გასაოცარი შეგრძნებები ცხოველთა სამყაროში
წყვდიადს ამოფარებული წრუწუნა თავს უსაფრთხოდ გრძნობს და საკვებს უდარდელად დაეძებს, მაგრამ წარმოდგენაც კი არა აქვს, რომ ჩხრიალა გველს მისი სხეულიდან გამოსხივებული სითბოს „დაფიქსირება“ შეუძლია — ეს კი წრუწუნას საბედისწერო შეცდომაა. კამბალა მთლიანად ჩამალულა ქვიშაში ოკეანარიუმის ფსკერზე, მშიერ ზვიგენს კი პირდაპირ მისკენ აუღია გეზი. ზვიგენი ვერ ხედავს კამბალას, მაგრამ თვალის დახამხამებაში ჩერდება, ცხვირით ქვიშაში ეფლობა და ყლაპავს თავის მსხვერპლს.
მართლაც, ჩხრიალა გველი და ზვიგენი ცხოველთა სამყაროს იმ წარმომადგენელთა რიცხვს მიეკუთვნებიან, რომლებიც ადამიანისთვის უცხო, განსაკუთრებული შეგრძნებებით არიან დაჯილდოებული. არიან ისეთებიც, რომელთაც ჩვენნაირი — მაგრამ ჩვენთან შედარებით ბევრად უფრო დახვეწილი — შეგრძნებები აქვთ, ან მათი შეგრძნებები აღქმის განსხვავებულ, გაცილებით დიდ დიაპაზონს მოიცავს. ამის კარგი მაგალითია თვალები.
თვალები, რომლებიც განსხვავებულ სამყაროს ხედავენ
ფერთა გამა, რომელსაც ჩვენი თვალი აღიქვამს, ელექტრომაგნიტური ტალღების სპექტრის ძალიან ვიწრო უბანს მოიცავს. ჩვენი თვალები, მაგალითად, ვერ ხედავენ ინფრაწითელ გამოსხივებას, რომლის ტალღების სიგრძე იმ ტალღების სიგრძეზე უფრო გრძელია, რომლებსაც წითელ ფერად აღვიქვამთ. მაგრამ ჩხრიალა გველებს თვალებსა და ნესტოებს შორის აქვთ ორი პატარა ორგანო, ანუ ფოსო, რომლებიც იჭერენ ინფრაწითელ გამოსხივებასa. ამიტომ მათ სრულ სიბნელეშიც კი არ უჭირთ თბილსისხლიანი მსხვერპლის აღმოჩენა და მასზე თავდასხმა.
სპექტრის ხილულ დიაპაზონში იისფერს მოსდევს ჩვენთვის უხილავი ულტრაიისფერი სხივები. თუმცა ეს სხივები ჩვენთვის უჩინარია, მათ ბევრი ცოცხალი არსება ხედავს, მათ შორის ფრინველები და მწერები. მაგალითად, ფუტკრები მზის მეშვეობით არკვევენ თავიანთ ადგილმდებარეობას და, თუნდაც მნათობი ღრუბლებში იმალებოდეს, ორიენტაციას არ კარგავენ — ღრუბლებს შორის დარჩენილ ლურჯი ცის „ხვრელებში“ ისინი პოლარიზებული ულტრაიისფერი სხივებით წარმოქმნილ მოხაზულობას ხედავენ. ბევრ ყვავილოვან მცენარეს აქვს ისეთი მოხატულობა, რომლის ხილვაც მხოლოდ ულტრაიისფერ დიაპაზონში შეიძლება, ხოლო ზოგ ყვავილს „ნექტრის მანიშნებელიც“ კი აქვს — ესაა მონაკვეთი, რომელიც ულტრაიისფერ სხივებს ირეკლავს, რითაც მწერებს ნექტრის მიგნებას უადვილებს. ზოგიერთი ჯიშის ხის ნაყოფიცა და თესლეულიც მსგავსადვეა „შეფერილი“ ფრინველების მისაზიდად.
