დანიელი (ბიბლიის წიგნი)

წინასწარმეტყველური წიგნი, რომელიც ბიბლიის ქართულ თარგმანებში დიდ წინასწარმეტყველებში გვხვდება და „ეზეკიელს“ მოსდევს. იგივე თანმიმდევრობაა სეპტუაგინტასა და ვულგატაში, ებრაულ კანონში კი დანიელი წერილების ანუ ჰაგიოგრაფების ნაწილია.

დამწერი. თავად წიგნიდან ჩანს, რომ მისი დამწერი დანიელია. მასში ვკითხულობთ: „ბაბილონის მეფე ბელშაცარის მეფობის პირველ წელს დანიელმა სიზმარი და ხილვები იხილა თავის საწოლში. ჩაწერა მან სიზმარი და სრულად გადმოსცა ყველაფერი“ (დნ. 7:1). დანიელის ავტორობას ისიც ცხადყოფს, რომ 7—12 თავები პირველ პირშია დაწერილი.

პირველი ექვსი თავი მესამე პირშია დაწერილი, თუმცა ეს დანიელის ავტორობას არ გამორიცხავს. ის დამკვირვებლის პოზიციიდან წერდა იმას, რაც მასთან ერთად სხვებსაც შეემთხვათ. ბიბლიის სხვა დამწერი, იერემია ხშირად მიმართავდა ამ ხერხს (იხ. იერ. 20:1—6; 21:1—3 და თ-ები 26, 36). თუმცა ის პირველ პირშიც წერდა (იერ. 1, 13, 15, 18; იხ. დანიელი №2).

მოვლენების განვითარების ადგილი და დაწერის დრო. წიგნში აღწერილი მოვლენები ვითარდება ბაბილონში, თუმცა დანიელმა ერთ-ერთი ხილვა შუშანში, მდინარე ულაის სანაპიროზე იხილა. უცნობია, დანიელი შუშანში სინამდვილეში იყო თუ ხილვაში. წიგნის წერა დასრულდა დაახლ. ძვ. წ. 536 წელს და მოიცავს ძვ. წ. 618 წლიდან დაახლ. ძვ. წ. 536 წლამდე პერიოდს (დნ. 8:1, 2).

უტყუარობა. ზოგიერთი კრიტიკოსი ეჭვქვეშ აყენებს დანიელის წიგნის უტყუარობას და იზიარებს მესამე საუკუნის წარმართი ფილოსოფოსისა და ქრისტიანობის მტრის, პორფირეს აზრს, რომელიც ამბობდა, რომ დანიელის წიგნი დაწერა ანტიოქე ეპიფანეს მმართველობის დროს მცხოვრებმა პალესტინელმა ებრაელმა. მისი აზრით, ამ ებრაელმა წარსულში მომხდარი მოვლენები მომავლის წინასწარმეტყველებად წარმოაჩინა. თუმცა დანიელის წიგნის უტყუარობა იმ დროიდან მოყოლებული მე-18 საუკუნის დასაწყისამდე ეჭვქვეშ თითქმის არავის დაუყენებია. დანიელის წინასწარმეტყველების უტყუარობის ყველაზე სარწმუნო მტკიცება ის არის, რომ მას იესო ქრისტე აღიარებდა (მთ. 24:15; დნ. 11:31).

ისტორიულობა. მკვდარი ზღვის გამოქვაბულებში აღმოაჩინეს რამდენიმე ხელნაწერი, რომლებიც დანიელის წიგნის მონაკვეთებს შეიცავდა. მათგან უძველესი თარიღდება ძვ. წ. პირველი საუკუნის პირველი ნახევრით. იმ პერიოდში დანიელის წიგნი წმინდა წერილების ნაწილად მიიჩნეოდა და იმდენად გავრცელებული იყო იუდეველებში, რომ მისი უამრავი ასლი იყო გაკეთებული. მის კანონიკურობას ადასტურებს აპოკრიფული, თუმცა ისტორიული წიგნი „პირველი მაკაბელები“ (2:59, 60), რომელშიც მოხსენიებულია ლომების ხაროში ჩაგდებული დანიელისა და გავარვარებულ ღუმელში ჩაყრილი სამი ებრაელის დახსნა.

ჩვენ აგრეთვე გვაქვს ებრაელი ისტორიკოსის, იოსებ ფლავიუსის მოწმობა, რომლის თანახმადაც იერუსალიმში შესულ ალექსანდრე მაკედონელს დანიელის წინასწარმეტყველება აჩვენეს. ეს მოხდა დაახლ. ძვ. წ. 332 წელს, მაკაბელების ეპოქამდე 150 წელზე მეტი ხნით ადრე. ფლავიუსი წერდა, რომ დანიელის წიგნის ნახვის შემდეგ, სადაც ეწერა, რომ ერთ-ერთი ბერძენი სპარსეთის იმპერიას გაანადგურებდა, ალექსანდრემ დაიჯერა, რომ ეს მას ეხებოდა („იუდეველთა სიძველენი“, წ. XI, თ. 8, აბზ. 5). ისტორიიდან ჩანს, რომ ალექსანდრე დიდად სწყალობდა ებრაელებს, რაც, როგორც ფიქრობენ, დანიელის წინასწარმეტყველებაში მის შესახებ ნათქვამის გამო ხდებოდა.

