● ასტრონომიული გამოთვლების შემცველი ფირფიტები

რას წარმოადგენს ეს ფირფიტები? ეს არის ლურსმული წარწერების შემცველი ფირფიტები, რომლებზეც აღწერილია მზის, მთვარის, პლანეტებისა და ვარსკვლავების განლაგება, ასევე მოცემულია ისტორიული ცნობები ამა თუ იმ მეფის მეფობის წელთან დაკავშირებით. მაგალითად, ასტრონომიული გამოთვლების შემცველ ქვემოთ მოცემულ ფირფიტაზე აღწერილია მთვარის დაბნელება, რომელიც მეფე მუქინზერის მეფობის პირველი წლის პირველ თვეს მოხდა.¹¹

რას ამბობენ სპეციალისტები? ისინი ეთანხმებიან იმ აზრს, რომ ბაბილონელებმა შეადგინეს ვრცელი დიაგრამა და სქემები, რათა წინასწარ განესაზღვრათ, როდის შეიძლებოდა მომხდარიყო დაბნელება.¹²

მაგრამ შეეძლოთ ბაბილონელებს წარსულში მომხდარი დაბნელებების თარიღის გამოთვლა? პროფესორი ჯონ სტილი ამბობს: „სავსებით შესაძლებელია, ზოგი უფრო ადრეული მოვლენის თარიღის გამოთვლა მოგვიანებით, კარგა ხნის შემდეგ მომხდარიყო“ (კურსივი ჩვენია).¹³ პროფესორი დეივიდ ბრაუნი მიიჩნევს, რომ ასტრონომიული გამოთვლების შემცველი დიაგრამები მანამდე ცოტა ხნით ადრე იყო შედგენილი, სანამ მოვლენები მოხდებოდა. ის აღიარებს, რომ „შესაძლებელია ზოგიერთი თარიღი, რომელიც ვითომდა წინასწარ გამოთვლილად მიიჩნევა, „სინამდვილეში მოგვიანებით იყო მწიგნობრების მიერ გამოთვლილი ძვ. წ. IV ან მომდევნო საუკუნეებში“.¹⁴ თუ ეს მართლა ასეა, მაშ რამდენად სანდოა მხოლოდ ამ გამოთვლებზე დაყრდნობა?

მაშინაც კი, თუ მთვარის დაბნელება რომელიმე კონკრეტულ დღეს მოხდა, ნიშნავს ეს იმას, რომ ისტორიული მოვლენა, რომელიც ფირფიტის შემდგენელმა ამა თუ იმ თარიღს მიაკუთვნა, ზუსტია? მაინცდამაინც არა. პროფესორი ვან დერ სპეკი ამბობს: „ასტრონომიული გამოთვლების შემცველი ფირფიტების შემდგენლები ასტროლოგები იყვნენ და არა ისტორიკოსები“. ის დასძენს, რომ ფირფიტებზე აღბეჭდილი ზოგი ისტორიული ცნობა „ზუსტი არ არის“. სპეკი ამბობს, რომ ასეთ ისტორიულ ცნობებს „ბოლომდე არ უნდა დავეყრდნოთ“.¹⁵

რას ამტკიცებს დოკუმენტები? განვიხილოთ, რა წერია ფირფიტაზე VAT 4956. პირველ ხაზზე ვკითხულობთ: „ბაბილონის მეფის ნაბუქოდონოსორის მეფობის 37-ე წელი“.¹⁶ შემდეგ ფირფიტაზე დეტალურადაა აღწერილი, რა მანძილით არის დაშორებული მთვარე და პლანეტები სხვა ვარსკვლავებისა და თანავარსკვლავედებისგან. აგრეთვე აღწერილია მთვარის დაბნელებაც. სწავლულები ამბობენ, რომ ყველა ეს აღწერილობა ძვ. წ. 568/567 წლებს ემთხვევა. აქედან გამომდინარე, ნაბუქოდონოსორ II 18 წლის გამეფებული უნდა ყოფილიყო, როცა ძვ. წ. 587 წელს იერუსალიმი გაანადგურა. მაგრამ ეს ასტრონომიული გამოთვლები მხოლოდ ძვ. წ. 568/567 წლებს ემთხვევა?

