ბაბილონის კოშკიდან წარმოიშვა ჩვენი ენები?

ნამდვილად მოხდა ბიბლიაში ჩაწერილი ეს მოვლენა? ერთდროულად დაიწყო ხალხმა ლაპარაკი სხვადასხვა ენაზე, როგორც ამას ბიბლიაში ვკითხულობთ? ზოგი ცინიკურად უყურებს ბიბლიურ ცნობას ენების წარმოშობასთან დაკავშირებით. ერთი მწერალი აღნიშნავს: „მითი ბაბილონის გოდოლის შესახებ არის ყველაზე აბსურდული მითი, რაც კი ოდესმე შექმნილა“. ებრაელი რაბინიც კი „ერების წარმოშობის ამ ისტორიას სულელურ ახსნად“ მიიჩნევს.

რატომ უარყოფს ხალხი ბიბლიაში ჩაწერილ ამ ცნობას? მარტივად რომ ვთქვათ, ის ეწინააღმდეგება ენების წარმოშობასთან დაკავშირებულ ზოგიერთ მოსაზრებას. მაგალითად, ზოგი მკვლევარის აზრით, ენები უცბად კი არ გაჩნდა, არამედ ნელ-ნელა განვითარდა ერთი ენიდან. ზოგს კი სწამს, რომ თავდაპირველად არსებობდა რამდენიმე ენა, შემდეგ კი მოხდა მათი დამოუკიდებლად განვითარება პრიმიტიული ენიდან — რომელიც გამოიხატებოდა ღრუტუნით — რთულ სამეტყველო ენამდე. ამ და სხვა ურთიერთსაწინააღმდეგო თეორიებმა ბევრზე მოახდინა გავლენა. ისინი სრულიად ეთანხმებიან პროფესორ უილიამ ფიტჩის, რომელმაც თავის წიგნში „ენის განვითარება“ დაწერა: „ბოლომდე დამარწმუნებელ პასუხებს დღემდე ვერ მივაკვლიეთ“.

რა აღმოაჩინეს არქეოლოგებმა და მკვლევრებმა ენების წარმოშობასა და განვითარებასთან დაკავშირებით? მათი აღმოჩენები რომელიმე ზემოთ აღნიშნულ თეორიას უჭერს მხარს თუ ბიბლიას? მოდი, უფრო დეტალურად განვიხილოთ ბიბლიაში ჩაწერილი ეს ისტორია.

სად მოხდა და როდის?

ბიბლიაში ვკითხულობთ, რომ ენების არევა მოხდა „შინარის მიწაზე“, რომელსაც მოგვიანებით ბაბილონი ეწოდა, საიდანაც ადამიანები მთელ დედამიწაზე გაიფანტნენ (დაბადება 11:2). როდის მოხდა ეს? ბიბლიაში წერია, რომ ფელეგის დროს, რომელიც აბრაამამდე 250 წლით ადრე დაიბადა, „დაიყო დედამიწა [დედამიწის მოსახლეობა, იხილეთ სქოლიო]“. აქედან გამომდინარე, ბაბილონში მომხდარი მოვლენები, როგორც ჩანს, დაახლოებით 4 200 წლის წინ განვითარდა (დაბადება 10:25; 11:18—26).

ზოგი მკვლევარის აზრით, თანამედროვე ენები ერთი ენისგან წარმოიშვა, რომელზეც სავარაუდოდ 100 000 წლის წინათ მეტყველებდნენ.a ზოგი კი აცხადებს, რომ თანამედროვე ენები განვითარდა რამდენიმე საწყისი ენიდან, რომლებზედაც სულ მცირე 6 000 წლის წინათ საუბრობდნენ. მაგრამ საინტერესოა, როგორ ხსნიან ლინგვისტები იმ პირველი ენებიდან წარმოქმნილი ენების განვითარების ეტაპებს. „ეს რთული სათქმელია, — ნათქვამია ჟურნალ „ეკონომისტში“. — ბიოლოგებისგან განსხვავებით, ლინგვისტებს არ გააჩნიათ ნამარხი ნაშთები, რაც მათ წარსულის კვლევის შესაძლებლობას მისცემდა“. ჟურნალი დასძენს, რომ ერთი ენათმეცნიერი, რომელიც მხარს უჭერს ენის ევოლუციური გზით განვითარებას, თავის დასკვნებს „სავარაუდო გამოთვლების საფუძველზე“ აკეთებს.

