იეჰოვა

განმარტება: ერთადერთი ჭეშმარიტი ღმერთის სახელი. ის ამ სახელით გვაცნობს თავს. იეჰოვა არის შემოქმედი და, შესაბამისად, სამყაროს უზენაესი მმართველი. სახელი „იეჰოვა“ ნათარგმნია ებრაული ტეტრაგრამატონიდან (יהוה), რომლის მნიშვნელობაცაა „აქცევინებს“. ეს ოთხი ებრაული ასო ქართულში გადმოდის როგორც ჲჰვჰ.

სად წერია ბიბლიაში, რომ ღმერთს იეჰოვა ჰქვია?

სახელი „იეჰოვა“ (ან „იაჰვე“) გვხვდება მრავალ ენაზე გამოცემულ ბიბლიის თარგმანებში. მაგალითად, ზოგიერთ ინგლისურ თარგმანში მისი ნახვა ათასობით ადგილზე შეიძლება („The Jerusalem Bible“, „American Standard Version“ და სხვა). ზოგ თარგმანში ღვთის სახელი რამდენიმე ადგილზეა (მაგალითად, „The New English Bible“ და „King James Version“). თუმცა ისმის კითხვა: რა პრინციპით გადმოიტანეს მთარგმნელებმა ღვთის სახელი მხოლოდ ამ ადგილებზე და რატომ არ გადმოიტანეს ის ყველგან, სადაც ებრაულ ტექსტში ტეტრაგრამატონია?

მსგავსი მდგომარეობაა რუსულ თარგმანებშიც. არქიმანდრიტ მაკარის მიერ შესრულებულ თარგმანში სახელი „იეჰოვა“ 3 500-ზე მეტჯერ გვხვდება. გავრცელებულ „სინოდალურ თარგმანში“ კი, რომლის მომზადებისას მაკარის თარგმანსაც ეყრდნობოდნენ, „იეჰოვა“ მხოლოდ რამდენიმე ადგილას არის დატოვებული (დაბ. 22:14; გამ. 6:3 [სქოლიო]; 15:3; 17:15; 33:19; 34:5; მსაჯ. 6:24; ოს. 12:5).

სამწუხაროდ, ბიბლიის ტრადიციული ქართული თარგმანები იმ იშვიათ გამონაკლისთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომლებშიც ღვთის სახელი საერთოდ არ გვხვდება. 1992 წლის საქართველოს ეკლესიის კალენდარში (გვ. 203) ვკითხულობთ: «ქართულს დაბადებაში [„დაბადებას“ მთელ ბიბლიას უწოდებდნენ] სახელი ღვთისა „იეგოვა“ გადმოთარგმნილია სახელით „უფალი“». ამ ტრადიციას, როგორც ჩანს, დიდი ხნის ისტორია აქვს და მას ბევრი თანამედროვე თარგმანიც მიჰყვება. „საქართველოს ბიბლიური საზოგადოების“ მიერ 2001 წელს გამოცემული ბიბლიის წინათქმაში აღნიშნულია: „თუმცაღა, როგორც ძველი, ისევე ახალი აღთქმის თარგმნისას გათვალისწინებული იყო ძველქართველ მთარგმნელთა გამოცდილებაც. მაგალითად, ღვთის ერთ-ერთი სახელი, რომელიც გამოხატულია ცნობილი ტეტრაგრამატონით (ებრაული — יהוה სავარაუდოდ იაჰვე), გადმოიცემა, როგორც წესი, სიტყვით — უფალი“.

ბიბლიის „ახალი ქვეყნიერების თარგმანში“ სახელი „იეჰოვა“ გვხვდება როგორც ებრაულ, ისე ბერძნულ წერილებში, მთლიანობაში 7 210-ჯერ.

რა არის იმის მიზეზი, რომ ბიბლიის ბევრ თარგმანში ღვთის სახელი ან საერთოდ არ არის მოხსენიებული, ან მხოლოდ რამდენჯერმე გვხვდება?