ენა. დანიელის 1:1—2:4ა და 8:1—12:13 დაწერილია ებრაულად, დანიელის 2:4ბ—7:28 კი — არამეულად. ამ წიგნის არამეული მონაკვეთის ლექსიკაზე ერთ ბიბლიურ ენციკლოპედიაში ნათქვამია: „დანიელის წიგნის არამეული ლექსიკის 90 პროცენტი დადასტურდა დასავლურ-სემიტური წარწერებითა თუ ძვ. წ. მე-5 საუკუნის ან უფრო ადრინდელი პაპირუსებით. დანარჩენი სიტყვები იპოვეს ნაბატეურ ანუ პალმირულ-არამეულ წყაროებში, რომლებიც ძვ. წ. მე-5 საუკუნის შემდგომი პერიოდით თარიღდება. შესაძლებელია, ეს სიტყვები უცბად გაჩნდა მე-5 საუკუნის შემდგომ მცხოვრებთა მეტყველებაში. თუმცა ისიც შესაძლებელია, რომ მე-5 საუკუნეში ისინი მეტყველებაში გამოიყენებოდა, მოგვიანებით კი დამწერლობაშიც იჩინა თავი. მაგრამ, რაც ყველაზე მეტად არის შესაძლებელი, დარჩენილი ათი პროცენტი, უბრალოდ, ჩვენი ლინგვისტური ცოდნის სიმწირის გამო არ არის დადასტურებული, თუმცა სავსებით მოსალოდნელია, დროთა განმავლობაში ისინიც დადასტურდეს“ (The International Standard Bible Encyclopedia, ჯ. ბრომილის რედაქციით, 1979, ტ. 1, გვ. 860).

დანიელის წიგნში გვხვდება სპარსული სიტყვებიც, მაგრამ ამაში უცნაური არაფერია, რადგან ებრაელებს ხშირი ურთიერთობა ჰქონდათ ბაბილონელებთან, მიდიელებთან, სპარსელებსა და სხვებთან. ამასთან, დანიელის მიერ გამოყენებული უცხო სიტყვების უმეტესობა არის თანამდებობის პირების სახელები, ტანსაცმლის სახელწოდებები, იურიდიული ტერმინები და ა. შ., რომელთა ებრაული თუ არამეული ზუსტი შესატყვისები არ არსებობდა. დანიელი წერდა თანამემამულეთათვის, რომელთა უმეტესობა ბაბილონში ცხოვრობდა და ბევრიც სხვადასხვა ადგილას იყო გაფანტული. შესაბამისად, ის იყენებდა იმ ენას, რომელიც მათთვის გასაგები იქნებოდა.

სწავლება. ზოგი ამ წიგნს იმიტომ აკრიტიკებს, რომ დანიელი მასში მკვდრეთით აღდგომას მოიხსენიებს (დნ. 12:13). მათი აზრით, ამ სწავლებას გვიანდელ პერიოდში ჩაეყარა საფუძველი ან წარმართებისგან გადმოიღეს, მაგრამ დანიელის წიგნის ეს მონაკვეთი ეთანხმება ებრაული წერილების დანარჩენ წიგნებს, რომლებიც ადასტურებს, რომ ხალხს სწამდა მკვდრეთით აღდგომა (იობ. 14:13, 15; ფს. 16:10). ამ წიგნებში მკვდრეთით აღდგომის შემთხვევებიც არის ჩაწერილი (1მფ. 17:21, 22; 2მფ. 4:22—37; 13:20, 21). მოციქულმა პავლემ, რომელიც ავტორიტეტად მიიჩნევა, დაწერა, რომ აბრაამს სწამდა მკვდრების აღდგომის (ებ. 11:17—19) და ძველ დროში მცხოვრები ღვთის სხვა ერთგული მსახურებიც ელოდნენ მკვდრეთით აღდგომას (ებ. 11:13, 35—40; რმ. 4:16, 17). თავად იესომ თქვა: «მკვდრები რომ აღდგებიან, ეს მოსემაც გვაუწყა, როცა ეკლიანი ბუჩქის შესახებ დაწერა — მან იეჰოვას „აბრაამის, ისაკისა და იაკობის ღმერთი“ უწოდა» (ლკ. 20:37).

