ფარაონი

ეგვიპტის მეფეთა ტიტული. ეგვიპტურად ნიშნავს „დიდ სახლს“. უძველეს ეგვიპტურ ტექსტებში ეს სიტყვა, როგორ ჩანს, მეფის სასახლის აღსანიშნავად გამოიყენებოდა, მაგრამ დროთა განმავლობაში ის ქვეყნის მეთაურისა და მეფის სინონიმი გახდა. მეცნიერთა აზრით, ამ სიტყვამ ეს უკანასკნელი მნიშვნელობა დაახლოებით ძვ. წ. II ათასწლეულის შუა წლებში შეიძინა. თუ მათი ვარაუდი სწორია, მაშინ გამოდის, რომ აბრაამის ეგვიპტეში ჩასვლის ისტორიის აღწერისას მოსემ ეს სიტყვა თავისი ეპოქისდროინდელი (ძვ. წ. 1593—1473 წწ.) მნიშვნელობით გამოიყენა (დბ. 12:14—20). მეორე მხრივ, სავსებით შესაძლებელია, რომ „ფარაონს“ აბრაამის დროსაც (ძვ. წ. 2018—1843 წწ.) იყენებდნენ მეფის ტიტულის მნიშვნელობით, ოფიციალურ დოკუმენტებში თუ არა, ზეპირმეტყველებაში მაინც. პირველი წერილობითი წყარო, რომელშიც ეს სიტყვა მეფის სახელთან არის დაკავშირებული, შიშაკის მმართველობის ხანას განეკუთვნება. შიშაკი სოლომონისა და რობოამის თანამედროვე იყო. ბიბლიაში ეს სიტყვა მეფის ტიტულად არის გამოყენებული ნექოსთან (2მფ. 23:29) და ხოფრასთან (იერ. 44:30), რომლებიც ძვ. წ. VII საუკუნის მეორე ნახევარსა და VI საუკუნის დასაწყისში განაგებდნენ ეგვიპტეს. ეს ტიტული ამ პერიოდის ეგვიპტურ წერილობით წყაროებშიც გვხვდება კარტუშში (მოგრძო ფორმის კონტური), რომელიც მხოლოდ მეფეების სახელის ჩასაწერად იყო განკუთვნილი.

ბიბლიაში მოხსენიებულია შემდეგი ფარაონების სახელები: შიშაკი, სო, თირჰაკა, ნექო და ხოფრა. თითოეული მათგანის შესახებ ინფორმაცია განიხილება სტატიებში ამავე სახელწოდებებით. გაურკვეველია, იყო თუ არა ეთიოპი ზერახი ეგვიპტის მმართველი. ბიბლიაში ზოგიერთი ფარაონი უსახელოდ არის მოხსენიებული. ეგვიპტურ ქრონოლოგიაში არსებული ხარვეზების გამო (იხ. ქრონოლოგია [ეგვიპტური ქრონოლოგია]; ეგვიპტე, ეგვიპტელი [ისტორია]) რთულია იმის დადგენა, რა სახელით არიან ცნობილი ეს ფარაონები ისტორიაში. ბიბლიაში სახელების გარეშე მოხსენიებული ფარაონები არიან: ფარაონი, რომელმაც აბრაამის ცოლის, სარას ცოლად შერთვა მოინდომა (დბ. 12:15—20); ფარაონი, რომელმაც აღაზევა იოსები (დაბ. 41:39—46); ფარაონი (ან ფარაონები), რომელიც ჩაგრავდა ისრაელებს მოსეს მიდიანიდან ეგვიპტეში დაბრუნებამდე (გმ. თ. 1, 2); ფარაონი, რომელიც მმართველობდა ეგვიპტისთვის ათი სასჯელის დატეხვისა და ისრაელების ეგვიპტიდან გამოსვლის დროს (გმ. თ. 5—14); ფარაონი, იუდასტომელი მერედის ცოლის, ბითიას მამა (1მტ. 4:18); ფარაონი, რომელმაც შეიფარა ედომელი ჰადადი დავითის მმართველობის დროს (1მფ. 11:18—22); სოლომონის ეგვიპტელი ცოლის მამა (1მფ. 3:1) და ფარაონი, რომელმაც იერემია წინასწარმეტყველის დროს დაამარცხა ღაზა (იერ. 47:1).