ბიბლიის ერთი თარგმანის წინასიტყვაობაში ნათქვამია: «„მეფე ჯეიმზის თარგმანის“ უფრო გავრცელებულ ტრადიციას კომიტეტი დაუბრუნდა ორი მიზეზის გამო: 1) სიტყვა „იეჰოვა“ ზუსტად არ შეესაბამება იმ ვარიანტს, რომელსაც ებრაულ ენაში იყენებდნენ ღვთის სახელის გადმოსაცემად, 2) იუდაიზმში ქრისტიანობამდე შეწყვიტეს ღვთის სახელის ნებისმიერი ფორმით ხსენება, რადგან ღმერთი ერთადერთია და არ არსებობს სხვა ღმერთი, რომლისგანაც ის უნდა განვასხვავოთ. ღვთის სახელის გამოყენება სრულიად მიუღებელია ქრისტიანული ეკლესიის საყოველთაო მრწამსითაც» („Revised Standard Version“) (ამგვარად, ისინი საკუთარ მოსაზრებას დაეყრდნენ, როცა წმინდა ბიბლიიდან ამოიღეს მისი ავტორის სახელი, რომელიც ებრაულ დედანში ყველა სხვა სახელსა თუ წოდებაზე ხშირად გვხვდება. სამწუხაროდ, ისინი მიჰყვნენ იუდაიზმის მიმდევართა კვალს, რომელთა შესახებაც იესომ თქვა: „თქვენ თქვენივე ადათ-წესებით ძალა დაუკარგეთ ღვთის სიტყვას“ [მათ. 15:6]).

ბევრმა მთარგმნელმა თავი ვალდებულად ჩათვალა, რომ ღვთის სახელი ძირითად ტექსტში ერთ ან რამდენიმე ადგილას მაინც გადმოეტანა ებრაული დედნიდან. როგორც ჩანს, მათ მიჰბაძეს უილიამ ტინდალს, რომელმაც 1530 წელს ინგლისურ ენაზე გამოცემულ ხუთწიგნეულის თარგმანში ჩართო ღვთის სახელი და, ამგვარად, დაარღვია თარგმანებიდან ამ სახელის საერთოდ ამოღების ტრადიცია (ქართულ თარგმანებთან დაკავშირებით იხილეთ გვერდი 181, აბზაცი 1).

იყენებდნენ ღვთის სახელს ქრისტიანულ-ბერძნული წერილების დამწერები?

მეოთხე საუკუნეში იერონიმე წერდა: „მათემ ანუ ლევიმ, რომელიც მოციქულობამდე მებაჟე იყო, ქრისტეს სახარება იუდეაში თავდაპირველად ებრაულ ენაზე ებრაული ასოებით დაწერა მორწმუნე წინადაცვეთილთათვის“ („De viris inlustribus“, თავი III). მათეს სახარებაში 11 ციტატაა მოყვანილი ებრაული წერილების იმ მონაკვეთებიდან, სადაც ტეტრაგრამატონი გვხვდება. საფუძველი არ გვაქვს, ვიფიქროთ, რომ მათემ ებრაული ტექსტის ეს მონაკვეთები უცვლელად არ გადმოიტანა.

ღვთის მიერ შთაგონებულ სხვა დამწერებს ქრისტიანულ-ბერძნულ წერილებში „სეპტუაგინტიდან“ (ებრაული წერილების ბერძნული თარგმანი) მოყვანილი აქვთ ასობით ციტატა. ბევრ ადგილზე, საიდანაც ეს ციტატებია აღებული, „სეპტუაგინტის“ ძველი ხელნაწერების ბერძნულ ტექსტშიც გვხვდება ებრაული ტეტრაგრამატონი. თუ გავითვალისწინებთ იესოს დამოკიდებულებას მამის სახელის მიმართ, მისი მოწაფეები ნამდვილად არ ამოიღებდნენ ღვთის სახელს ამ ციტატებიდან (შეადარეთ იოანეს 17:6, 26).

ჯორჯ ჰაუარდი, ჯორჯიის უნივერსიტეტის (აშშ) პროფესორი, ერთ ნაშრომში წერდა: „დანამდვილებით ვიცით, რომ ბერძნულ ენაზე მოლაპარაკე ებრაელები ბერძნულ წერილებში აგრძელებდნენ יהוה-ს წერას. გარდა ამისა, ძნელი დასაჯერებელია ის, რომ ბერძნულ ენაზე მოლაპარაკე, კონსერვატიული შეხედულებების მქონე პირველი ებრაელი ქრისტიანები უღალატებდნენ ამ ჩვეულებას. ღმერთზე საუბრისას ისინი, ალბათ, გამოიყენებდნენ სიტყვებს [ღმერთი] და [უფალი], მაგრამ წარმოუდგენელია, რომ ბიბლიური ტექსტებიდან მათ ტეტრაგრამატონი ამოეღოთ . . . ვინაიდან ტეტრაგრამატონი ჯერ კიდევ იყო შენარჩუნებული ბერძნული ბიბლიის იმ ხელნაწერებში, რომლებითაც ადრინდელი ეკლესია ხელმძღვანელობდა, ლოგიკურია, რომ ახალი აღთქმის დამწერები ციტატების მოყვანისას ტეტრაგრამატონს უცვლელად დატოვებდნენ ბიბლიურ ტექსტში . . . ძველი აღთქმის ბერძნული თარგმანიდან ამოღების შემდეგ, ტეტრაგრამატონი ახალი აღთქმის იმ მონაკვეთებიდანაც ამოიღეს, რომლებიც ძველი აღთქმიდან იყო აღებული. ამრიგად, მეორე საუკუნის დასაწყისისთვის ფართო ხასიათი მიიღო ტეტრაგრამატონის ნაცვლად სუროგატების [კერძოდ კი წოდებების] გამოყენებამ როგორც ძველ, ისე ახალ აღთქმაში“ („Journal of Biblical Literature“, ტ. 96, № 1, მარტი, 1977, გვ. 76, 77).