ფირფიტაზე მოხსენიებულია, რომ მთვარის დაბნელება ბაბილონური თვის (მესამე თვე) სიმანუს მე-15 დღეს მოხდა ანუ ძვ. წ. 568  წლის 4 ივლისს (იულიუსის კალენდარი). თუმცა, მთვარის დაბნელება 20 წლით ადრეც მოხდა, კერძოდ, ძვ. წ. 588 წლის 15 ივლისს.¹⁷

თუ ძვ. წ. 588 წელს ნაბუქოდონორ II-ის მეფობის 37-ე წელი იდგა, მაშინ მისი მეფობის მე-18 წელი ძვ. წ. 607 წელს უნდა ყოფილიყო. ეს კი სწორედ ის წელია, რომელსაც ბიბლია იერუსალიმის განადგურების თარიღად ასახელებს (იხილეთ ქვემოთ მოცემული დროის დიაგრამა). მაგრამ გვაწვდის ზემოხსენებული ფირფიტა სხვა მტკიცებულებას, რომ იერუსალიმი ძვ. წ. 607 წელს განადგურდა?

ზემოხსენებული მთვარის დაბნელების გარდა, ფირფიტაზე მოხსენიებულია მთვარეზე დაკვირვების 13 და პლანეტებზე დაკვირვების 15 შემთხვევა. აგერთვე აღწერილია, რა მანძილით იყო მთვარე და პლანეტები დაშორებული ამა თუ იმ ვარსკვლავებისა და თანავარსკვლავედებისგან.¹⁸ ფირფიტაზე ასევე აღნიშნულია დროის რვა ინტერვალი მზისა და მთვარის ამოსვლასა და ჩასვლას შორის.^18a

რადგან მთვარეზე დაკვირვებით რომელიმე კონკრეტული მოვლენის თარიღის დადგენა ყველაზე სანდოა, მკვლევარებმა გულდასმით გამოიკვლიეს მთვარის 13 ფაზა, რომელიც აღწერილია ფირფიტაზე: VAT 4956. მათ მოიძიეს მონაცემები კომპიუტერული პროგრამის დახმარებით, რომელიც აჩვენებს, თუ სად მდებარეობდნენ ციური სხეულები რომელიმე კონკრეტულ რიცხვში.¹⁹ რა დაადგინეს მათ? მთვარის ცამეტივე ფაზა სრული სიზუსტით ემთხვეოდა ძვ. წ. 588/587 წლებს და არა ძვ. წ. 568/567 წლებს.

ამ გვერდებზე ნაჩვენებ ფირფიტაზე მონიშნულია ერთი ადგილი, რომელიც აჩვენებს, რომ ზემოხსენებული მთვარის ფაზები ძვ. წ. 588 წელს უფრო ემთხვევა, ვიდრე ძვ. წ. 568 წელს. ამ ფირფიტის მესამე ხაზზე ვკითხულობთ, რომ მთვარე განსაზღვრულ ადგილას მდებარეობდა „9 [ნისანუს] ღამეს“. მიუხედავად ამისა, მკვლევარები, რომლებმაც ეს მოვლენა თავიდან ძვ. წ. 568 წელს (ასტრონომიული გამოთვლის მიხედვით 567 წელს) მიაკუთვნეს, აღიარეს, რომ ძვ. წ. 568 წელს მთვარე ამ განსაზღვრულ ადგილას „9 ნისანუს კი არა, 8 ნისანუს მდებარეობდა“. თავის გასამართლებლად მათ განაცხადეს, რომ მწიგნობრებმა შეცდომით 8-ის მაგივრად 9 დაწერეს.²⁰ თუმცა ფირფიტის მესამე ხაზზე მოხსენიებული მთვარის ადგილმდებარეობა ზუსტად შეესაბამება ძვ. წ. 588 წლის 9 ნისანუს.²¹

ცხადია, რომ ზემოხსენებულ ფირფიტაზე (VAT 4956) მოცემული ასტრონომიული გამოთვლები ემთხვევა ძვ. წ. 588 წელს — ნაბუქოდონოსორ II-ის მეფობის 37-ე წელს. ეს კი ბიბლიური ქრონოლოგიის უტყუარობას ადასტურებს, რომ იერუსალიმი ძვ. წ. 607 წელს განადგურდა.

11. Astronomical Diaries and Related Texts From Babylonia, Volume V, edited by Hermann Hunger, published 2001, pages 2-3.

12. Journal of Cuneiform Studies, Volume 2, No. 4, 1948, “A Classification of the Babylonian Astronomical Tablets of the Seleucid Period,” by A. Sachs, pages 282-283.