და მაინც, „ლინგვისტური ნამარხი ნაშთები“ ნამდვილად არსებობს. რა ნაშთები გვაქვს მხედველობაში და რას გვიმჟღავნებენ ისინი ენების წარმოშობასთან დაკავშირებით? „ახალ ენციკლოპედია ბრიტანიკაში“ აღნიშნულია: „უძველესი წერილობითი ძეგლები ლინგვისტური ნამარხებიდან ერთადერთია, და ისიც 4 000 ან 5 000 წლის წინანდელი“. სად აღმოაჩინეს არქეოლოგებმა ეს „ლინგვისტური ნამარხები“ ანუ უძველესი ჩანაწერები? ქვემო შუამდინარეთში — ძველი შინარის ტერიტორიაზე.b ამგვარად, არსებული ნივთიერი მტკიცებულება სრულიად ეთანხმება ბიბლიაში მოყვანილ ფაქტებს.

განსხვავებული ენები, განსხვავებული აზროვნება

ბიბლიაში ვკითხულობთ, რომ ღმერთმა თქვა: „მოდი . . . ენა ავურიოთ, რომ ერთმანეთის ენა აღარ ესმოდეთ“ (დაბადება 11:7). ამის შემდეგ, მშენებლებმა „მიატოვეს ქალაქის მშენებლობა“ და გაიფანტნენ „მთელი დედამიწის ზურგზე“ (დაბადება 11:8, 9). ამგვარად, ბიბლია არ ამბობს, რომ დღეს არსებულ ყველა ენას ერთი ფუძე აქვს. პირიქით, ბიბლიიდან ვიგებთ, რომ უეცრად გაჩნდა რამდენიმე სრულად განვითარებული ენა. ამ ენებზე ადამიანებს თავისუფლად შეეძლოთ გრძნობებისა და აზრების გამოხატვა. ეს ენები განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან.

მაგრამ, რის თქმა შეიძლება დღეს არსებულ ენათა ჯგუფებზე? ძალიან ჰგვანან ერთმანეთს თუ პირიქით, ძალიან განსხვავდებიან? მეცნიერმა ლერა ბოროდიცსკიმ დაწერა: „რაც მეტად იკვლევენ ლინგვისტები მსოფლიოში არსებულ ენებს (დაახლოებით 7 000 ენიდან მხოლოდ ნაწილია გამოკვლეული), მით უფრო მეტ, წარმოუდგენლად დიდ განსხვავებებს პოულობენ“. მართალია, ერთ ოჯახში შემავალი ენები თუ დიალექტები, მაგალითად თურქული და აზერბაიჯანული, რომლებზეც ლაპარაკობენ სამხრეთ-დასავლეთ აზიაში, შეიძლება ჰგვანან ერთმანეთს, მაგრამ რადიკალურად განსხვავდებიან ენათა სხვა ოჯახში შემავალი ენებისგან, მაგალითად კაბარდინული და აფხაზური ენებისგან, რომლებზეც ჩრდილო-დასავლეთ კავკასიაში ლაპარაკობენ.

ენები გავლენას ახდენს ადამიანების აზროვნებაზე და იმაზე, თუ როგორ აღიქვამენ ისინი გარშემო არსებულ სამყაროს — ფერებს, რაოდენობას, ადგილმდებარეობასა თუ მიმართულებას. მაგალითად, ერთ ენაში იტყვიან: „მარჯვენა ხელზე ბაღლინჯო გაზის“, მაგრამ სხვა ენაში ეს აზრი შეიძლება ასე გამოხატონ: „სამხრეთ-დასავლეთ ხელზე ბაღლინჯო გაზის“. ასეთი განსხვავებულობა სხვა თუ არაფერი, დამაბნეველია. გასაკვირი არ არის, რატომ ვერ განახორციელეს თავიანთი გეგმა ბაბილონის მშენებლებმა.

პრიმიტიული თუ რთული ენა?