ვინაიდან ფრინველები ულტრაიისფერ დიაპაზონში ხედავენ და ეს სხივები მათ „სამოსს“ დამატებით ბრწყინვალებას სძენს, ისინი ერთმანეთს, ალბათ, უფრო ნაირფეროვნად აღიქვამენ, ვიდრე ჩვენ. მათ ფერთა აღქმის იმდენად „მდიდარი სპექტრი აქვთ, რომ ჩვენთვის მისი წარმოდგენაც კი შეუძლებელია“, — თქვა ერთმა ორნითოლოგმა. ულტრაიისფერი სხივების დანახვის უნარი ზოგი სახეობის ქორებსა და კირკიტებს შეიძლება მემინდვრიების (იგივე მინდვრის თაგვების) ადგილმდებარეობის დადგენაშიც კი დაეხმაროს. როგორ? როგორ და, როგორც ჟურნალ „ბიომეცნიერებაშია“ ნათქვამი, მამალი მემინდვრიების „შარდისა და ექსკრემენტების შემადგენლობაში შედის ულტრაიისფერი სხივების მშთანთქავი ქიმიური ნივთიერებები; მინდვრის თაგვები კი სწორედ შარდით აღნიშნავენ თავიანთ ნაკვალევს“. ამგვარად, ფრინველებს შეუძლიათ „იმ ადგილების ამოცნობა, სადაც დიდი რაოდენობით არიან თავმოყრილი მინდვრის თაგვები“ და მთელი თავიანთი ყურადღების კონცენტრირებას ამ ტერიტორიებზე ახდენენ.
რატომ აქვთ ფრინველებს ასეთი კარგი მხედველობა?
ფრინველების მხედველობა ნამდვილი საოცრებაა. «ამის მთავარი მიზეზი ის არის, — ნათქვამია წიგნში „ბიბლიაში მოხსენიებული ფრინველები“, — რომ [ფრინველის] თვალის ბადურაში არსებული ქსოვილი, სადაც წარმოიქმნება საგნის გამოსახულება, სხვა ქმნილებების თვალებთან შედარებით გაცილებით დიდი რაოდენობით ფოტორეცეპტორულ უჯრედებს შეიცავს. რაც უფრო მეტია ეს შუქმგრძნობიარე უჯრედები, მით უფრო კარგად ხედავს თვალი პატარა საგნებს შორი მანძილიდან. მაშინ, როცა ადამიანის თვალის ბადურაში თითოეულ კვადრატულ მილიმეტრზე დაახლოებით 200 000 ფოტორეცეპტორული უჯრედია, ფრინველების უმეტესობას ეს უჯრედები სამჯერ მეტი აქვს, ხოლო ქორების, სვავებისა და არწივების ბადურაში მათი რიცხვი თითოეულ კვადრატულ მილიმეტრზე მილიონს ან უფრო მეტს აღწევს». გარდა ამისა, ზოგ ფრინველს თითოეულ თვალზე ორი დამატებითი ფოსო — მაქსიმალური ოპტიკური გარჩევა-დეტალიზაციის უბნები — აქვს, რისი წყალობითაც ისინი ჩინებულად აღიქვამენ მანძილსა და სიჩქარეს. ფრინველები, რომლებიც მფრინავ მწერებზე ნადირობენ, მსგავსადვე არიან აღჭურვილნი.
ფრინველებს, აგრეთვე, აქვთ თვალის უჩვეულოდ ელასტიკური ბროლი, რომელიც სწრაფი ფოკუსირების საშუალებას იძლევა. წარმოიდგინეთ, რა საშიში იქნებოდა ფრენა, განსაკუთრებით ტყეებსა და ტევრებში, ყველაფერი რომ ბუნდოვანი ყოფილიყო. მართლაც, რა უსაზღვრო სიბრძნითაა შექმნილი ფრინველთა თვალი!b
ელექტრომგრძნობელობა
ზემოთ აღწერილი შემთხვევა ჩამალულ კამბალასა და ზვიგენზე სინამდვილეში ზვიგენების სამეცნიერო შესწავლის დროს მოხდა. მკვლევარებს აინტერესებდათ, შეიგრძნობდნენ თუ არა ზვიგენები და სკაროსები ცოცხალი თევზის მიერ წარმოქმნილ ძალიან მცირე ელექტრულ ველებსc. ამის გასარკვევად, ოკეანარიუმის ქვიშიან ფსკერზე მათ ელექტროდები დამალეს და მათში სათანადო ძაბვა გაატარეს. რა მოხდა შედეგად? როგორც კი ზვიგენი მიუახლოვდებოდა ელექტროდებს, ის გააფთრებით აცხრებოდა მათ.