ეგვიპტელებისთვის ფარაონი არათუ ღმერთების მაცნე, არამედ თავად ღმერთი იყო, მზის ღვთაება რას ვაჟი. ის ითვლებოდა ოსირისის მემკვიდრის, შავარდნისთავიანი ღვთაება ჰორის განსახიერებად. მას ამკობდნენ ისეთი ტიტულებით, როგორებიცაა: „ორი ქვეყნის მზე“, „გვირგვინის უფალი“, „ძლიერი ღმერთი“, „რას მემკვიდრე“, „უკვდავი“ და სხვა მრავალი (History of Ancient Egypt, ჯ. როულინსონი, 1880, ტ. I, გვ.373, 374; History of the World, ჯ. რიდფათი, 1901, ტ. I, გვ. 72). ფარაონის გვირგვინს წინიდან მიმაგრებული ჰქონდა სამეფო კობრის, ურეის გამოსახულება, რომელიც ვითომდა ცეცხლის ფრქვევითა და განადგურებით ემუქრებოდა ფარაონის მტრებს. ფარაონის ქანდაკებებს ხშირად დგამდნენ ტაძრებში სხვა ღმერთების ქანდაკებების გვერდით. ეგვიპტურ მხატვრობაში ზოგჯერ ფარაონი წარმოდგენილია საკუთარი გამოსახულების თაყვანისმცემლად. ფარაონის სიტყვა კანონი იყო. ქვეყანა კანონებით კი არა, ფარაონის ბრძანებულებებით იმართებოდა. მაგრამ ისტორია ცხადყოფს, რომ ფარაონის ერთი შეხედვით შეუზღუდავი ძალაუფლება საკმაოდ შეზღუდული იყო მის იმპერიაში მოქმედი სხვა ძალების, კერძოდ, ქურუმების, დიდგვაროვნებისა და ჯარის მიერ. ზემოთქმულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია უკეთ დავინახოთ, რაოდენ რთული იყო მოსესთვის ფარაონის წინაშე წარდგომა და მისთვის იეჰოვას ბრძანებისა და გაფრთხილების გადაცემა (შდრ. გმ. 5:1, 2; 10:27, 28).

მართალია ბიბლია არაფერს ამბობს, მაგრამ, როგორც ჩანს, ფარაონის ასულს, რომელიც სოლომონმა შეირთო ცოლად, არ მიუტოვებია ეგვიპტური კერპთაყვანისმცემლობა (1მფ. 3:1; 11:1—6). ასეთ საქორწინო კავშირებს ძველად (და არა მარტო ძველად) მეფეები კრავდნენ სხვა სამეფოებთან ურთიერთობის განსამტკიცებლად. ცნობილი არ არის, ვისი ინიციატივით შედგა ეს ქორწინება, სოლომონის თუ ფარაონის (იხ. მოკავშირეობა, დამოყვრება). სოლომონმა შულამელი ქალიშვილი ფარაონის ეტლში შებმულ ცხენს შეადარა, რაც იმდროინდელი ეგვიპტური ეტლების საყოველთაო აღიარებაზე მეტყველებს (ქბ. 1:9; შდრ. 1მფ. 10:29).

ძვ. წ. VIII საუკუნეში დაწერილი ესაიას წინასწარმეტყველებიდან ვიგებთ, რომ ეგვიპტელები და ფარაონის მრჩევლები შეცბუნდებოდნენ და დაიბნეოდნენ (ეს. 19:11—17). ისტორიიდან ცნობილია, რომ ესაიას პერიოდიდან მომდევნო საუკუნემდე ეგვიპტეში შფოთი და არეულობა სუფევდა. მკვეხარა ფარაონები ორგული იუდას სამეფოსთვის, რომელიც იეჰოვას ბრძანებას არ ემორჩილებოდა და სამხედრო დახმარებისთვის ეგვიპტეს მიმართავდა, გადატეხილი ლერწამივით არასაიმედო საყრდენი იყვნენ (ეს. 30:2—5; 31:1—3; ეზკ. 29:2—9; შდრ. ეს. 36:4, 6).