ღვთის სახელის რომელი ფორმაა უფრო სწორი — იეჰოვა თუ იაჰვე?

დღეს ზუსტად ვერავინ იტყვის, თუ როგორ წარმოითქმებოდა თავდაპირველად ღვთის სახელი ებრაულ ენაზე. რატომ? იმ დროს, როცა ბიბლია იწერებოდა, ებრაულ ენაზე წერის დროს ხმოვნებს არ იყენებდნენ. მაგრამ წამკითხველს არ უჭირდა იმის გაგება, თუ რომელი ხმოვნები იგულისხმებოდა, რადგან მაშინ ეს ენა ცოცხალი იყო. დროთა განმავლობაში ებრაელებში გავრცელდა ცრურწმენა, თითქოს ღვთის სახელის ხმამაღლა წარმოთქმა არ შეიძლებოდა. ამიტომ ისინი ღვთის სახელს წოდებებით ცვლიდნენ. საუკუნეების შემდეგ ებრაელმა სწავლულებმა შეიმუშავეს ნიშნების სისტემა იმ ხმოვნების აღსანიშნავად, რომლებიც ძველი ებრაულის წაკითხვისას უნდა წარმოთქმულიყო. მაგრამ ღვთის სახელის აღმნიშვნელ თანხმოვნებთან მათ დასვეს მისი შემცვლელი წოდებების ხმოვანთა აღმნიშვნელი ნიშნები. ასე მიეცა დავიწყებას ის, თუ როგორ წარმოითქმებოდა ღვთის სახელი თავდაპირველად.

ბევრი მეცნიერი უპირატესობას ანიჭებს „იაჰვეს“, მაგრამ ეს მოსაზრება არ არის დაზუსტებული, და მათ შორისაც არსებობს აზრთა სხვადასხვაობა. რაც შეეხება სახელს „იეჰოვა“, ის უფრო აღიარებული და გავრცელებული ფორმაა.

ჯ. როდერემმა ბიბლიის თარგმნისას („The Emphasised Bible“) ებრაულ წერილებში ყველგან „იაჰვე“ გამოიყენა. მაგრამ მოგვიანებით თავის ერთ ნაშრომში „იეჰოვას“ მიანიჭა უპირატესობა და აღნიშნა: «იეჰოვა . . . ფსალმუნების თარგმანის ამ ვერსიაში იმიტომ კი არ გამოვიყენე, რომ „იაჰვესთან“ შედარებით უფრო სწორ ფორმად მივიჩნიე, არამედ ვხელმძღვანელობდი გამოცდილებით ნაკარნახევი წმინდა პრაქტიკული მოსაზრებით. მსურდა გამეთვალისწინებინა საზოგადოების აზრი ამ საკითხთან დაკავშირებით და ღვთის სახელის უფრო გავრცელებული ფორმა გამომეყენებინა» („Studies in the Psalms“, ლონდონი, 1911, გვ. 29).

ღვთის სახელის წარმოთქმის სხვადასხვა ვარიანტზე მსჯელობის შემდეგ გერმანელმა პროფესორმა გუსტავ ფრიდრიხ ელერმა შემდეგი დასკვნა გააკეთა: «ამიერიდან გამოვიყენებ „იეჰოვას“, რადგან ფაქტია, რომ ის ჩვენს მეტყველებაში უფრო დამკვიდრებულია და შეუძლებელია სხვა ვარიანტით მისი ჩანაცვლება» („Theologie des Alten Testaments“, მეორე გამოცემა, შტუტგარტი, 1882, გვ. 143).

