მლაშე წყლების ბინადარი — ქვეწარმავალთა მეფე
ჩვენი კორესპონდენტისგან პალაუში
წყნარი ოკეანის წყლებში პალაუს არქიპელაგზე ძალაუფლება ხელიდან ხელში გადადიოდა. ფილიპინების აღმოსავლეთით 890 კილომეტრის დაშორებით განთავსებული ტროპიკული კუნძულები კოლონიად თავდაპირველად ესპანეთმა აქცია. შემდეგ ესპანეთი გერმანიამ შეცვალა, ხოლო გერმანია — იაპონიამ, მოგვიანებით კი შეერთებულმა შტატებმა „იმარჯვა“. ბოლოს, 1994 წელს, პალაუს რესპუბლიკა დამოუკიდებელი სახელმწიფო გახდა.
კუნძულების მმართველობაში ასეთი მეტოქეობის დროს არავინ შესცილებია ერთპიროვნულ ხელმწიფეს. კერძოდ „ვის“? მლაშე წყლების ნიანგს, პალაუს ქვეწარმავალთა უცილობელ მეფეს. მაგრამ დღეს ნიანგთა გვირგვინმა ოდითგანვე ცნობილი ძლიერება დაკარგა. მკვლევართა აზრით, „სანამ მათ დასაცავად გადაუდებელი მკაცრი ზომები არ იქნება მიღებული, პალაუში მლაშე წყლების ნიანგი მალე სრულიად გადაშენდება“.
რამ განაპირობა მათი ასეთი კრიტიკული მდგომარეობა? რატომ ეწოდათ ქვეწარმავალთა მეფე?
ყბები!
მლაშე წყლების ნიანგს მეცნიერები უწოდებენ Crocodylus porosus, რაც „კოჟრიან ნიანგს“ ნიშნავსa. ეს სახელი მას ნამდვილად შეეფერება, რადგან მისი დინგი დაფარულია რქოვანი ფარებით, რომლებიც ორ მწკრივად, თვალების ჩაყოლებაზე, თხემიდან ნესტოებამდე გასდევს. დინგს სამკუთხედის ფორმა აქვს, და მთელი სხეულის სიგრძის ერთ მეშვიდედ ნაწილს შეადგენს. პალაუს მუზეუმის ექსპონატი ნიანგის თავი ყველაზე ფართო ადგილას 40 სანტიმეტრის სიგანეს აღწევს!
შემზარავად ჩანს ფოსოებში ჩამჯდარი ბასრი კბილები, როდესაც ნიანგი პირს აღებს და შემდეგ საშინელი ძალით ხურავს. მისი ყბების ერთადერთი სუსტი ადგილი კუნთებია, რისი მეშვეობითაც პირის გაღების შესაძლებლობა ეძლევა და კუნთები იმდენად სუსტია, რომ ჩვეულებრივი ზონარიც საკმარისია ორმეტრიანი ნიანგის პირის ასაკრავად, — ნათქვამია ერთ წიგნში.
საუცხოოდ შექმნილი
ნიანგის თავი გამოირჩევა არა მხოლოდ სიდიდით, არამედ იმითაც, რომ სწორედ წყალში ცხოვრებისთვის არის საუკეთესოდ შექმნილი. კარგად, მთელი გულისყურით, დააკვირდით და დაინახავთ, რომ მისი ყურები, თვალები და ნესტოები ზემოთ არის აწეული და წყალში ყოფნისას ზედაპირზეა ამოყოფილი. საინტერესოა, რომ, როდესაც პირი დახურული აქვს, ტუჩების უქონლობის გამო წყალი მაინც შესდის შიგნით, მაგრამ პირში შესული წყალი ყელში ვეღარ გადადის, რადგან იგი პირის ღრუსგან სარქველით არის დაცული. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, როდესაც ნიანგს პირი წყლითა აქვს სავსე, მაინც შეუძლია სუნთქვა, რადგან ნესტოებიდან შესული ჰაერი სარქველს უვლის და სხეულს ისე მიეწოდება.
ხედავს თუ არა ნიანგი წყალქვეშ? დიახ, და თანაც, შესანიშნავად. წყალში ღრმად ჩასული ნიანგი მესამე ქუთუთოს ანუ მემბრანას იშველიებს, რაც თვალს მხედველობის დაკარგვისგან იცავს.
მეფური ბუმბერაზობა
მლაშე წყლების ნიანგი მთელ მსოფლიოში ყველაზე დიდი ქვეწარმავალია. როდესაც მამრი დაახლოებით სამნახევარ მეტრს მიაღწევს, ის უკვე მოწიფულად ითვლება, მაგრამ წლობის განმავლობაში ზრდას მაინც აგრძელებს. მწერალი მარკ კარუორდინი თავის წიგნში აღნიშნავს, რომ ინდოეთის ნაკრძალში მლაშე წყლების მამრი ნიანგი სიგრძით 7 მეტრს აღწევდა! (The Guinness Book of Animal Records).
ნიანგის ადგილსამყოფელიც მეფური ბუმბერაზობის შესაფერისია. იმავე წყაროში ნათქვამია, რომ სხვა ნიანგებთან შედარებით, მლაშე წყლების ნიანგის საცხოვრებელი რეგიონი გაცილებით დიდია და აზიის ტროპიკული რეგიონებიდან წყნარი ოკეანის რეგიონებამდე და ინდოეთიდან ავსტრალიამდე, პალაუს არქიპელაგის ჩათვლით, ვრცელდება.