ზვიგენები გამოირჩევიან სპეციფიკური უნარით, რომელსაც ეწოდება პასიური ელექტრორეცეფცია; ისევე როგორც ყურს თავისთავად ჩაესმის ხმა, ზვიგენებიც ასევე ავტომატურად შეიგრძნობენ ელექტრულ ველებს. ელექტრულ თევზებს კი აქტიური ელექტრორეცეფციის უნარი აქვთ. ღამურის მსგავსად, რომელიც აგზავნის ბგერით სიგნალს და შემდეგ „შიფრავს“ ექოს, ეს თევზები უშვებენ ელექტრულ იმპულსებს და შემდეგ, სპეციალური რეცეპტორების მეშვეობით, ამ ელექტრული ველების შიგნით წარმოქმნილ ნებისმიერ გადახრას იჭერენd. ასეთი სახით, ელექტრულ თევზს დაბრკოლებებისა თუ შესაძლო მსხვერპლის აღმოჩენა ან „მეუღლის“ პოვნაც კი შეუძლია.
თანდაყოლილი კომპასი
აბა, დაფიქრდით, როგორი იქნებოდა სიცოცხლე, თანდაყოლილი შინაგანი კომპასი რომ გქონოდათ. გზა არსად აგებნეოდათ! ზოგი ცოცხალი არსების, მათ შორის მეთაფლია ფუტკრებისა და კალმახების, სხეულში მეცნიერებმა აღმოაჩინეს ბუნებრივი მაგნიტური ნივთიერების, მაგნეტიტის, მიკროსკოპული კრისტალები. ის უჯრედები, რომლებიც ამ კრისტალებს შეიცავს, ნერვულ სისტემასთან არის დაკავშირებული. სწორედ ამ თავისებურების წყალობით, ფუტკრებიცა და კალმახებიც მშვენივრად გრძნობენ მაგნიტურ ველებს. სხვათა შორის, ფუტკრები დედამიწის მაგნიტური ველის შეგრძნებით აშენებენ ფიჭებს და გზასაც სწორედ მისი დახმარებით იკვლევენ.
მკვლევარებმა ზღვის ფსკერში ჩასახლებულ ზოგი სახეობის ბაქტერიებშიც აღმოაჩინეს მაგნეტიტი. როდესაც ზღვის ფსკერი იმღვრევა, დედამიწის მაგნიტური ველი მოქმედებს მაგნეტიტზე და ამღვრევის შედეგად „სახლიდან გამოყრილ“ ბაქტერიებს საშუალებას აძლევს, უსაფრთხოდ დაუბრუნდნენ „მშობლიურ კერას“. ეს რომ არა, ისინი მოკვდებოდნენ.
როგორც ჩანს, ბევრ მოგზაურ ცხოველსაც — მათ შორის ფრინველებს, ზღვის კუებს, ორაგულებსა და ვეშაპებს — მაგნიტური მგრძნობელობა აქვს, მაგრამ ისინი მხოლოდ ამ შეგრძნებას არ ეყრდნობიან — ეტყობა, რომ მოგზაურობისას ისინი სხვადასხვა შეგრძნებას იყენებენ. ორაგული, მაგალითად, იმ ადგილის ძიებისას, სადაც ის დაიბადა, ძლიერ ყნოსვას ენდობა. ევროპაში მობინადრე შოშიები გადაფრენის დროს მზის მეშვეობით იკვლევენ გზას, ზოგი სხვა ფრინველი კი — ვარსკვლავების მეშვეობით. თუმცა, როგორც ფსიქოლოგმა, პროფესორმა ჰოვარდ ჰიუზმა თავის წიგნში „სენსორული ეგზოტიკა — სამყარო ადამიანის აღქმის მიღმა“ შენიშნა, „ჩვენ აშკარად ძალიან შორს ვართ იმისგან, რომ ჩავწვდეთ ბუნების ამ და სხვა საოცრებებს“.
შესაშური სმენა
ადამიანებთან შედარებით ბევრ ქმნილებას საოცარი სმენა აქვს. მაშინ, როცა ჩვენი ყური აღიქვამს ბგერებს, რომელთა სიხშირე იცვლება 20-დან 20 000 ჰერცამდე (რხევამდე წამში), ძაღლებს 40-დან 46 000 ჰერცამდე სიხშირის ბგერები ესმით, ხოლო ცხენებს — 31-დან 40 000-მდე. სპილოებსა და მსხვილფეხა რქოსან საქონელს ადამიანის ყურისთვის მიუწვდომელი ინფრაბგერებიც კი ესმით, რომლებიც 16 ჰერცს არ აღემატება. რადგან დაბალი სიხშირის ბგერები შორ მანძილებზე ვრცელდება, სპილოებს 4 კილომეტრის სიშორიდანაც შეუძლიათ ერთმანეთთან ურთიერთობა. ზოგი მკვლევარი ამბობს, რომ ასეთ ცხოველებზე დაკვირვებით ადრევე შევიტყობდით მიწისძვრის მოახლოებასა თუ ამინდის მკვეთრ გაუარესებას — ორივე მოვლენას წინ უძღვის ინფრაბგერების გავრცელება.