იეზუიტი პოლ ჟუონი აღნიშნავდა: «ჩვენს თარგმანებში სავარაუდო ვარიანტის, „იაჰვეს“, ნაცვლად გამოვიყენეთ „იეჰოვა“ . . . როგორც უფრო გავრცელებული ლიტერატურული ფორმა» („Grammaire de l’hébreu biblique“, რომი, 1923, გვ. 49).

სახელების უმეტესობა სხვა ენებზე განსხვავებულად წარმოითქმის. იესო ებრაელი იყო და ებრაულად მისი სახელი, სავარაუდოდ, გამოითქმებოდა როგორც „იეშუა“. მაგრამ ამის გამო ქრისტიანულ-ბერძნული წერილების დამწერებს თავი არ შეუკავებიათ იმისგან, რომ მისი სახელის ბერძნული ვარიანტი („იესუს“) გამოეყენებინათ. ბევრ სხვა ენაზე მისი სახელი სხვანაირად გამოითქმება, მაგრამ ჩვენ თავისუფლად ვიყენებთ იმ ფორმას, რომელიც ჩვენს ენაშია გავრცელებული. იმავეს თქმა შეიძლება ბიბლიაში მოხსენიებულ სხვა სახელებზეც. როგორ უნდა გამოვავლინოთ სათანადო პატივისცემა მის მიმართ, ვის სახელსაც უდიდესი მნიშვნელობა აქვს? პატივისცემის გამოვლენა იქნება, თუ მის სახელს არასოდეს მოვიხსენიებთ ან დავწერთ მხოლოდ იმიტომ, რომ არ ვიცით, ზუსტად როგორ წარმოითქმებოდა ის თავდაპირველად? ჩვენ პატივს მივაგებთ ღმერთს, თუ მოვიხსენიებთ მის სახელს (ისე, როგორც ჩვენს ენაშია გავრცელებული), დადებითად ვისაუბრებთ მასზე და ისე მოვიქცევით, როგორც მის თაყვანისმცემლებს შეშვენით.

რატომ არის მნიშვნელოვანი ღვთის სახელის ცოდნა და გამოყენება?

გაქვთ ახლო ურთიერთობა ვინმესთან, ვისი სახელიც არ იცით? როგორც წესი, ღმერთი რეალური პიროვნება არ არის მათთვის, ვინც ფიქრობს, რომ მას სახელი არა აქვს; ის მათთვის არის ძალა, რომელსაც ვერ გაიცნობენ, ვერ შეიყვარებენ და ვერ გადაუშლიან გულს ლოცვაში. და თუ ლოცულობენ, მათი ლოცვები არის მხოლოდ რიტუალი, გაზეპირებული ფრაზების ფორმალური გამეორება.

იესო ქრისტემ ჭეშმარიტ ქრისტიანებს დაავალა ყველა ერიდან მოწაფეების მომზადება. როგორ უნდა დაენახვებინათ მათ ხალხისთვის, რომ ჭეშმარიტი ღმერთი განსხვავდებოდა ცრუ ღმერთებისგან? უპირველესად, ღვთის სახელის გამოყენებით (მათ. 28:19, 20; 1 კორ. 8:5, 6).

გამ. 3:15: «უთხრა ღმერთმა მოსეს: „ასე უთხარი ისრაელის ძეებს: იეჰოვამ, თქვენი მამა-პაპის ღმერთმა . . . გამომგზავნა-თქო თქვენთან. ეს არის ჩემი სახელი მარადიულად და ჩემი სახსენებელი თაობიდან თაობაში“».

ეს. 12:4: „მადლობდეთ იეჰოვას! მოუხმეთ მის სახელს. აუწყეთ ხალხებს მისი საქმეები. გააცხადეთ, რამდენად ამაღლებულია მისი სახელი“.

ეზეკ. 38:17, 23: „აი რას ამბობს უზენაესი უფალი იეჰოვა . . . განვდიდდები და განვიწმინდები მრავალი ხალხის თვალწინ, თავს გავუმჟღავნებ მათ და გაიგებენ, რომ მე ვარ იეჰოვა“.

მალ. 3:16: „ერთმანეთს ელაპარაკებოდნენ იეჰოვას მოშიშნი, თითოეული თავის მოძმეს, და ყურს უგდებდა იეჰოვა და უსმენდა. სამახსოვრო წიგნი იწერება მის წინაშე იეჰოვას მოშიშთათვის და მათთვის, ვინც მის სახელზე ფიქრობს“.

