე არსებული ქალაქები წამყვან როლს ასრულებდა რომის იმპერიის, ხოლო მოგვიანებით ეგრეთ წოდებული საღვთო რომის იმპერიის ისტორიაში. მაგალითად, ბრატისლავა, სლოვაკეთის კულტურული ცენტრი და დღევანდელი დედაქალაქი, 1526—1784 წლებში უნგრეთის დედაქალაქი იყო და გარკვეული დროის განმავლობაში დუნაის 100 მეტრი სიმაღლიდან გადაჰყურებდა დიდებული ციხე-კოშკი, რომელიც ავსტრიის სამეფო კარის რეზიდენცია იყო. 1741 წელს, როდესაც ვენას დასაპყრობად საფრანგეთისა და ბავარიის ჯარები მოადგა, მარია ტერეზია, რომელიც მოგვიანებით ერცჰერცოგი გახდა, ბრატისლავაში გაიქცა.

მარია ტერეზია ჰაბსბურგების დინასტიიდან იყო. ვალჰალაში მეფეთა ამ დინასტიის (ევროპის ერთ-ერთი უდიდესი დინასტიის) წარმომადგენლების ბიუსტებიც დგასb. ამ ცნობილმა დინასტიამ, რომელმაც არსებობა X საუკუნიდან დაიწყო, XIII საუკუნეში საკმაოდ დიდი ძალაუფლება ჩაიგდო ხელში, შემდეგ კი თანდათანობით თითქმის მთელ ცენტრალურ ევროპაზე გაბატონდა. ხშირად ამ წარმატების მიზეზი ის იყო, რომ ისინი თავიანთ ქალიშვილებს მეზობელი ქვეყნის უფლისწულებზე ათხოვებდნენ ან პირიქით. 1914 წელს სარაევოში მოკლეს ფრანც ფერდინანდი, ჰაბსბურგების ტახტის მემკვიდრე, რაც პირველი მსოფლიო ომის ქარცეცხლის გაჩაღების მიზეზი იყო.

სისხლით შეფერილი მდინარე

იმპერიები ერთიმეორეს ცვლიდნენ. შესაბამისად იცვლებოდა დუნაის სანაპიროებზე პოლიტიკური მდგომარეობაც. XI—XII საუკუნეებში ამ მდინარეზე გადიოდა ბიზანტიის იმპერიის საზღვარი. მოგვიანებით, მდინარის უმეტესი ნაწილი ოსმალეთის იმპერიის მფლობელობაში მოექცა. ასე რომ, დუნაისპირა ქალაქები ბელგრადი და ბუდაპეშტი თურქებმა დაიპყრეს. 1529-სა და 1683 წელს ვენასაც კი შემოარტყეს ალყა, მაგრამ უშედეგოდ.

გასაკვირი არ არის გერმანელი მწერლის ვერნერ ჰაიდერის სიტყვები: „ევროპაში არც ერთ მდინარეს არა აქვს იმხელა ისტორიული მნიშვნელობა, როგორიც დუნაის“. სხვა მწერალმა კი აღნიშნა, რომ წარსულში დუნაი „აღმოსავლეთიდან ევროპაში შესაღწევი კარიბჭის როლს ასრულებდა დამპყრობებისთვის: ჰუნების, თათრების, მონღოლებისა და თურქებისთვის“.

დუნაი არა მარტო წარსული ომების, არამედ თანამედროვე ომების მომსწრეცაა. უილიამ შირერი წერს: „[1941 წლის] 28 თებერვალს, ღამით გერმანიის ჯარებმა რუმინეთის მხრიდან გადმოკვეთეს მდინარე დუნაი და ბულგარეთში გამაგრდნენ“. 1945 წელს, ოთხი წლის შემდეგ, კი „რუსები, რომლებმაც 13 აპრილს დაიპყრეს ვენა, აუყვნენ მდინარე დუნაის და შეხვდნენ შეერთებული შტატების მესამე არმიას, რომელიც მათთან შესახვედრად მოცურავდა“.