მწერებსაც საკმაოდ დიდი სმენადობის არე აქვთ: ზოგ მათგანს ადამიანის ყურისათვის უცხო დამატებითი ორი ოქტავა ესმის ულტრაბგერით დიაპაზონში, ზოგიერთის ყური კი ინფრაბგერით დიაპაზონს „ფლობს“. ზოგი მწერი ბგერებს იჭერს დაფის აპკის მსგავსი წვრილი და ბრტყელი მემბრანებით, რომლებიც თავის გარდა, სხეულის თითქმის ყველა ნაწილზე აქვთ განლაგებული. სხვები ისმენენ წვრილი ბუსუსების მეშვეობით, რომლებიც ხშირ შემთხვევაში რეაგირებენ არა მხოლოდ ბგერებზე, არამედ ჰაერის სუსტ რხევაზეც, თუნდაც ეს რხევა ადამიანის ხელის მოძრაობით იყოს გამოწვეული. ამ მგრძნობელობით აიხსნება, თუ რატომაა ასე ძნელი ბუზების მოკვლა.
წარმოიდგინეთ, რომ მწერების ნაბიჯები გესმით! ასეთი საოცარი სმენით გამოირჩევა მსოფლიოს ერთადერთი მფრინავი ძუძუმწოვარა — ღამურა. ღამურებს ასეთი განსაკუთრებული სმენა სიბნელეში დაუბრკოლებლად ფრენისათვის ესაჭიროებათ და იმისთვისაც, რომ ექოლოკაციის მეშვეობით მწერების დაჭერა შეძლონe. პროფესორი ჰიუზი ამბობს: „წარმოიდგინეთ ექოლოკაციის სისტემა, რომელიც ყველაზე თანამედროვე წყალქვეშა ნავებში არსებულ სისტემაზე გაცილებით რთული და დახვეწილია. ახლა კი წარმოიდგინეთ, რომ ამ სისტემით სარგებლობს პატარა ღამურა, რომელიც ხელისგულზეც კი ადვილად დაგეტეოდათ. ყველა იმ ოპერაციას, რომელთა საშუალებითაც ღამურა იგებს მანძილს, სიჩქარესა და თვით მსხვერპლად ამორჩეული მწერის სახეობას, ასრულებს ტვინი, რომელიც თქვენი ცერა თითის ფრჩხილზე პატარაა!“.
ზუსტი ექოლოკაცია გაგზავნილი ბგერითი სიგნალის „ხარისხზეცაა“ დამოკიდებული, რის გამოც ღამურები „იმდენად კარგად აკონტროლებენ თავიანთი ხმის სიმაღლეს, რომ ეს უნარი ოპერის ნებისმიერ მომღერალს შეშურდებოდა“, — ნათქვამია ერთ წიგნშიf. ზოგი სახეობის ღამურებს ცხვირზე აქვთ კანის თავისებური გამონაზარდები, რომელთა მეშვეობითაც მათ, როგორც ჩანს, ბგერის ფოკუსირება და ერთ სხივად გაგზავნა შეუძლიათ. მთელი ამ „მოწყობილობების“ წყალობით ღამურები იმდენად „ულტრათანამედროვე“ საექოლოკაციო სისტემით სარგებლობენ, რომ მას ადამიანის თმის ღერისოდენა ობიექტების ბგერითი გამოსახულების შექმნაც კი შეუძლია!
ღამურების გარდა, ექოლოკაციას, სულ მცირე, ორი სახეობის ფრინველიც მიმართავს — აზიასა და ავსტრალიაში მობინადრე სალანგანი და ტროპიკულ ამერიკაში გავრცელებული გუახარო. ისინი, როგორც ჩანს, ამ უნარით მხოლოდ იმისთვის სარგებლობენ, რომ ბნელ გამოქვაბულებში, სადაც „ღამეს ათევენ“, ფათერაკების გარეშე იფრინონ.