13. Astronomical Diaries and Related Texts From Babylonia, Volume V, page 391.

14. Mesopotamian Planetary Astronomy-Astrology, by David Brown, published 2000, pages 164, 201-202.

15. Bibliotheca Orientalis, L N° 1/2, Januari-Maart, 1993, “The Astronomical Diaries as a Source for Achaemenid and Seleucid History,” by R. J. van der Spek, pages 94, 102.

16. Astronomical Diaries and Related Texts From Babylonia, Volume I, by Abraham J. Sachs, completed and edited by Hermann Hunger, published 1988, page 47.

17. Babylonian Eclipse Observations From 750 BC to 1 BC, by Peter J. Huber and Salvo De Meis, published 2004, page 186. According to VAT 4956, this eclipse occurred on the 15th of the third Babylonian month, which suggests that the month of Simanu began 15 days earlier. If the eclipse fell on July 15, 588 B.C.E. according to our Julian calendar, then the first day of Simanu would be June 30/​July 1, 588 B.C.E. Therefore, the first Babylonian month (Nisanu) would have started the new year two months earlier, on May 2/3. While normally the year of this eclipse would have begun on April 3/4, VAT 4956 states on line 6 that an extra month (intercalary) was added after the twelfth (last) month (Addaru) of the preceding year. (The tablet reads: “8th of month XII₂.”) Therefore, this made the new year actually not start until May 2/3. Thus, the date of this eclipse in 588 B.C.E. well fits the data on the tablet.

18. According to Berichte über die Verhandlungen der Königl. Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften zu Leipzig (Reports Regarding the Discussions of the Royal Saxonian Society of Sciences at Leipzig); Volume 67; May 1, 1915; in the article “Ein astronomischer Beobachtungstext aus dem 37. Jahre Nebukadnezars II” (An Astronomical Observer’s Text of the 37th Year Nebuchadnezzar II), by Paul V. Neugebauer and Ernst F. Weidner, pages 67-76, there are 13 sets of observations of the moon wherein it is described in relationship with a certain star or constellation. They also list 15 sets of planetary observations. (Pages 72-76) Though the cuneiform sign for the moon is clear and unambiguous, some of the signs for the names of the planets and their positions are unclear. (Mesopotamian Planetary Astronomy​—Astrology, by David Brown, published 2000, pages 53-57) Because of this, the planetary observations are open to speculation and to several different interpretations. Since the moon can easily be tracked, the positions of those other celestial bodies mentioned on VAT 4956 and connected to the moon can be identified and their positions dated with a good measure of certainty.

18a. These time intervals (“lunar threes”) are the measurement of time from, for example, sunset to moonset on the first day of the month and during two other periods later in the month. Scholars have tied these time measurements to calendar dates. (“The Earliest Datable Observation of the Aurora Borealis,” by F. R. Stephenson and David M. Willis, in Under One Sky​—Astronomy and Mathematics in the Ancient Near East, edited by John M. Steele and Annette Imhausen, published 2002, pages 420-428) For ancient observers to measure this period required some sort of clock. Such measurements were not reliable. (Archimedes, Volume 4, New Studies in the History and Philosophy of Science and Technology, “Observations and Predictions of Eclipse Times by Early Astronomers,” by John M. Steele, published 2000, pages 65-66) On the other hand, calculating the position of the moon in relation to other celestial bodies was done with greater certainty.

19. This analysis was made with the astronomy software entitled TheSky6™. In addition, the analysis was augmented by the comprehensive freeware program Cartes du Ciel/​Sky Charts (CDC) and a date converter provided by the U.S. Naval Observatory. Because the cuneiform signs for many of the planetary positions are open to speculation and to several interpretations, these positions were not used in this survey to pinpoint the year intended by this astronomical diary.

20. Berichte über die Verhandlungen der Königl. Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften zu Leipzig (Reports Regarding the Discussions of the Royal Saxonian Society of Sciences at Leipzig); Volume 67; May 1, 1915; “Ein astronomischer Beobachtungstext aus dem 37. Jahre Nebukadnezars II, (-567/66)” (An Astronomical Observer’s Text of the 37th Year Nebuchadnezzar II), by Paul V. Neugebauer and Ernst F. Weidner, page 41.

21. VAT 4956 reads on line three: “The moon stood 1 cubit [or 2 degrees] in front of ß Virginis.” The previously mentioned analysis concluded that on Nisanu 9, the moon was 2°04ʹ in front of and 0° below the star ß Virginis. It was considered an exact match.