დუნაისპირა ქვეყნების კულტურისა და იდეების ისტორია ძალიან ხშირად კონფლიქტების ისტორია უფროა. ამ მდინარის ტალღები არაერთხელ შეფერილა ომებში დაღვრილი სისხლით. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მისი წყლები მხოლოდ სისხლით როდი შეფერილა.

მდინარემ დაკარგა ცის ფერი

როდესაც იოჰან შტრაუსმა 1867 წელს შექმნა ვალსი „მშვენიერ ცისფერ დუნაიზე“, მისი წყალი, ალბათ, მართლაც ირეკლავდა მზის შუქით მოფენილი ცის ფერს. მაგრამ დღეს?

დუნაი სათავეს შვარცვალდის მთებში (გერმანია) იღებს. მიედინება სამხრეთ-აღმოსავლეთით და დაახლოებით 2 850 კილომეტრის გავლის შემდეგ შავ ზღვას ერთვის. სიგრძით ევროპაში ის ვოლგის შემდეგ მეორე მდინარეა. მისი აუზის ფართობი 817 000 კვადრატული კილომეტრია. სლოვაკეთსა და უნგრეთს შორის დუნაის სანაპიროზე გაბჩიკოვოს კაშხლის აგებამ, რომელიც დუნაიზე ვენასა და ბუდაპეშტს შორის მონაკვეთზე ჰიდროელექტროსადგურების მშენებლობის პროექტში შედიოდა, გარემოზე გავლენა იქონია. ერთი წყაროს თანახმად, კაშხლის აგებამ „დუნაის მახლობლად მიწისქვეშა წყლების დონე საგრძნობლად შეამცირა, რის გამოც გამოშრა ათასობით ჰექტარი ტყე და ჭაობი; ქვემო დუნაის ზოგ მონაკვეთზე 80 პროცენტით შემცირდა თევზჭერა“.

დუნაის ლაპარაკი რომ შეეძლოს, ალბათ, გაუჭირდებოდა მოეთხრო, თუ როგორ აქცია ის ადამიანთა უმეცრებამ და სიხარბემ როგორც დამნაშავედ, ისე მსხვერპლად. „როსიისკაია გაზეტას“ თანახმად, სხვა სამ დიდ მდინარესთან ერთად, რომლებიც შავ ზღვას ერთვის, დუნაიმაც შეიტანა თავისი წვლილი შავი ზღვის „მთელ მსოფლიოში ყველაზე დაბინძურებულ“ ზღვად ქცევაში. იმავე გაზეთში აღნიშნული იყო, რომ ეს ზღვა „საშინელ აღსასრულს უახლოვდება“. იგივე ნომერი ამბობდა, რომ უკანასკნელი ოცდაათი წლის განმავლობაში შავი ზღვა „ნახევარი ევროპის ნაგავსაყარი იყო — ადგილი, სადაც ყრიდნენ ფოსფორის ნაერთების უზარმაზარ რაოდენობას, ვერცხლისწყალს, ინსექტიციდ DDT-ს, ნავთობპროდუქტებსა და სხვა დამაბინძურებელ ნივთიერებებს“.

რა სამწუხაროა ის ფაქტი, რაც დუნაის დელტას დაემართა! ქალაქ იზმაილის (უკრაინა) ირგვლივ, იქ, სადაც მდინარე შავ ზღვას ერთვის, ეკოლოგიური დაბინძურება საშინელ დონეს აღწევს; ვარხვები, რომლებიც ერთ დროს აქ ბინადრობდნენ, ახლა გადაშენების პირას არიან. გერმანული ჟურნალი „გეო“ აღნიშნავს, რომ ამ ტერიტორიაზე მობინადრე „მრავალრიცხოვანი და მრავალფეროვანი ფლორისა და ფაუნის [დაცვა] . . . ბუნების დაცვის საერთაშორისო კავშირისთვის ისეთი საქმეა, რომელსაც პრინციპული მნიშვნელობა აქვს მთელი რიგი ანალოგიური პრობლემების გადაჭრაში“.