ექოლოკაცია ზღვაში
საექოლოკაციო ორგანოთი კბილებიანი ვეშაპებიც არიან აღჭურვილი, თუმცა მეცნიერებს ჯერ არა აქვთ ზუსტად შესწავლილი მისი მოქმედება. დელფინები ექოლოკაციას იწყებენ მკვეთრი სტვენისმაგვარი ხმით, რომელიც სწავლულთა თვალსაზრისით, წარმოიქმნება არა ხორხში, არამედ ცხვირის არეში. დელფინის შუბლის არეში მოთავსებული ცხიმოვანი „ბალიში“ ბგერის სხივად ფოკუსირებას ახდენს, რისი წყალობითაც დელფინი გზას „ინათებს“. როგორ ესმით დელფინებს ექო? როგორც ჩანს, არა ყურებით, არამედ ქვედა ყბითა და მასთან დაკავშირებული ორგანოებით, რომლებიც შეერთებულია შუა ყურთან. საგულისხმოა ის ფაქტი, რომ ეს უბანი ისეთივე ცხიმს შეიცავს, როგორიცაა დელფინის „ბალიშში“.
სტვენისმაგვარი სიგნალი, რომელსაც დელფინები ექოლოკაციის მიზნით გამოსცემენ, საოცრად კარგად ეთავსება მათემატიკურ დიაგრამას, რომელსაც გაბორის ფუნქცია ეწოდება. როგორც ჰიუზი ამბობს, ამ ფუნქციის თანახმად, დელფინების მიერ გამოცემული სტვენისმაგვარი ხმა „მათემატიკური თვალსაზრისით იდეალურ საექოლოკაციო ბგერით სიგნალს უახლოვდება“.
დელფინებს შეუძლიათ ცვალონ სიგნალის ძალა, ოდნავი ჩქამიდან 220 დეციბელის სიძლიერის შემზარავ ხმამდე. რამდენად ძლიერია ეს ხმა? ხმამაღალი როკ-მუსიკა 120 დეციბელს აღწევს, საარტილერიო ცეცხლის ძალა კი 130 დეციბელია. ამაზე გაცილებით მძლავრი საექოლოკაციო ორგანოთი აღჭურვილ დელფინებს 120 მეტრის მანძილზე სულ რაღაც 8-სანტიმეტრიანი ობიექტების აღმოჩენა შეუძლიათ და, შესაძლოა, წყნარ წყლებში მათ ეს კიდევ უფრო შორ მანძილზეც მოახერხონ.
როდესაც ცოცხალ სამყაროში არსებულ ამ გასაოცარ შეგრძნებებს უფიქრდებით, განა არ გავსებთ ეს ყოველივე მოწიწების გრძნობით და არ გაოგნებთ? საქმეში ჩახედულ, თავმდაბალ ადამიანებს, ჩვეულებრივ, ასეთი გრძნობები ეუფლებათ. ამას კი ისევ იმ კითხვასთან მივყავართ, თუ თავად ჩვენ როგორ ვართ შექმნილი. მართალია, ჩვენს შეგრძნებებს ხშირ შემთხვევაში ზოგი ცხოველისა და მწერის შეგრძნებები ჩრდილავს, მაგრამ მაინც, მხოლოდ ჩვენ აღგვიძრავს ინტერესს გარე სამყარო! რატომ გვიჩნდება ასეთი გრძნობები? და რატომ ვცდილობთ არა მხოლოდ ცოცხალი არსებების შესწავლას, არამედ იმის გაგებასაც, თუ რისთვის არსებობენ ისინი, და ამასთანავე, თავად ჩვენ რა ადგილი გვიკავია მათ შორის?
[სქოლიოები]
a არსებობს ჩხრიალა გველების 100-მდე სახეობა, რომელთა შორის ვხვდებით მოკასინის გველებსა და წყლის ფარნიჩვებს.
b მკითხველებს, რომლებსაც აინტერესებთ ევოლუციისა და შემოქმედების ურთიერთდაპირისპირების საკითხი, ვთავაზობთ წაიკითხონ წიგნი „სიცოცხლე — როგორ წარმოიშვა ის? ევოლუციის გზით თუ შემოქმედებით?“ (რუს.), რომელიც გამოცემულია იეჰოვას მოწმეების მიერ.
c წყალში ყველა ცოცხალი არსება, მათ შორის ადამიანიც, ქმნის ელექტრულ ველს, რომლის დაფიქსირება, უაღრესი სიმცირისდა მიუხედავად, მაინც შესაძლებელია.