იოან. 17:26: „[იესო ლოცვაში მამას ეუბნებოდა:] ვამცნე მათ [თავის მიმდევრებს] შენი სახელი და კვლავაც ვამცნობ, რათა სიყვარული, რომლითაც შემიყვარე, მათში იყოს და მე მათთან ვიყო ერთობაში“.

საქ. 15:14: „სიმონმა ყველაფერი გვიამბო, თუ როგორ მოხედა ღმერთმა პირველად უცხოტომელებს, რათა მათგან გამოეყო ხალხი თავისი სახელისთვის“.

ერთი და იგივე პიროვნებაა „ძველ აღთქმაში“ მოხსენიებული იეჰოვა და „ახალ აღთქმაში“ მოხსენიებული იესო ქრისტე?

მათ. 4:10: «[იესომ მიუგო:] გამშორდი, სატანა! რადგან დაწერილია: „იეჰოვას [„უფალს“, სსგ და სხვა თარგმანები], შენს ღმერთს ეცი თაყვანი და მხოლოდ მას შეუსრულე წმინდა მსახურება“» (იესოს არ უთქვამს, რომ მისთვის უნდა ეცათ თაყვანი).

იოან. 8:54: «იესომ უპასუხა [იუდეველებს]: „თუ მე ჩემს თავს განვადიდებ, ჩემი დიდება არაფერია. მე განმადიდებს მამაჩემი, ვისზეც ამბობთ, ჩვენი ღმერთიაო“» (ებრაული წერილებიდან ნათლად ვხედავთ, რომ იუდეველები იეჰოვას მიიჩნევდნენ თავიანთ ღმერთად. იესოს არ უთქვამს, რომ თვითონ იყო იეჰოვა. მან თქვა, რომ იეჰოვა მისი მამა იყო. იესოს სიტყვებიდან აშკარად ჩანს, რომ ის და მამა ორი სხვადასხვა პიროვნებაა).

ფსალმ. 110:1: «იეჰოვამ ჩემს [დავითის] უფალს უთხრა: „იჯექი ჩემ მარჯვნივ, სანამ შენს მტრებს შენ ფეხქვეშ არ მოვაქცევ“» (მათეს 22:41—45-ში იესომ ახსნა ამ ფსალმუნის მნიშვნელობა და თქვა, რომ თავად იყო დავითის „უფალი“. ასე რომ, იესო არ არის იეჰოვა, რადგან იეჰოვა ამ სიტყვებით მას მიმართავს).

ფილ. 2:9—11: „ამის გამო ღმერთმა ის [იესო ქრისტე] უფრო მეტად აამაღლა და მიანიჭა ყველა სახელზე აღმატებული სახელი, რათა იესოს სახელით მუხლი მოიდრიკოს ყველამ, ვინც ზეცაში, დედამიწაზე თუ მიწის ქვეშ არის, და ყოველმა ენამ საჯაროდ აღიაროს, რომ იესო ქრისტე არის უფალი ღვთის, მამის სადიდებლად“ (ყურადღება მიაქციეთ, რომ იესო ქრისტე არ არის ღმერთი და მამა. ის მამას ემორჩილება).

როგორ შეიძლება ადამიანს უყვარდეს იეჰოვა და, ამავე დროს, ეშინოდეს მისი?

ბიბლია გვეუბნება, რომ უნდა გვიყვარდეს იეჰოვა (ლუკ. 10:27) და, ამავდროულად, გვეშინოდეს მისი (1 პეტ. 2:17; იგავ. 1:7; 2:1—5; 16:6). ღვთისადმი ჯანსაღი შიში გვეხმარება, რომ ფრთხილად ვიყოთ და მისი ნების საწინააღმდეგოდ არ ვიმოქმედოთ. როცა გვიყვარს იეჰოვა, გვსურს ვასიამოვნოთ მას და გამოვხატოთ მადლიერება უდიდესი სიყვარულისა და სიკეთისთვის, რომელსაც ჩვენდამი ავლენს.

მაგალითი: შვილს აქვს იმის შიში, რომ მშობელს გული არ ატკინოს. მაგრამ შვილს უყვარს მშობელი, რადგან ხედავს მის მზრუნველობას. აკვალანგისტს უყვარს ზღვა, მაგრამ მას გარკვეული შიშიც აქვს, რადგან ესმის, რომ ყვინთვა საფრთხესთან არის დაკავშირებული. მსგავსად ამისა, ჩვენ უნდა გვიყვარდეს ღმერთი და თან გვქონდეს იმის შიში, რომ მას გული არასოდეს ვატკინოთ.