მალე მდინარე უკეთეს ამბავს მოგვიყვება

1902 წელს ტაილფინგენში, დუნაის შენაკადის პირას მდებარე ქალაქში, რომელიც მდინარის სათავედან 60 კილომეტრითაა დაშორებული, ახალმა მოსახლემ დაიდო ბინა. ეს იყო მარგარეტ დეიმუტი. „დეიმუტი“ გერმანული სიტყვაა და ქართულად „თავმდაბლობას“ ნიშნავს. რადგან ის მოახლოებული „ოქროს ხანის“ შესახებ ქადაგებდა, ადგილობრივმა მოსახლეობამ მალე მას ოქროს გრეტლი შეარქვა. ცოტა ხნის შემდეგ ტაილფინგენში იეჰოვას მოწმეთა კრება დაფუძნდა, რომელიც გერმანიის კრებებიდან ერთ-ერთი პირველთაგანი იყო.

1997 წელს დუნაისპირა ათ ქვეყანაში, იეჰოვას მოწმეთა 258 კრების 21 687 მოწმე იმავე ცნობას ქადაგებდა ღვთის მიერ უკვე დამყარებული სამეფოს შესახებ.

რადგან ღმერთმა განაცხადა, რომ დედამიწა და მისი მოსახლეობა მარადიულად იარსებებს, დუნაიც მარადიულად იდინებს (ფსალმუნი 103:5; ესაია 45:18). რამდენად სასიამოვნო იქნება ის ფაქტი, რომ საუკუნეების განმავლობაში სხვადასხვა არასრულყოფილი კულტურის, არასრულყოფილ ადამიანთა იდეებისა და სისხლიანი კონფლიქტების ნაცვლად, მდინარე საბოლოოდ ბევრად უფრო აღმაფრთოვანებელი მოვლენების შესახებ მოგვიყვება. მდინარის სანაპიროებზე ბედნიერი და ჯანმრთელი ხალხი იცხოვრებს; აღარ იქნება მათ შორის პოლიტიკური საზღვრები ან ენობრივი ბარიერი. ყველანი ერთხმად შეასხამენ ხოტბას თავიანთ დიდებულ შემოქმედს. გარდაცვლილთა საპატივცემულოდ აღარ იქნება საჭირო ვალჰალა ან სხვა მსგავსი ტაძრები, რადგან ყველა, ვინც ღირსია, მკვდრეთით აღდგება (იოანე 5:28, 29).

ასეთი მხიარული დუნაის წარმოდგენამ შეიძლება ფსალმუნის 97:8, 9-ში ჩაწერილი სიტყვები მოგვაგონოს: „მდინარეებმა ტაში დაუკრან . . . რადგანაც [უფალი] მოვა ქვეყნიერების განსასჯელად; განიკითხავს მსოფლიოს სიმართლით და ხალხებს სისწორით“. წარმოიდგინეთ აღმაფრთოვანებელი ამბავი, რომელსაც კვლავ შესანიშნავი ცისფერი დუნაი მოგვიყვება!

[სქოლიოები]

[ჩარჩო⁄სურათები 16, 17 გვერდებზე]

დუნაის სანაპიროზე

ულმი (გერმანია).

1879 წელს ულმში დაიბადა ალბერტ აინშტაინი, რომლის აღმოჩენებმა დიდი გავლენა იქონია მსოფლიო ისტორიაზე. როგორც ამბობენ, ის „თავის ეპოქაში კაცობრიობის ერთ-ერთ ყველაზე შემოქმედებით პიროვნებად იყო აღიარებული“.

[სურათი]

ველტენბურგი (გერმანია).

რეგენსბურგი (გერმანია).