d აქ მოხსენიებული ელექტრული თევზი ძალიან სუსტ მუხტს წარმოქმნის. ის არ უნდა აგვერიოს იმ ელექტრულ თევზებთან, რომლებიც გაცილებით დიდ ძაბვას წარმოქმნიან. ასეთები არიან, მაგალითად, ელექტრული სკაროსი და გველთევზა, რომლებსაც თავიანთი მტრის ან მსხვერპლის გაბრუება შეუძლიათ. ელექტრულ გველთევზას ცხენის მოკვლაც კი შეუძლია!
e ღამურასებრთა ოჯახი დაახლოებით 1 000 სახეობას აერთიანებს. გავრცელებული აზრის საპირისპიროდ, ამ სახეობების ყველა წარმომადგენელს კარგი მხედველობა აქვს, მაგრამ ყველა არ მიმართავს ექოლოკაციას. ხილიჭამია ღამურების მსგავსად, ზოგი მათგანი შესანიშნავად ხედავს ღამე და ამის წყალობით საჭმელსაც ადვილად პოულობს.
f ღამურები გამოსცემენ რთულ სიგნალს, რომელიც აერთიანებს სხვადასხვა სიხშირის ბგერებს. ამ ბგერათა დიაპაზონი 20 000-დან 120 000 ან მეტ ჰერცამდე მონაცვლეობს.
[ჩარჩო⁄სურათები 9 გვერდზე]
მწერებო, გაფრთხილდით!
«ყოველდღე, შებინდებისას, სან-ანტონიოს (ტეხასი, აშშ) მახლობლად მდებარე გორაკებზე საოცარი რამ ხდება, — ნათქვამია წიგნში „სენსორული ეგზოტიკა — სამყარო ადამიანის აღქმის მიღმა“. — შორიდან შეიძლება მოგეჩვენოთ, რომ დედამიწის სიღრმიდან უშველებელი შავი ღრუბელი ამოდის, მაგრამ ეს არაა კვამლის ღრუბელი, რომელიც მწუხრის ცას აბნელებს — ეს ბრაკენის გამოქვაბულის სიღრმიდან ამოსული ღამურების, ბრაზილიური ნაკეცტუჩების, 20-მილიონიანი არმიაა».
ბოლოდროინდელი შეფასების თანახმად, ბრაკენის გამოქვაბულიდან გამომავალ ღამურათა რიცხვი 60 მილიონს უნდა აღწევდეს. ისინი ბინდბუნდში 3 000 მეტრზე იჭრებიან ცაში და თავიანთ საყვარელ „ლუკმაზე“, მწერებზე, ნადირობენ. მიუხედავად იმისა, რომ საღამოს ცას ღამურების მიერ გამოცემული ურიცხვი ულტრაბგერა ავსებს, ეს მათში დაბნეულობას არ იწვევს, ვინაიდან ამ უნიკალური ძუძუმწოვრებიდან თითოეული აღჭურვილია უაღრესად რთული და დახვეწილი სისტემით, რომლის მეშვეობითაც საკუთარი ხმის ექოს განასხვავებს.
[სურათი]
ბრაკენის გამოქვაბული.
[საავტორო უფლება]
Courtesy Lise Hogan
[სურათი]
ბრაზილიური ნაკეცტუჩები (ექოლოკაცია).
[საავტორო უფლება]
© Merlin D. Tuttle, Bat Conservation International, Inc.
[სურათი 7 გვერდზე]
მეთაფლია ფუტკრები (მხედველობა და მაგნიტური მგრძნობელობა).
[სურათი 7 გვერდზე]
მთის არწივი (მხედველობა).
[სურათი 7 გვერდზე]
ზვიგენი (ელექტრომგრძნობელობა).
[სურათი 7 გვერდზე]
სკაროსი (ელექტრომგრძნობელობა).
[სურათი 7 გვერდზე]
შოშიები (მხედველობა).
[სურათი 7 გვერდზე]
ორაგული (ყნოსვა).
[საავტორო უფლება]
U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C.
[სურათი 7 გვერდზე]
ზღვის კუ (შესაძლოა, მაგნიტური მგრძნობელობა).
[სურათი 8 გვერდზე]
სპილო (სმენადობა ინფრაბგერით დიაპაზონში).
[სურათი 8 გვერდზე]
ძაღლი (სმენადობა ულტრაბგერით დიაპაზონში).
[სურათი 9 გვერდზე]
დელფინები (ექოლოკაცია).