გარდამტეხი პერიოდი
პალაუს კუნძულებზე მანგროვული ტყით დაფარული ჭაობი იცავს და შესანიშნავ პირობებს უქმნის ნიანგებს, უზრუნველყოფს ჩრდილითა და უხვი საკვებით. ამიტომ, გასაკვირი არ არის, რომ ამ ქვეწარმავლების საყვარელ ადგილად პალაუს არქიპელაგი იქცა. 60-იან წლებში ამ კუნძულებზე მათი რიცხვი დაახლოებით 1 500—5 000 იყო.
მაგრამ 1965 წლის დეკემბერში პალაუს ნიანგებისთვის გარდამტეხი პერიოდი დადგა. ნიანგი თავს დაესხა მეთევზეს, რომელიც ვეღარ გადარჩა. რამდენიმე კვირაში „დამნაშავე“ დაიჭირეს და სახალხოდ გამოიყვანეს. გამძვინვარებულმა მოსახლეობამ ნიანგს განაჩენი გამოუტანა.
„ომი სახეობის წინააღმდეგ“
სპეციალისტები ჰარი მესელი და ფ. უეინ კინგი განმარტავენ, რომ აღნიშნული უბედური შემთხვევიდან ძალიან მალე პალაუს ხელისუფლებამ „ნიანგების გასანადგურებელი კამპანია წამოიწყო. ფაქტობრივად, ეს იყო ომი სახეობის წინააღმდეგ“. აცხადებდნენ პრემიებს, აგებდნენ ხაფანგებს და სანადირო ნავებით დასდევდნენ ნიანგებს. 1979—1981 წლებში მონადირეებმა დაახლოებით 500—1 000 ნიანგი მოკლეს, ხოლო ტყავები გაყიდეს.
ვინაიდან დიდ ნიანგებს მეტი ტყავი აქვთ, ამის გამო ისინი განსაკუთრებულ სამიზნეებად იქცნენ. ყოველი მდედრი ნიანგის მოკვლისას მონადირე მასთან ერთად დაახლოებით 1 000 პატარა ჯერ არდაბადებულ ნიანგსაც კლავდა. შედეგად, ნიანგთა ოდენობა მკვეთრად შემცირდა. 1990 წლის დასაწყისში ჰარი მესელმა და უეინ კინგმა აღმოაჩინეს, რომ „პალაუში მხოლოდ 150 ნიანგიღა იყო ცოცხალი“.
ცხადია, ადამიანს აქვს მიზეზი ერიდოს მლაშე წყლების ნიანგებს, რადგან მათი თავდასხმა სასიკვდილოა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, აღნიშნავს კარუორდინი, „მათ მიერ მოყენებული ზიანი ჩვენს მიერ გამოვლენილ დაუნდობლობასთან შედარებით უმნიშვნელოა“.
1997 წელს ენგარდოკის ნაკრძალი დაარსდა. მიუხედავად იმისა, რომ ნაკრძალი უშუალოდ მლაშე წყლების ნიანგებისთვის არ არის განკუთვნილი, მათთვის მაინც დიდი დახმარებაა. ტბა ენგარდოკის დაჭაობებული ადგილები გასამრავლებლად და საცხოვრებლად იდეალურ პირობებს უქმნის ნიანგებს.
შეიძლება მლაშე წყლის ნიანგი თქვენთვის მეგობარს არ წარმოადგენს, მაგრამ ხომ გვეთანხმებით, რომ ის მართლაც შთამბეჭდავი მეფეა?
[სქოლიოები]
a Porosus ნაწარმოებია ბერძნული სიტყვიდან „პოროსის“, რაც „კოჟრებს“ ნიშნავს, ხოლო ლათინური სუფიქსი -osus — „დაფარულს“.
[ჩარჩო 27 გვერდზე]
ნიანგის ცრემლები
გამოთქმა „ნიანგის ცრემლებით ტირის“ ნიშნავს, რომ თანაგრძნობა და გულისტკივილი ზერელედ, არაგულწრფელად გამოიხატება, მაგრამ ამ თვალთმაქცობის აღსაწერად რატომ გამოიყენება ნიანგი? ერთი ენციკლოპედიის თანახმად, ის ფაქტი, რომ ნიანგს თვალები ყოველთვის სველი აქვს, ამ გამოთქმის წარმოშობის ერთ-ერთი სავარაუდო საფუძველია. ნიანგს «ქუთუთოებზე შერჩენილი ცრემლები ანუ წყალი მუდამ სდის თვალებიდან, ხოლო „ცრემლებთან“ ერთად კი მუდამ კბილებდაკრეჭილია ». ალბათ, ამან დაუმკვიდრა მას თვალთმაქცის სახელი.
[ჩარჩო⁄სურათები 27 გვერდზე]
ნიანგი თუ ალიგატორი?
რა განსხვავებაა ნიანგსა და ალიგატორს შორის? თვალშისაცემი სხვაობა მათი კბილებია. უბრალოდ რომ ვთქვათ, როდესაც ნიანგს პირი დახურული აქვს, ადვილად ვხედავთ მისი ქვედა ყბის დიდ მეოთხე კბილს. ალიგატორის შემთხვევაში კი ზედა ყბა ფარავს ქვედა ყბის კბილებს.
[სურათები]
ნიანგი.
ალიგატორი.
[საავტორო უფლება]
F. W. King photo
[სურათები 26 გვერდზე]
შეხედეთ ამ კბილებს!
[საავტორო უფლებები]
By courtesy of Koorana Crocodile Farm, Rockhampton, Queensland, Australia
© Adam Britton, http://crocodilian.com
[სურათის საავტორო უფლება 25 გვერდზე]
By courtesy of Australian International Public Relations