როგორი იყო პირველი ადამიანების სალაპარაკო ენა? ბიბლიიდან ვიგებთ, რომ პირველი მამაკაცი, ადამი, სახელებს არქმევდა ცხოველებსა და ფრინველებს და, ამგვარად ახალ სიტყვებს ქმნიდა (დაბადება 2:20). გარდა ამისა, ცოლისადმი თავისი გრძნობები ადამმა ხატოვანი ენით გამოხატა. ევამაც ნათლად და გარკვევით ილაპარაკა იმაზე, თუ რა გაფრთხილება მისცა ღმერთმა და რა იქნებოდა დაუმორჩილებლობის შედეგი (დაბადება 2:23; 3:1—3). ასე რომ, თავდაპირველი ენა ადამიანებს შესაძლებლობას აძლევდა თავისუფლად გამოეხატათ აზრები თუ გრძნობები და ხატოვანი გამოთქმებიც კი გამოეყენებინათ.

ბაბილონში ენის არევამ გამოიწვია ის, რომ ადამიანთა მოდგმა ერთობლივად ვეღარ ახერხებდა ინტელექტუალური უნარისა და ფიზიკური შესაძლებლობების რეალიზებას. მაგრამ მათი ახალი ენები ისეთივე რთული იყო, როგორც პირველი ენა. რამდენიმე საუკუნეში ადამიანებმა დიდი ქალაქები დააარსეს, შექმნეს ძლევამოსილი ჯარები და წამოიწყეს საერთაშორისო ვაჭრობა (დაბადება 13:12; 14:1—11; 37:25). იქნებოდა შესაძლებელი ასეთი პროგრესი საკმარისი სიტყვათა მარაგისა და გრამატიკის გარეშე? ბიბლიის თანახმად, ადამიანების თავდაპირველი სალაპარაკო ენა და ბაბილონში წარმოშობილი ენები არ ყოფილა პრიმიტიული. ისინი საკმაოდ რთული ენები გახლდათ.

ამ აზრს თანამედროვე კვლევებიც ადასტურებს. ერთ ენციკლოპედიაში ნათქვამია: „დღემდე შესწავლილი ნებისმიერი კულტურა, თუნდაც ნაკლებად ცივილიზებული, რთული და სრულად განვითარებული ენით ხასიათდება“ (The Cambridge Encyclopedia of Language). ჰარვარდის კოლეჯის პროფესორი ფსიქოლოგიის დარგში სტივენ პინკერი თავის წიგნში აღნიშნავს: „როგორც ასეთი, ქვის ხანის ენა არ არსებობს“ (The Language Instinct).

ენების მომავალი

რა დასკვნის გაკეთება შეიძლება მას შემდეგ, რაც ვიმსჯელეთ „ლინგვისტური ნამარხი ნაშთების“ ასაკისა და ადგილმდებარეობის შესახებ, აგრეთვე ენათა ჯგუფებს შორის არსებულ ძირითად განსხვავებებსა და უძველესი ენების სირთულეზე? ენების წარმოშობასთან დაკავშირებულ სარწმუნო ახსნად ბევრი ბიბლიის ფურცლებზე შემონახულ ბაბილონში მომხდარ მოვლენას მიიჩნევს.

როგორც ბიბლიიდან ვიგებთ, იეჰოვა ღმერთმა ხალხს ენა იმიტომ აურია, რომ ისინი მისი განზრახვის საწინააღმდეგოდ მოქმედებდნენ (დაბადება 11:4—7). თუმცა მოგვიანებით ღმერთმა თქვა: „მივცემ ხალხებს სუფთა ენას, რათა მოუხმონ იეჰოვას სახელს და მხარდამხარ ემსახურონ მას“ (სოფონია 3:9). ეს „სუფთა ენა“ გახლავთ ღვთის სიტყვიდან, ბიბლიიდან, მომდინარე ჭეშმარიტება, რომელიც დღეს მსოფლიოს ხალხებს აერთიანებს. ლოგიკურია ვიფიქროთ, რომ მომავალში ღმერთი ყველა ადამიანს ერთ ენაზე აალაპარაკებს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ბაბილონში მომხდარი მოვლენის უკუპროცესი მოხდება.