მართავს თუ არა შენს ცხოვრებას ბედი?

„ალა ნო დოუ“. დასავლეთ აფრიკის ქვეყანაში, მალიში, ბამბარას ენაზე ეს გამოთქმა ნიშნავს: „ღვთის ნამოქმედარია“. მსგავსი გამოთქმები საკმაოდ არის გავრცელებული დედამიწის ამ ნაწილში. ვოლოფის ენაზე ამბობენ: „იალაჰ მოუ კოუ დეფ“ (ღმერთმა გააკეთა). ხოლო დოგონის ტომის წევრები თავიანთ დიალექტზე ამბობენ: „ამა ბირე“ (ღმერთმა გამოიწვია).

მსგავსი გამოთქმები სხვა ქვეყნებშიც არსებობს. მაგალითად, ისეთი გამოთქმები, როგორიცაა: „თავისმა დრომ უწიაო“ და „ღვთის ნება იყო“, ხშირად, მაშინ ისმის, როცა ადამიანს სიკვდილი ან უბედურება ეწევა. დასავლეთ აფრიკაში ისეთი გამოთქმები, როგორიცაა „კაცი ბჭობდა, ღმერთი იცინოდაო“, ჩვეულებრივ, საზოგადოებრივ ტრანსპორტს აწერია და მაღაზიებში პლაკატებად არის გაკრული. მრავალი ადამიანისთვის ისინი მხოლოდ მეტაფორულ გამოთქმებს წარმოადგენს. თუმცა, ხშირ შემთხვევაში, ისინი ღრმად გამჯდარი ფატალიზმის რწმენას ირეკლავს.

რა არის ფატალიზმი? „მსოფლიო ენციკლოპედია“ (The World Book Encyclopedia) განმარტავს მას, როგორც „რწმენას, რომლის თანახმადაც მოვლენების განვითარებას წყვეტს ძალები, რომლებსაც ადამიანები ვერ მართავენ“. რას წარმოადგენს ეს „ძალები“? ათასობით წლის წინ ბაბილონელებს სწამდათ, რომ პიროვნების დაბადების დროს მის ბედზე ძლიერ გავლენას ვარსკვლავების განლაგება ახდენდა (შეადარე ესაია 47:13). ბერძნებს სწამდათ, რომ ბედი სამი ძლევამოსილი ქალღმერთის ხელში იყო, რომლებიც ართავდნენ, ზომავდნენ და წყვეტდნენ სიცოცხლის ძაფს. მაგრამ, სწორედ ქრისტიანული სამყაროს თეოლოგებმა ჩაუყარეს დასაბამი კონცეფციას, რომ თვით ღმერთი წყვეტს პიროვნების ბედს!

მაგალითად, „წმინდა“ ავგუსტინემ უარყო ასტროლოგების „ცრუ და დამღუპველი აზრები“. სხვა მხრივ, ის კატეგორიულად ამტკიცებდა, რომ „ღვთის არსებობის აღიარება და, ამავე დროს, მომავლის ცოდნის მისი უნარის უარყოფა, ყველაზე აშკარა უგუნურებაა“. მისი სიტყვების თანახმად, რადგან ღმერთი ნამდვილად ყოვლისშემძლეა, მან უნდა „იცოდეს ყველაფერი მანამდე, სანამ მოხდება“ და „არაფერს უნდა ტოვებდეს წინასწარ განუსაზღვრელად“. მიუხედავად ამისა, ავგუსტინე მგზნებარედ ამტკიცებდა, რომ, თუმცა ღმერთმა წინასწარ იცის ყველაფერი, რაც მოხდება, ადამიანებს მაინც აქვთ ნების თავისუფლება („ღვთის ქალაქი“, წიგნი V, თავები 7–9 [The City of God]).

საუკუნეების შემდეგ პროტესტანტმა თეოლოგმა ჟან კალვინმა კიდევ უფრო განავითარა ეს აზრი იმის მტკიცებით, რომ მაშინ, როცა ზოგიერთს „[ღვთის მიერ] უწერია ზეციერ სამეფოში ბავშვებად და მემკვიდრეებად ყოფნა“, სხვებს „ღვთის რისხვის დატეხა“ უწერიათ!

დღეს ბედთან დაკავშირებული რწმენა დედამიწის მრავალ კუთხეშია მიღებული. განვიხილოთ დასავლეთ აფრიკელი ახალგაზრდა მამაკაცის, იუსმენის, შემთხვევა. სკოლაში ის ერთ-ერთი საუკეთესო მოსწავლე იყო, მაგრამ ბოლო გამოცდაზე ჩაიჭრა! ეს მხოლოდ იმავე კლასში კიდევ ერთი წლით დარჩენას კი არ ნიშნავდა, არამედ აგრეთვე მტანჯველ უხერხულობას ოჯახისა და მეგობრების წინაშე. მეგობარი მის დამშვიდებას ცდილობდა და ეუბნებოდა, რომ მომხდარი ღვთის ნება იყო. მსგავსად, იუსმენის წარუმატებლობას დედამისიც ბედს აბრალებდა.

თავიდან იუსმენს უხაროდა მათი ღრმა თანაგრძნობის მიღება. გარდა ამისა, თუ წარუმატებლობა ნამდვილად ღვთის ნებით იყო გამოწვეული, ის ვერაფერს გააკეთებდა, რომ ის თავიდან აეცილებინა. მაგრამ მამამისი სხვანაირად უყურებდა საქმეს. მან უთხრა იუსმენს, რომ გამოცდაზე ჩაჭრა მისი ბრალი იყო — და არა ღვთის. იუსმენი მხოლოდ იმიტომ ჩაიჭრა, რომ მეცადინეობა უგულებელყო.

რადგან ბედთან დაკავშირებით რწმენა შეერყა, იუსმენმა გადაწყვიტა, თვითონ გამოეკვლია ეს საკითხები. ჩვენ მოგიწოდებთ იმავეს გასაკეთებლად მომდევნო სტატიის განხილვის საშუალებით.