1630 წელს იქ გარდაიცვალა ასტრონომი კეპლერი. ეს მოხდა დუნაიზე XII საუკუნეში „შტაინერნე ბრუკის“ (ქვის ხიდის) აგებიდან (რომელსაც იმ დროს საოცარ კონსტრუქციად მიიჩნევდნენ) დიდი ხნის შემდეგ.

მაუტჰაუზენი (ავსტრია).

დუნაის სანაპიროზე არსებულ ამ პატარა დასახლებაში ნაცისტებმა საკონცენტრაციო ბანაკი განათავსეს. ათი ათასობით დაპატიმრებულს შორის იყვნენ იეჰოვას მოწმეებიც, რომელთა შორის იყო პარტინ პოეტზინგერი, რომელიც მოგვიანებით მათი ხელმძღვანელი საბჭოს წევრი გახდა.

[სურათი]

ვენა (ავსტრია).

[სურათი]

ბრატისლავა (სლოვაკეთი).

[საავტორო უფლება]

Geopress/H. Armstrong Roberts

ბელგრადი (იუგოსლავია).

„მსოფლიო ენციკლოპედია“ ამბობს, რომ ბელგრადმა მრავალი „პოლიტიკური და შეიარაღებული ბრძოლა“ გადაიტანა. ეს ბრძოლები „ასობით წლის“ განმავლობაში გრძელდებოდა. დამპყრობთა ჯარებმა „ბელგრადი 30-ზე მეტჯერ დაიპყრეს და გაანადგურეს“.

ნიკოპოლი (ბულგარეთი).

ქალაქი ახ. წ. 629 წელს ბიზანტიის იმპერატორმა ჰერაკლემ დააფუძნა. 1396 წელს ოსმალეთის სულთანმა ბაიაზიდ I-მა დაამარცხა უნგრეთის მეფე სიგიზმუნდი, რითაც თურქთა ხუთსაუკუნოვანი ბატონობა დაიწყო.

ჯურჯუ (რუმინეთი).

1869 წელს რუმინეთში გაყვანილ იქნა პირველი სარკინიგზო ხაზი, რომელმაც ჯურჯუ თავის ცნობილ მეზობელთან, ჩრდილოეთით 65 კილომეტრში მდებარე ბუდაპეშტთან დააკავშირა. 1954 წელს დუნაიზე აგებულ იქნა ორიარუსიანი სამანქანო-სარკინიგზო ხიდი, რომელიც რუმინეთს ბულგარეთთან აერთებს. ამ ხიდს მეგობრობის ხიდი უწოდეს.

[რუკა]

(სრული ტექსტი იხილეთ პუბლიკაციაში)

გერმანია

შვარცვალდის მთები

ტაილფინგენი

ულმი

ველტენბურგი

რეგენსბურგი

ვალჰალა

ავსტრია

მაუტჰაუზენი

ვენა

სლოვაკეთი

ბრატისლავა

გაბჩიკოვოს კაშხალი

უნგრეთი

ბუდაპეშტი

ხორვატია

იუგოსლავია

ბელგრადი

ბულგარეთი

ნიკოპოლი

რუმინეთი

ჯურჯუ

ბუქარესტი

მოლდავეთი

უკრაინა

იზმაილი

დუნაის დელტა

შავი ზღვა

[ჩარჩო⁄სურათი 18 გვერდზე]

ბუდაპეშტი (უნგრეთი)

ერთ დროს დუნაის დედოფლად ცნობილი ბუდაპეშტი ძირითადად ორი ნაწილისგან შედგება: დუნაის დასავლეთ სანაპიროზე მდებარე ბუდასა და აღმოსავლეთ სანაპიროზე მდებარე პეშტისგან. 1900-იანი წლებისთვის მოსახლეობის დაახლოებით მეოთხედს ებრაელები შეადგენდნენ, რომლებიც მეორე მსოფლიო ომის დროს ლამის მთლიანად ამოჟლიტეს.