ვინც ამტკიცებს, რომ წიგნი წინასწარმეტყველური არ არის და მომხდარი მოვლენების შემდეგ დაიწერა, მაშინ დაწერის დროდ იესოს დედამიწაზე მსახურების შემდგომი პერიოდი უნდა მიიჩნიოს, რადგან საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ წიგნის მე-9 თავში ნაწინასწარმეტყველებია მესიის გამოჩენა და მისი სიკვდილი (დნ. 9:25—27). წიგნი აგრეთვე იმ სამეფოების ისტორიასაც მოგვითხრობს, რომლებიც „უკანასკნელ დრომდე“ იმმართველებენ, ვიდრე ღვთის სამეფო მესიის მეთაურობით არ გაანადგურებს მათ (დნ. 7:9—14, 25—27; 2:44; 11:35, 40).

რამდენად ღირებულია. დანიელის წიგნი გამოირჩევა დროების შესახებ წინასწარმეტყველებებით. მაგალითად: იერუსალიმის აღდგენის ბრძანებიდან მესიის მოსვლამდე 69 კვირა (წლებისგან შემდგარი) უნდა გასულიყო; მოვლენები, რომლებიც 70-ე კვირის განმავლობაში უნდა განვითარებულიყო, რასაც იერუსალიმის განადგურება მოჰყვებოდა (დნ. 9:24—27); „შვიდი დრო“, რომელთაც იესომ „უცხოტომელთათვის დანიშნული დროები“ უწოდა და მიანიშნა, რომ ისინი დედამიწაზე მისი ყოფნის დროსაც გრძელდებოდა და შორეულ მომავალში დასრულდებოდა (დნ. 4:25; ლკ. 21:24); 1290, 1335 და 2300-დღიანი პერიოდები; და „დანიშნული დრო, დანიშნული დროები და ნახევარი“. დროსთან დაკავშირებული ყველა ეს წინასწარმეტყველება მნიშვნელოვანია, რადგან მათი დახმარებით ვიგებთ, როგორ ეპყრობა ღმერთი თავის ხალხს (დნ. 12:7, 11, 12; 8:14; იხ. უცხოტომელთათვის დანიშნული დროები; სამოცდაათი კვირა).

დანიელი აგრეთვე გვამცნობს დეტალებს ძველი ბაბილონიდან მოყოლებული მსოფლიო იმპერიების აღზევებისა და დაცემის შესახებ, ვიდრე ღვთის სამეფო სამუდამოდ არ გაანადგურებს მათ. წინასწარმეტყველება ყურადღებას გვიმახვილებს ღვთის სამეფოზე, რომელსაც სათავეში უდგანან ღვთის დანიშნული მეფე და მისი წმინდები, და ცხადყოფს, რომ ეს მთავრობა კურთხევებს მოუტანს ღვთის მსახურებს და მარადიულად იდგება (დნ. 2:44; 7:13, 14, 27).

ანგელოზმა ღვთივშთაგონებით ახსნა, რომ წინასწარმეტყველებაში მოხსენიებული მხეცები მსოფლიო იმპერიებს წარმოადგენს (დნ. 7:3—7, 17, 23; 8:20, 21), რაც გვეხმარება „გამოცხადებაში“ მოხსენიებული სიმბოლური მხეცების ვინაობის დადგენაში (გმც. 13:1—18; იხ. მხეცები, სიმბოლური).

დანიელი გვიამბობს გავარვარებული ღუმლიდან თავისი სამი მეგობრის დახსნის შესახებ, რომლებმაც უარი თქვეს ნაბუქოდონოსორის უზარმაზარი ოქროს ქანდაკების თაყვანისცემაზე (დნ. 3). ამ მონათხრობიდან ვიგებთ, როგორ დაამტკიცა „წარმართთა ჟამის“ პირველმა მსოფლიო იმპერიამ, რომ ღვთის თაყვანისმცემლებს იეჰოვას მიმართ განსაკუთრებული ერთგულების კანონიერი უფლება ჰქონდათ. მისი დახმარებით უკეთ გვესმის, რომ რომაელების 13:1-ში მოხსენიებული უმაღლესი ხელისუფლებისადმი ქრისტიანების მორჩილება ფარდობითია. ამაზე მოწმობს მოციქულთა დამოკიდებულებაც, რაც საქმეების 4:19, 20-დან და 5:29-დან ჩანს. ის განამტკიცებს ქრისტიანების პოზიციას, დაიცვან ნეიტრალიტეტი და არ ჩაერიონ ერების საქმეებში და ცხადყოფს, რომ ამის გამო ისინი შეიძლება სირთულეებს შეხვდნენ, მაგრამ იმის მიუხედავად, დაიცავს თუ არა ღმერთი მათ სიკვდილისგან, მტკიცედ აქვთ გადაწყვეტილი, რომ მხოლოდ და მხოლოდ იეჰოვა ღმერთს სცენ თაყვანი და მას ემსახურონ (დნ. 3:16—18).

[ჩარჩო]

მნიშვნელოვანი აზრები დანიელიდან

წიგნი შეიცავს მიწიერი მთავრობების აღზევებისა და დაცემის შესახებ წინასწარმეტყველებებს ძველი ბაბილონიდან მოყოლებული, ვიდრე ღვთის სამეფო დააქცევს მათ და იმმართველებს მსოფლიოზე.

დაწერა დანიელმა, რომელიც ძვ. წ. 617 წლიდან ბაბილონში იმყოფებოდა. ის ძვ. წ. 537 წელს გადასახლებული იუდეველების იერუსალიმში დაბრუნების შემდეგაც იქ დარჩა.

ბაბილონში გადასახლებული დანიელი და მისი სამი მეგობარი იეჰოვასადმი ერთგულებას ავლენენ

ნაბუქოდონოსორის სამეფო კარზე მსახურებისთვის მომზადებისას ისინი თავს იკავებენ მეფის ღვინისა და ნუგბარისგან. კეთილგანწყობის ნიშნად ღმერთი მათ ცოდნასა და წვდომის უნარს აძლევს (1:1—21).

შადრაქი, მეშაქი და აბედნეგო უარს ამბობენ ნაბუქოდონოსორის უზარმაზარი კერპის თაყვანისცემაზე. ისინი გაბედულად ეუბნებიან განრისხებულ მეფეს, რომ მის ღმერთებს თაყვანს არ სცემენ. მეფის ბრძანებით მათ კრავენ და უჩვეულოდ გავარვარებულ ღუმელში ყრიან. ანგელოზის დახმარებით ისინი უვნებლები გამოდიან იქიდან (3:1—30).

შურიანი მოხელეები შეთქმულებას აწყობენ დანიელის წინააღმდეგ. აკრძალვის მიუხედავად, ის არ წყვეტს ღვთისადმი ლოცვას და ამ ფაქტს არ მალავს. მას ლომების ხაროში აგდებენ. ანგელოზის დახმარებით ის უვნებელი ამოდის იქიდან (6:1—28).

წინასწარმეტყველური სიზმრები და ხილვები ღვთის სამეფოს შესახებ, რომელსაც სათავეში მესია უდგას

მთიდან ხელის შეუხებლად მოწყვეტილი ქვა ამსხვრევს უზარმაზარ ქანდაკებას. ქანდაკებით წარმოდგენილია მსოფლიო იმპერიის მონაცვლეობა ბაბილონიდან მოყოლებული, ვიდრე ღვთის სამეფო არ დააქცევს და არ შეცვლის მათ (2:1—49).

უზარმაზარ ხეს ჭრიან და შვიდი დროის მანძილზე ბორკილს ადებენ. პირველად ეს მაშინ შესრულდა, როცა მეფე ჭკუიდან შეიშალა და შვიდ წელს ცხოველივით ცხოვრობდა, ვიდრე არ შეიგნო, რომ უზენაესი მმართველობს კაცთა სამეფოზე და ვისაც უნდა, იმას აძლევს მეფობას (4:1—37).

კედელზე ჩნდება წარწერა, როცა ბელშაცარი იეჰოვას ტაძრიდან წამოღებული ჭურჭლით სვამს თავისი ღმერთების სადღეგრძელოს. უხმობენ დანიელს, რომელიც უშიშრად საყვედურობს მეფეს, უხსნის წარწერის მნიშვნელობას და ეუბნება, რომ მისი სამეფო მიდიელებსა და სპარსელებს მიეცა (5:1—31).

მსოფლიო იმპერიების მონაცვლეობა წარმოდგენილია ლომით, დათვით, ჯიქით, ათრქიანი საზარელი მხეცითა და უკანასკნელი მხეცის თავზე ამოსული პატარა რქით. შემდეგ ძველი დღეთა ყველა ხალხზე მმართველობას გადასცემს კაცის ძის მსგავსს (7:1—28).

ვერძი, ვაცი და პატარა რქა წარმოადგენს ბაბილონის შემდგომ მსოფლიო იმპერიებს. პატარა რქა ზეციერი ლაშქრის მთავრის წინააღმდეგ მიდის და ხელშეუხებლად ისპობა (8:1—27).

სამოცდაათი კვირა (წლებისგან შემდგარი). 7 + 62 კვირის შემდეგ უნდა გამოჩნდეს მესია და მოიკვეთოს. აბრაამთან დადებული შეთანხმება იუდეველებისთვის კვლავ ძალაში იქნება ერთი კვირის მანძილზე (9:1—27).

ჩრდილოეთისა და სამხრეთის მეფეთა ორთაბრძოლა; მიქაელი გვევლინება მხსნელად; ამის შემდგომ განვითარებული მოვლენები (10:1—12:13).